O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

Jamoatchilik ekspertizasi. 
“Ekspertiza” tushunchasi muayyan masalani mutaxassislar 
tomonidan o‘rganish va u haqda xulosalar berishni anglatadi. Ijtimoiy sohada shunday masala va 
muammolar mavjudki, ularni o‘rganish va tadqiq qilish muayyan qiyinchiliklar bilan bog‘liq. Bu 
qiyinchiliklar o‘rganilayotgan masala va muammoning murakkabligi tufayli vujudga keladi. 
SHuning uchun ham, jamiyatda ekspertiza qilishga katta ehtiyoj mavjud.
Ekspertiza qilish, ko‘pincha, biror bir hujjat, loyiha, bajarilgan ish natijalari haqida xulosa 
berishni anglatadi. Ijtimoiy ekspertiza mutaxassis (ekspert)lar tomonidan ob’ektning holatini 
tashxislash, uning haqidagi axborot to‘g‘riligi va ishonchliligini aniqlash, uning keyingi tadrijini, 
shuningdek, boshqa ob’ektlarga ta’sirini prognozlash hamda qaror qabul qilish uchun tavsiyalar 
ishlab chiqishni qamrab oladigan tadqiqotdir. Ekspertiza, jumladan, jamoatchilik ekspertizasi 
to‘rt funksiyani bajaradi:
1.
Diagnostik funksiya. Mazkur funksiya o‘rganilayotgan ob’ektning holatini aniqlashni 
ifodalaydi. 
2.
Axborot-nazorat funksiyasi. Mazkur funksiya ob’ekt va uning atrofidagi muhit 
haqidagi axborotni o‘rganish, uning to‘g‘riligiva ishonchliligini aniqlash. Agar axborotda 
noaniqlik va noto‘g‘ri ma’lumotlar bo‘lsa, ularga tegishli tuzatishlar kiritishni bildiradi. 
3.
Prognostik funksiya. Mazkur funksiya o‘rganilayotgan ob’ektning yaqin, o‘rta va uzoq 
istiqbolda qanday holatga o‘tish ehtimolini aniqlashni bildiradi. 
4.
Loyihalash funksiyasi. Mazkur funksiya o‘rganilayotgan ob’ektni ekspertiza qilish 
natijalariniijtimoiy loyihalash va qarorlar qabul qilishda qo‘llashni nazarda tutadi. 
Jamoatchilik ekspertizasining ob’ektlari davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining 
faoliyati, ijtimoiy institut va jarayonlar, konsepsiyalar, me’yoriy-huquqiy hujjatlar bo‘lishi 
mumkin. Jamoatchilik ekspertizasidan o‘tkazish lozim bo‘lgan ob’ektlarning barchasini sanab 
o‘tish juda ko‘p vaqt talab qiladi. Umumlashtirib aytganda, jamoatchilik ekspertizasining ob’ekti 
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining qonunlarga mosligi yoki mos 
emasligidan tashqari, ijtimoiy, siyosiy ahamiyatga molik barcha faoliyat va jarayonlar bo‘lishi 
mumkin. Lekin jahondagi mamlakatlar o‘z taraqqiyotining turli bosqichlaridagi ehtiyojlaridan 
kelib chiqib jamoatchilik nazoratining turli qirralari yoki ob’ektlariga oid qonunlar qabul qilishi 
mumkin. Jamiyat, ijtimoiy guruh yoki alohida shaxslar hayoti va faoliyatiga ijobiy yoki salbiy 
ta’sir o‘tkazishi mumkin bo‘lgan har qanday hujjat va qarorlar ekspertizadan o‘tkazilishi 
mumkin.

---

224 
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari qabul qilgan yoki qabul qilmoqchi bo‘lgan 
qarorlar quyidagi hollarda ekspertizadan o‘tkazilishi tavsiya etiladi: 
-
qabul qilingan yoki qilinayotgan qarorlarning aholi hayot faoliyatiga va turmush 
darajasiga o‘tkazadigan ta’siri miqyosini aniqlash zarur bo‘lganda; 
-
qabul qilingan qarorni amalga oshirishning oqibatlari turli ijtimoiy guruhlar, turli 
hududlar hayotida vujudga keltiradigan oqibatlari qay darajada turli-tuman bo‘lishi mumkinligini 
aniqlash zarur bo‘lganda; 
-
qabul qilingan qaror va hujjatlar to‘g‘risida turli-tuman, bir-biriga zid fikrlar mavjud 
bo‘lganda; 
-
qabul qilingan yoki tayyorlangan qaror etarli asoslanmaganda. Uning ijobiy va salbiy 
oqibatlari qanday bo‘lishi aniq bo‘lmaganda; 
-
qaror qabul qilayotgan organ mazkur qarorning oqibatlarini bashorat qilishga ehtiyoj 
sezganda; 
-
bir-biriga zid bo‘lgan qaror variantlari mavjud bo‘lganda. 
Bizning mamlakatimizda jamoatchilik nazorati bo‘yicha tayyorlangan qonun loyihasi 
bo‘yicha o‘tkaziladigan jamoatchilik ekspertizasining maqsadi davlat hokimiyati va boshqaruvi 
organlari faoliyatining amaldagi qonunlarga mosligini, shuningdek, mazkur qarorlar fuqarolar 
manfaatlariga hamda jamoatchilik fikriga qay darajada mosligini aniqlashdan iborat.
Jamoatchilik ekspertizasi murakkab jarayon bo‘lganligi tufayli, uning ob’ektivligi va 
xolisligiga erishishning asosiy yo‘li ekspertlarning hamkorlikda ish olib borishidir.