O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

Jamoatchilik nazoratining monitoring shakli. 
Jamoatchilik nazoratining monitoring 
shakli dastlab atrof-muhitdagi o‘zgarishlarni o‘rganishda qo‘llangan. Masalan, O‘zbekistonda 
nazoratning monitoring shakliOrolbo‘yi mintaqasida bir qator holat va ko‘rsatkichlarnikuzatish 
maqsadida o‘tkazilgan. Jamoatchilik nazoratiga ekologiya sohasidan kirib kelgan mazkur usul, 
keyinchalik, jamiyat hayotining boshqa sohalarida ham qo‘llana boshladi.
Mamlakatni modernizatsiyalash jarayonida mavjud muammolarni hal qilish yangi 
muammolarni keltirib chiqaradi. Lekin, vujudga kelayotgan yangi muammolar taraqqiyotning 
yangi, yuqoriroq bosqichida, shu bosqichning talablariga mos ravishda hal qilinadi. Ana shunday 
muammolarni samarali hal qilish uchun jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar tadrijini muntazam 
tahlil qilish zarurati vujudga keladi. Ana shunday tahlil talablariga jamoatchilik monitoringi to‘la 
javob beradi. Ijtimoiy munosabatlar tadrijini tashxis qilish va bashorat qilish vazifasini 
bajaruvchi jamoatchilik monitoringi, ayni paytda, mazkur jarayonlarni boshqarish bo‘yicha 
tezkor axborot olish imkonini ham beradi. 
Jamoatchilik monitoringining boshqa tadqiqot usullaridan afzalligi shundaki, uning 
yordamida ijtimoiy ko‘rsatkichlarning keng doirasi bo‘yicha olinadigan ma’lumotlarni 
muntazam to‘ldirib va uyg‘unlashtirib borish imkoni paydo bo‘ladi. Axborotlarni ana shunday 
to‘ldirish va uyg‘unlashtirish asosida muntazam yangilanib turuvchi axborot banki yaratiladi. 
Ayni mana shu afzalligi jamoatchilik monitoringining keng tarqalishi uchun asos yaratmoqda.
Jamoatchilik monitoringi jamoatchilik faolligining yangi shakli bo‘lib, muayyan tizimlar 
to‘g‘risida muntazam va ilgarilab boruvchi axborot olish imkonini beradi. Olingan axborotlarda 
tizimning holati monitoring ko‘rsatkichlari yordamida ifodalanadi. Monitoring ko‘rsatkichlari 
komplekslik va integrativlik mezonlari asosida shakllanadi. Komplekslik tushunchasi tizimning 
turli tarkibiy qismlari to‘g‘risida axborot olishni anglatsa, integrativlik mezoni olinayotgan 
axborotning o‘sha tarkibiy qismlari o‘zaro ta’sirini ifodalashni ta’minlaydi. Mazkur axborotlar 
tizimdagi miqdoriy va sifat o‘zgarishlarni o‘zaro aloqadorlikda ifodalaydi.
“Monitoring” tushunchasi muayyan ob’ektlarning holati to‘g‘risida maxsus tashkil etilgan 
tizimli kuzatishni anglatadi. Masalan, atrof-muhitni monitoring qilish tabiatdagi ob’ektlarning 
holati va ulardagi o‘zgarishlarni kuzatishni anglatadi. 
Jamoatchilik monitoringi nodavlat notijorat tashkilotlar va umuman, fuqarolik jamiyati 
institutlari tomonidan davlat hokimiyati organlari faoliyatining amaldagi qonunchilikka mos yoki 
mos emasligini nazorat qilish maqsadida amalga oshiriladi. Jamoatchilik monitoringi davlat 
hokimiyati organlari faoliyatiga baho berish bilan birga, zarur bo‘lgan hollarda ularni korreksiya 
qilish imkonini ham yaratadi. 

---

225 
Jamoatchilik monitoringi quyidagi tamoyillarga asoslanib o‘tkaziladi: 
-
tizimlilik va xolislik; 
-
qonuniylik va ochiqlik; 
-
olinayotgan ma’lumotlarning ishonchliligi. 
Ijtimoiy ahamiyatga molik dasturlarni jamoatchilik monitoringidan o‘tkazishning maqsadi 
mazkur dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar 
ishlab chiqishdir. Bunday tavsiyalar monitoring natijalarini jamoatchilik muhokamasidan 
o‘tkazish asosida qabul qilinadi.
Ijtimoiy ahamiyatga molik dasturlarni jamoatchilik monitoringidan o‘tkazish texnologiyasi 
o‘zaro bog‘liq va muayyan ketma-ketlikda tashkil etilgan harakatlar yig‘indisi bo‘lib, ularni 
amalga oshirish manfaatdor shaxs va tashkilotlarga, birinchi navbatda, nodavlat notijorat 
tashkilotlarga ijtimoiy ahamiyatga molik mazkur dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda 
ishtirok etish imkoniyatini beradi. Bunday ishtirok aholiga ko‘rsatilayotgan ijtimoiy 
xizmatlarning sifati va samaradorligini oshirishni nazarda tutadi.
Jamoatchilik monitoringi bir necha usullardan foydalanib o‘tkaziladi. Bunday usullar 
jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin: statistik tahlil; byudjet tahlili; huquqiy tahlil; 
so‘rovnomalar; intervyu. 
Monitoring 
o‘tkazish 
dasturimuammoli 
vaziyatni 
tavsiflashni 
ham 
qamrab 
oladi.Monitoring ana shu vaziyatni statistik ma’lumotlar, ommaviy axborot vositalarida chop 
etilgan ma’lumotlar, shuningdek, boshqa manbalardan olingan ma’lumotlar asosida tahlil qilishni 
nazarda tutadi. Ana shunday tahlil asosida ijtimoiy ahamiyatga molik dasturlarning mazmuni, 
maqsadga yo‘naltirilganligi muammoni hal qilish uchun belgilangan tadbirlarning etarli yoki 
etarli emasligi, asoslanganligi, amalga oshirish mexanizmlari mavjudligi, jamoatchilik fikri 
hisobga olingani yoki olinmaganligi, uni tuzishda jamoatchilikning ishtirok etish darajasi 
baholanadi. 
Jamoatchilik monitoringidan o‘tkazishning tashkiliy shakli tashabbuskor tashkilot 
tomonidan ishlab chiqilgan loyiha hisoblanadi. Loyihada jamoatchilik monitoringini tashkil 
qilishning asosiy bosqichlari ifodalangan bo‘ladi: tayyorgarlik ko‘rish bosqichi, jamoatchilik 
monitoringi bo‘yicha tadbirlarni tashkil qilish bosqichi, yakunlovchi bosqich.