O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

 
 
SO’Z TURKUMLARI
OT 
SIFAT 
SON 
OLMOSH 
Fe`l 
1. SHaxs, 
narsa va joy 
nomini 
bildiradi 
1. SHaxs va 
narsaning 
belgisini 
bildiradi 
1. SHaxs, 
narsaning 
sanog’i va 
tartibini 
bildiradi 
1. Kishilik 
olmoshlari 
shaxsni 
bildiradi va ot 
o’rnida 
qo’llaniladi
1. SHaxs, 
narsaning 
harakatini 
bildiradi 
2. Kim?, 
nima?, qaer? 
so’roqlariga 
javob bo’ladi 
2. Qanday? 
yoki qanaqa? 
so’rog’iga 
javob bo’ladi 
2. Necha? 
yoki 
nechanchi? 
so’rog’iga 
javob 
bo’ladi 
2. Kishilik 
olmoshlari 
kim? 
so’rog’iga 
javob bo’ladi 
2. Nima qil-
di?, Nima 
qiladi?, Nima 
qilyapti? Nima 
qilmoqchi 
kabi 
so’roqlarga 
javob bo’ladi 
3. Birlik va 
ko’plikda 
qo’llanadi 
3.O’zgarmaydi 3. Asosan 
o’zgarmaydi 
3. Ular birlik 
va ko’plikda 
bo’ladi 
3. Bo’lishli va 
bo’lishsiz 
shaklda 
qo’llanadi 
4. Egalik 
qo’shimchalari 
bilan 
o’zgaradi 
4. Gapda 
ikkinchi 
darajali bo’lak 
4. Gapda 
ikkinchi 
darajali 
bo’lak 
4. Kishilik 
olmoshlari 
kelishik 
qo’shimchalari 
4. SHaxs-son 
qo’shimchalari 
bilan tuslanadi 

---

461 
vazifasida 
keladi 
vazifasida 
keladi 
bilan 
qo’llanadi 
5.Kelishiklar 
bilan turlanadi 
5. Sifatlar 
yasaladi 
5. Sonlar 
yasalmaydi 
5. Ular gapda 
bosh va 
ikkinchi 
darajali 
bo’laklar 
vazifasida 
keladi 
5. Uch 
zamonni 
bildiradi 
6. Gapda ega 
yoki ikkinchi 
darajali bo’lak 
vazifasida 
keladi 
6. Olmoshlar 
yasalmaydi 
6. Gapda 
kesim 
vazifasida 
keladi 
7. Otlar 
yasaladi 
7. Fe’llar 
yasaladi 
 
OTNI O’RGANISH METODIKASI 
“Ot” mavzusini o’rganish tizimi maqsadga yo’naltirilgan jarayon bo’lib, 
bunda shu so’z turkumining umumlashtirilgan ma`nosi va grammatik belgilari aniq 
izchillikda, bir-biri bilan ilmiy asoslangan bog’liqlikda o’rganiladi, shuningdek, 
otdan nutqda to’g’ri foydalanish va to’g’ri yozish malakasini shakllantirish 
maqsadida bajariladigan mashqlar asta murakkablashtira boriladi. 
Til hodisasi sifatida otning xususiyatlari, uni o’rganish vazifalari,
o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir sinf uchun 
material hajmi, ularni o’rganish izchilligi belgilangan. 
Boshlang’ich sinflarda otni o’rganish vazifalari quyidagilar:
1) “ot” haqidagi grammatik tushunchani shakllantirish;

---

462 
2) 
kim?
so’rog’iga javob bo’lgan (shaxs bildirgan) otlardan 
nima?
so’rog’iga 
javob bo’lgan (narsa, hayvon, jonivor va boshqalarni bildirgan) otlarni farqlash 
ko’nikmasini hosil qilish;
3) kishilarning familiyasi, ismi, otasining ismi, hayvonlarga qo’yilgan nomlar 
va geografik nomlarni bosh harf bilan yozish ko’nikmasini shakllantirish;
4) otlarda son (otning birlik va ko’plikda qo’llanishi) bilan tanishtirish;
5) otlarni egalik qo’shimchalari bilan to’g’ri qo’llash ko’nikmasini 
shakllantirish; 
6) otlarning kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo’shimchalarining yozilishi 
haqida malaka hosil qilish;
7) o’quvchilar lug’atini yangi otlar bilan boyitish va ulardan nutqda aniq, o’rinli 
foydalanish malakasini o’stirish;
8) so’zlarni tahlil qilish, taqqoslash, umumlashtirishni bilish. 
Bu vazifalarning har biri alohida emas, balki bir-biri bilan o’zaro bog’liq holda 
hal etiladi. SHu bilan birga, “Ot” mavzusini o’rganishning muayyan bosqichida 
bajarish lozim bo’lgan bir vazifani hal qilishga ko’proq ahamiyat beriladi. Masalan, 
I-II sinflarda so’z turkumi sifatida otning belgilari (nimani bildirishi, so’roqlari) 
o’rganiladi, III sinfda esa otga atama beriladi, birlik va ko’plikda qo’llanishini 
o’zlashtirishga ahamiyat beriladi. IV sinfda otning egalik qo’shimchalari bilan 
qo’llanishi, kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo’shimchalarining yozilishini 
o’rganishga eotibor qaratiladi. O’quvchilarning nutqi va tafakkurini o’stirish 
vazifasi esa mavzuni o’rganishning barcha bosqichlarida hal qilinadi. Grammatik 
materialni o’rganish va orfografik malaka hosil qilishning butun jarayoni 
o’quvchilar lug’atini boyitishga, bog’lanishli nutq malakalari va fikrlash 
qobiliyatlarini o’stirishga qaratiladi. 
So’z turkumi sifatida ot muayyan leksik ma`nolari va grammatik belgilari bilan 
ajralib turadi. Barcha otlarning umumiy leksik ma`nosi shaxs va narsani ifodalash 
hisoblanadi. Ot jonli mavjudotlar 
(kishi, qush, hayvon, asalari), ye
r va osmonga oid 
narsalar 
(quyosh, yulduz, daryo, tog’),
o’simliklar 
(paxta, beda, gul), 
voqealar 
(yig’in, majlis), 
tabiat hodisalari 
(shamol, bo’ron,
yomg’ir, momaqaldiroq), 
belgi-

---

463 
xususiyat 
(ahillik, kuchlilik, samimiyat), 
harakat-holat 
(uyqu, sevinch, kurash), 
o’rin 
va vaqt 
(yoz, bahor, joy) 
nomlarini bildiradi. 
Otlarning grammatik belgilari: otlar birlik va ko’plikda qo’llanadi, egalik 
qo’shimchalari bilan o’zgaradi, kelishiklar bilan turlanadi, gapda ko’proq ega, 
ikkinchi darajali bo`lak vazifasida keladi. Otning nutqda ot va fe’l bilan birikishi 
o`rgatiladi. 
Otning ma`nolari va grammatik belgilari xiyla murakkab, shuning uchun ham 
ot haqidagi bilim o’quvchilarda amaliy vazifalarni bajarish jarayonida asta 
shakllantira boriladi.