O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Otlarda egalik qo’shimchalari
. Bu mavzu boshlang’ich sinf o’quvchilari 
uchun murakkab hisoblanadi, chunki bu mavzu o’rganilgunga qadar, o’quvchilar 
“shaxs” tushunchasi bilan hali tanishtirilmagan, kishilik olmoshlarini hali 
o’rganmagan bo’ladilar. O’quvchilarga egalik qo’shimchasi shaxs, narsa birlik va 
ko’plikdagi uch shaxsdan biriga taalluqli ekanini bildirishini tushuntirish qiyin. 
SHularni hisobga olib, o’quvchilarni otlarda egalik qo’shimchalari bilan 
tanishtirishda o’qituvchi ishni sarlavhadagi “egalik” so’zining leksik ma`nosini 
tushuntirishdan boshlashi maqsadga muvofiq: 
“egalik” ega bo’lish, qarashlilik, 
tegishlilik, oidlik ma`nolarini bildiradi, demak, egalik qo’shimchasi deganda biror 
narsaga ega bo’lishni, shu narsa tegishli, shu narsaning egasi ekaninn bildiradigan 
qo’shimchalar tushuniladi. Otlar egalik qo’shimchalari bilan qo’llanadi. Otga 
qo’shilgan egalik qo’shimchasi shu ot ifodalagan shaxs, narsaning kimgadir 
qarashli ekanini, shu narsaning egasi ekanini bildiradi. Misollarni kuzataylik: 
Kecha o’qigan 
kitobim 
juda qiziqarli ekan. Sening kitobing ham qiziqarlimi? 
Raononing kitobi ham qiziqarli edi.
Kitobim, kitobing, kitobi 
so’zlari so’z tarkibiga ko’ra tahlil qilinadi va 
o’quvchilar 
kitob – 
asos, 
-im, -ing, -i
qo’shimcha ekanini aniqlaydilar. O’qituvchi 
kitob 
va 
kitobim 
so’zlarini taqqoslashni 
–im 
qo’shimchasining ma`nosi haqida 

---

466 
o’ylab ko’rishni topshiradi, muammoli vaziyat yaratadi; o’quvchilar 
qo’shimchaning ma`nosi haqiida fikr yuritadilar, ammo 
kitobim 
so’zining ma`nosiga 
(mening kitobim – 
kitob meniki) tushunsalar ham, fikrlarini shakllantirib aytib 
berolmaydilar. O’qituvchi qisqa tushuntiradi:
– Tilda uchta shaxs mavjud:
I shaxs – so’zlovchi 
II shaxs – tinglovchi
III shaxs – o’zga 
Hozir men sizga so’zlayapman, tushuntiryapman, demak, men – so’zlovchi, 
hozir siz meni tinglayapsiz, demak, siz (sen) tinglovchi, hozir tinglashga 
qatnashmayotganlar ham bor, u (ular) – o’zga hisoblanadi. Siz otlar birlik va 
ko’plik sonda qo’llanishini bilasiz. Ma`lumki, biror narsa bir shaxsga yoki ikki va 
undan ortiq shaxsga tegishli bo’lishi mumkin. Mana shu ma`nolarni, yaoni biror 
shaxs va narsaning birlik yoki ko’plikdagi uch shaxsdan biriga qarashli ekanini otga 
qo’shilgan egalik qo’shimchalari bildiradi. Masalan, 
kitobim
 so’ziga qo’shilgan -
im qo’shimchasi kitobning I shaxsga taalluqli ekanini, yaoni kitobniig egasi I shaxs 
ekanini bildiradi 
(
-ing, -i 
qo’shimchalari ham shunday tushuntiriladi).
Kitobimiz 
so’zidagi -imiz qo’shimchasi kitob so’zlovchi shaxsga, shu bilan birga, ko’p shaxsga 
(ko’p so’zlovchigA.tegishli ekanini bildiradi 
(
-ingiz, -i qo’
shimchalari ham shunday 
tushuntiriladi). Qisqa xulosa chiqariladi: otlarga qo’shilgan mana shunday 
qo’shimchalar