O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

tanishtiriladi? 
A.2-bosqichda 
B) 5-bosqichda 
C) 1-bosqichda 
D) 3-bosqichda 
4. So’z yasovchi qo’shimchani ongli o’zlashtirishning birinchi guruh mashqlari 
qaysi javobda berilgan? 
A.matndan asosdosh so’zlarni topish, ularning ma`nosidagi farqni aytish 
B) har xil so’z yasovchi qo’shimcha qo’shish bilan hosil bo’lgan bir xil asosli 
so’zlarning ma`no jihatdan farqini qiyoslash 
C) bir so’z yasovchi qo’shimchani har xil so’zlarga qo’shishdan hosil bo’lgan 
so’zlarda so’z yasovchi qo’shimchaning ma`nosini qiyoslash 
D) matnni leksik-grammatik va leksik-stilistik jihatdan tahlil qilish 
5. So’z turkumlarini o’rganish bilan bog’liq holda so’zning tarkibi ustida ishlash 
qaysi sinflarga to’g’ri keladi? 

---

459 
A.1-2-sinflarga 
B) 2-3-sinflarga 
C) 3-4-sinflarga 
D) 1-4-sinflarga 
 
SO’Z TURKUMLARINI O’RGANISH METODIKASI 
O’quvchilarda so’z turkumlarini bilish ko’nikmasi ularning belgilari
yig’indisini egallashlari asosida shakllantiriladi. Masalan, 
gul, guldor, gulladi 
so’zlarining qaysi so’z turkumiga kirishini bilish uchun II sinf o’quvchisi 
quyidagicha fikr yuritadi: 
nima?
– 
gul, 
bu so’z narsani bildiryapti, ko’plikda 
qo’llanadi – 
gullar, 
bu ot; 
guldor 
so’zi 
qanday?
so’rog’iga javob bo’lyapti, 
narsaning belgisini bildiryapti, bu – sifat; 
gulladi 
so’zi 
nima qildi?
so’rog’iga javob 
bo’lyapti, narsaning holatini bildiryapti, bo’lishsiz shaklda qo’llanadi – 
gullamadi, 
bu – fe’l. 
Boshlang’ich sinflar dasturi o’quvchilarni so’z turkumlari mustaqil va 
yordamchi so’z turkumlariga bo’linishi bilan maxsus tanishtirishni ko’zda tutmaydi, 
ammo o’qituvchi bolalarni so’z turkumlarining belgilari bilan amaliy tanishtiradi. 
Masalan, o’quvchilar mustaqil so’z turkumlari: ot, sifat, son, olmosh, fe’lning gap 
bo’lagi vazifasida kelishini, bog’lovchi gap bo’lagi bo’lmasligini biladilar. 
So’z turkumlarini o’rganishdagi asosiy vazifa o’quvchilarning
og’zaki va 
yozma nutqini o’stirish, lug’atini yangi ot, sifat, son, fe’llar bilan boyitish, 
o’quvchilar shu vaqtgacha foydalanib kelayotgan
so’zlarning ma`nosini aniq 
tushunishiga erishish, bog’lanishli nutqda u yoki bu so’zdan o’rinli foydalanish 
malakasini o’stirish hisoblanadi. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun so’z 
turkumlarini o’rganish jarayonida sinonim, antonimlar (terminlar berilmaydi) ustida 
muntazam ish olib boriladi, o’quvchilar ko’p ma`noli so’zlar, ularning o’z va 
ko’chma ma`noda ishlatilishi bilan tanishtiriladi. Bunda ta`limni o’quvchilarnipg 
shaxsiy tajribalari, bevosita ko’rganlari, radiodan eshitganlari, kitobdan bilib 
olganlari bilan bog’lash muhim ahamiyatga ega. 

---

460 
O’quvchilarda kuzatish, muhim narsalarni sezish ko’nikmalarini shakllantirish, 
atrof-muhit haqidagi bilimlarini boyitish bilan bir vaqtda ularning nutqini o’stirish 
vazifasi ham amalga oshiriladi.