537
4)
„Yoritadi, biroq isitmaydi". va, lekin, biroq
so‘zlari uyushiq bo‘laklarni bir-
biriga bog‘laydi.
lekin, biroq
bilan bog‘lansa, ulardan oldin vergul qo‘yiladi,
va
bilan
bog‘lansa, uyushiq bo‘laklar orasiga vergul qo‘yilmaydi.
—
Kuzda barglar sarg‘ayadi, to‘kiladi.
Bu gapda uyushiq bo‘laklar
qanday
bog‘landi?
(Bu savolga o‘quvchilar javob bera olmaydilar. O‘qituvchining o‘zi
aytib
beradi.)
O‘quvchilarga darslikdagi qoida o‘qitiladi. O‘qituvchi:
— yuqoridagi misollar orqali uyushiq bo‘laklarning qanday bog‘lanishi haqida
tushuncha hosil qildingiz. Uyushiq bo‘laklar o‘zaro
ohang yordamida hamda
va,
ammo, lekin, biroq
so‘zlari bilan bog‘lanadi. Uyushiq bo‘laklar
va
yordamida
bog‘lansa, ular orasiga vergul qo‘yilmaydi,
ammo, lekin, biroq
so‘zlari yordamida
bog‘lansa, vergul qo‘yiladi.
3. Darslik bilan ishlash.
55- mashq. O‘quvchilar 2 guruhga bo‘linishadi. Har
bir guruh 1 ta she’riy parchani ifodali o‘qiydi va yozadi. She’rdagi
uyushiq
bo‘laklarni topib, qanday bog‘langanini tushuntiradilar. Guruhning o‘zi
tanlagan
o‘quvchi she’rni
doskada husnixat bilan yozib, uyushiq bo‘laklarni bog‘lagan
so‘zlarning tinish belgilarini to‘rtburchak
ichiga oladi, tushuntirish beradi. Faol
qatnashgan guruh rag‘batlantiriladi.
56- mashq. O‘quvchilar matnni o‘qiydilar. Matnga sarlavha topadilar. So‘roq
yordamida uyushiq bo‘laklarni topadilar.
(Nima qildi?
boshladi, lekin charchadi; jirafaga, bo‘riga va tulkiga
so‘zlari
uyushib kelgan.)
4. Uyga vazifa. O‘quvchilar uyushiq bo‘lakli gaplarni ko‘chirib, bog‘lovchi
vositalarning, vergulning ishlatilishini tushuntiradilar.
57- mashq. Chizmaga mos gaplar tuzish kerakligi tushuntiriladi.
5. Darsni yakunlashda test yoki mustaqil ishdan ham foydalanish mumkin.
Mustaqil ish.
Berilgan gaplardagi uyushiq bo‘laklarning orasiga
va, ammo, lekin
so‘zlaridan
mosini qo‘yib yozing.
