O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

5-chizma. Yalpi talab egri chizig’i 
Bunday surilishning sababi har xil. Ya’ni, alohida olingan tovarlarda talab 
egri chizig’ining surilishiga asosan daromad samarasi va o’rinbosar tovarlar sabab 
bo’lar edi. Ayrim tovarlarning narxi pasayganda, iste’molchilarning pul 
daromadlari ko’proq mahsulot sotib olish imkonini beradi (daromad samarasi). 
Shuningdek, narx pasayganda iste’molchi ushbu tovarni ko’proq boshqa sotib 
oladi, chunki u boshqa tovarlarga nisbatan arzonroq bo’ladi (o’rnini bosadigan 
tovarlar). 
Milliy bozorda AD-egri chizig’ining traektoriyasini avvalo pulning miqdoriy 
nazariyasi tenglamasi yordamida izohlash mumkin. 
M*V=Y*R 
Bu erda: M — muomaladagi pul miqdori; 
V — pulning aylanish tezligi; 
R — iqtisodiyotdagi narxlar darajasi (narx indeksi); 
Y — talab qilinayotgan real ishlab chiqarish xajmi. 
Bu tenglamadan P =
Y
V
M
*
; Y=
P
V
M
*
tenglamalarni keltirib chiqaramiz.
Bu tenglamalardan ko’rinadiki, narxlar darajasi qancha oshsa, real milliy 
mahsulot xajmiga talab hajmi shuncha past bo’ladi, ya’ni pul massasi (M) va 
uning aylanish tezligi(V) o’zgarmas bo’lsa, narxlar darajasi va umumiy talab 
o’rtasida teskari bog’liqlik mavjud bo’ladi. 
P 
Y 
AD 
P
2 
P
1 
Y
2 
Y
1 
Narxlar 
darajasi 
Milliy mahsulotning real hajmi 

---

47 
Buiday bogliqlik, shuningdek quyidagi narx omillari bilan izohlanadi: 
1.
Foiz stavkasi samarasi; 
2.
Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi; 
3.
Import xaridlar samarasi. 
Foiz stavkasi samarasi yoki Keyns samarasi shuni bildiradiki, jami talabning 
egri chiziq bo’yicha surilishi narxlar darajasi o’zgarishining foiz stavkasiga 
bo’lgan ta’siriga bog’liq. 
Demak, tovarlarning narx darajalari oshsa, iste’molchilarga xarid qilish uchun 
katta miqdorda naqd pul kerak bo’ladi. Ish-bilarmonlar uchun ham ish haqi va 
boshqa xarajatlarni to’lashga katta miqdorda pul zarur bo’ladi. Qisqacha aytganda, 
tovarlar narxsi darajalarining yuqoriligi pulga bo’lgan talabni oshiradi. 
Pul taklifi hajmi o’zgarmagan holatda talabning oshishi foiz stavkasini 
ko’tarilishiga olib keladi. Foiz stavkalari yuqori bo’lgan sharoitda 
ishbilarmonlarning investitsiya tovarlariga bo’lgan talabi pasayadi. 
Investitsiya harajatlari umumiy talabning bir qismi bo’lganligi tufayli bu 
umumiy talab hajmining pasayishiga olib keladi.