O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

11.7. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda (zarar)ni hisobga olish 
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda va zararlar alohida daromad va 
xarajatlar guruhiga kiritiladi. Bu foyda va zararlar korxonaning asosiy faoliyati bilan 
bevosita bog‘liq emas. Buxgalteriya hisobida moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda 
alohida, zarar alohida schyotlarda hisobga olinadi. 
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda (daromad) quyidagi: 9510-«Royalti 
ko‘rinishidagi daromadlar», 9520-«Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar», 9530-
«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar», 9540-«Valutalar kursi farqidan daromadlar», 
9550 -«Uzoq muddatli ijaradan daromadlar», 9560-«Qimmatli qog‘ozlarni qayta 
baholashdan daromadlar» va 9590-«Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari» 
schyotlarda hisobga olinadi. 
Bu schyotlar tranzit schyotlar bo‘lib, passiv schyotlariga mansubdir. Ushbu 
schyotlarning kredit aylanma tegishli manbalar hisobidan moliyaviy foydaning 
ko‘payishini, debet aylanmasi esa ularning hisobdan chiqarilishini ko‘rsatadi va 
hisobot davri boshiga qoldig‘i qolmaydi. 
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foydaning shakllanishi buxgalteriya hisobi 
milliy standartlari bilan tartibga solinadi.
50
9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar» schyotida pul mablag‘larini hisobga 
oladigan schyotlar bilan korrespondentlangan holda royalti va kapitalning 
transfertidan olingan daromadlar hisobga olinadi. 
Royalti - sotuvchiga (litsenziyalarga) litsenziya shartnoma buyumdan 
foydalanish huquqi uchun vaqti - vaqti bilan ajratib turiladigan summa. Olishga 
tegishli bo‘lgan royalti va gonorarlar summasiga quyidagicha rasmiylashtiriladi: D-t 
4850-«Olinadigan royalti», Kt 9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar» schyoti. 
Ushbu olishga tegishli summa olinsa, pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar 
debetlanib 4850- schyot kreditlanadi. 
9520-«Dividendlar 
ko‘rinishidagi daromadlar» 
schyotida 
O‘zbekiston 
Respublikasi xududida va chet ellarda ulush qo‘shish yo‘li bilan boshqa korxonalar 
faoliyatida qatnashishdan olingan daromadlar, aksiyalar bo‘yicha dividendlar, 
obligatsiya va boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha daromadlar aks ettiriladi. 
50
2-сонли «Асосий хўжалик фаолиятидан олинадиган даромадлар»; 6-сонли «Лизинг ҳисоби»; 12-сонли 
«Молиявий инвестициялар ҳисоби» БХМС. 

---

254 
Bunday 
daromadlar 
hisoblanganda 
9520-«Dividendlar 
ko‘rinishidagi 
daromadlar» schyoti kreditlanib quyidagi schyotlar debetlanadi: 
5110-«Hisob - kitob schyoti», 5210-«Mamlakat ichidagi valuta schyotlari»- 
korxonaning hisob - kitob schyotidagi pul mablag‘laridan foydalanganligi uchun 
bank tomonidan o‘tkazib berilgan summaga; 
4840-«Olinadigan dividendlar» schyoti - korxona tomonidan sotib olingan 
aksiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha hisoblangan dividendlar 
summasiga. Ushbu dividendlar hisob - kitob schyotiga o‘tkazib berilsa, 5110-«Hisob 
- kitob schyoti» debetlanib 4840- schyot kreditlanadi. 
9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar» schyotida uzoq va qisqa muddatli 
investitsiyalar bo‘yicha hisoblangan foizlar aks ettiriladi. 
Foizlar hisoblanganda 9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar» schyoti 
kreditlanib quyidagi schyotlar debetlanadi: 
4830-«Olinadigan foizlar» schyoti – uzoq muddatli va joriy investitsiyalar 
bo‘yicha va berilgan kreditlar bo‘yicha mijozlardan olinadigan foizlar summasiga. 
Foizlar summasi olinganda pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar debetlanib 
4830- schyoti kreditlanadi. 
9540-«Valutalar kursi farqidan daromadlar» schyotida valuta schyotlari, 
shuningdek xorijiy valuta muomalalari bo‘yicha ijobiy kurs farqlaridan olingan 
daromadlar hisobga olinadi. 
Valuta schyotlari va xorijiy valuta muomalalari bo‘yicha kurs farqlaridan 
daromad olinganda 9540- «Valutalar kursi farqidan daromadlar» schyoti kreditlanib 
quyidagi schyotlar debetlanadi: 
5210-«Mamlakat ichidagi valuta schyotlari» - valuta schyotidagi mablag‘ 
bo‘yicha ijobiy kurs farqiga; 
0610-«Qimmatli qog‘ozlar», 5810-«Qimmatli qog‘ozlar» schyotlari - uzoq va 
qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha xorijiy valutalarning ijobiy kurs farqi 
summasiga; 
4720- «Berilgan qarzlar bo‘yicha xodimlarning qarzi» schyoti – xodimlarga 
xorijiy valutada berilgan qarzlarning ijobiy kurs farqi summasiga; 
4110-«Ajratilgan bo‘linmalardan olinadigan schyotlar» - filial va vakolatxonalar 
bilan olib boriladigan hisob–kitoblar bo‘yicha valuta kursining ijobiy farqi 
summasiga; 
6230-―Boshqa kechiktirilgan daromadlar» schyoti - muddati uzaytirilgan qarz 
bo‘yicha valuta kursi‖ning ijobiy farqi summasiga. 
9550-«Uzoq muddatli ijaradan daromadlar» schyotida mulkni uzoq muddatli 
ijaraga berishdan olingan daromad aks ettirilib quyidagi provodkalar bilan 
rasmiylashtiriladi: 
- Uzoq muddatli ijara bo‘yicha joriy yilda olinadigan daromad summasiga; D-t 
6230-«Boshqa muddati o‘zaytirilgan daromadlar» - joriy qismi, K-t 9550-«Uzoq 
muddatli ijaradan daromadlar». 
- Uzoq muddatli ijara bo‘yicha asosiy vositalarni ijaraga berishdan olingan 
daromad summasiga; D-t 7290- «Boshqa uzoq muddatli kechiktirilgan daromadlar», 
K-t 9550 «Uzoq muddatli ijaradan daromadlar». 

---

255 
9560-«Qimmatli qog‘ozlarni qayta baholashdan daromadlar» schyotida 
qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholashdan olingan daromadlar 
hisobga olinadi. 
Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalar bo‘yicha qimmatli qog‘ozlarning nominal 
qiymatidan ortiq baholangan farq summasiga 0610- «Qimmatli qog‘ozlar» va 5810 
«Qimmatli qog‘ozlar» schyotlari debetlanib 9560- «Qimmatli qog‘ozlarni qayta 
baholashdan daromadlar» schyoti kreditlanadi. 
9590- «Moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar» schyotida yuqoridagi 
schyotlarda aks ettirilmagan muomalalardan olingan foyda aks ettiriladi. 
Masalan, uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlar auksionida auksion muvafaqqiyatli 
o‘tkazilgandan so‘ng garov summasi qoldirilsa 0610-«Qimmatli qog‘ozlar» schyoti 
debetlanib, 9590-«Moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar» schyoti 
kreditlanadi. 
Hisobot davri oxirida yuqoridagi schyotlarning kredit oborotlari yakuniy 
moliyaviy natijaga o‘tkaziladi: Dt 9510, 9520, 9530, 9540, 9560, 9590 schyotlar, Kt-
9910 -«Yakuniy moliyaviy natija» schyoti. 
Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar – bu alohida guruhga ajralib turadigan 
xarajatlar bo‘lib ular korxonaning asosiy faoliyati bilan bevosita bog‘liq emas. 
Mazkur modda bo‘yicha korxonaning moliyaviy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan 
xarajatlar aks ettiriladi. 
Korxonaning moliyaviy faoliyati deganda quyidagilar tushiniladi: kredit 
resurslarini jalb etish va berish; qimmatli qog‘ozlar bilan olib boriladigan 
operatsiyalar; valutalar bilan olib boriladigan operatsiyalar; asosiy vositalarni uzoq 
muddatli ijaraga berish va olish. 
Shunday qilib moliyaviy faoliyat xarajatlariga quyidagi moddalar kiradi:
1) O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan hisob 
stavkasi doirasida va ulardan yuqori doirada qisqa muddatli hamda uzoq muddatli 
kreditlar bo‘yicha, shu jumladan to‘lov muddati o‘tgan va uzaytirilgan ssudalar 
bo‘yicha to‘lovlar. 
Shuni inobatga olish kerakki, xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizomga binoan 
olingan kreditlar bo‘yicha har qanday foiz to‘lovlari korxona tomonidan o‘zining 
xarajatlari tarkibida hisobga oladi. 
15 oktabr 2003 yilda O‘z R.V.M. tomonidan tasdiqlangan xarajatlar tarkibi 
to‘g‘risidagi Nizomga asosan faqat to‘lov muddati o‘tgan va kechiktirilgan ssudalar 
bo‘yicha foizlar, shuningdek bank va boshqa moliyaviy tashkilotlarning bergan uzoq 
muddatli kreditlari bo‘yicha to‘lanadigan foizlar xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi 
Nizomning 1-ilovasiga asosan (1.44;1.45) soliqqa tortiladi. 
2) Mulklarni uzoq muddatli ijaraga olish bo‘yicha to‘lanadigan foiz xarajatlari. 
3) Kurslardagi salbiy farqlar va xorijiy valuta operatsiyalari bo‘yicha zararlar. 
4) Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, shu‘ba korxonalarga va hakozalarga 
qo‘yilgan) mablag‘larni qayta baholashdan ko‘rilgan zararlar. 
5) O‘z qimmatli qog‘ozlarini chiqarish va tarqatish bilan bog‘liq xarajatlar: 
aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar va boshqa qimmatli qog‘ozlar. Bularga blankalarni 
xarid qilish, qimmatli qog‘ozlarni tarqatgani uchun bankka to‘lanadigan komissiya 
summasi va b. 

---

256 
6) Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar, shu jumladan salbiy diskont. 
Korxonalarning moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatlar to‘g‘risidagi axborot 
9600-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar» bo‘yicha 
ochilgan quyidagi schyotlarda umumlashtiriladi: 9610-«Foizlar ko‘rinidagi 
xarajatlar»; 9620-«Valutalar kurslari farqlaridan zararlar»; 9630-«Qimmatli 
qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish bo‘yicha xarajatlar»; 9690-«Moliyaviy faoliyat 
bo‘yicha boshqa xarajatlar» schyotlari. 
Yuqorida keltirilgan schyotlar tranzit hisoblanib aktiv schyotlarga masubdir va 
ular debet saldosiga ega bo‘lmaydi. Debet aylanmasi hisobot davrida xo‘jalikning 
moliyaviy faoliyatidan sodir bo‘lgan xarajatlarni ko‘rsatadi. Hisobot davri oxirida 
ushbu debetida yig‘oilgan jami xarajatlar 9910- «Yakuniy moliyaviy natija» 
schyotining debeti bilan korrespondentlangan holda hisobdan chiqariladi. 
Bank kreditlari, mol yuboruvchilardan qarzlar, shuningdek uzoq muddatli ijara 
va boshqalar bo‘yicha foizlar to‘lash uchun hisoblanganda 9610- «Foizlar ko‘rinidagi 
xarajatlar» schyoti debetlanib 6920- «Hisoblangan foizlar» schyoti kreditlanadi. 
Ushbu foizlar summagi hisob-kitob schyotidan o‘tkazib berilsa, 6920-schyoti 
debetlanib 5110 «Hisob-kitob schyoti» kreditlanadi. 
Salbiy kurslar farqlari va balansning valuta moddalari bo‘yicha operatsiyalardan 
ko‘rilgan zararlar 9620-«Valutalar kurslari farqlaridan zararlar» schyotining debetida 
aks ettiriladi. 
Хorijiy valutalardagi operatsiyalar bo‘yicha salbiy kurslar farqi, shu jumladan 
buxgalteriya balansini tuzish sanasiga bo‘lgan qarzlarni qaytadan baholashdan 
vujudga kelgan farqi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar, olishga tegishli 
schyotlarni hisobga oluvchi schyotlar, majburiyatlar va boshqalarni hisobga 
oluvchilarning krediti bilan korrespondentlangan holda 9620-«Valutalar kurslari 
farqlaridan zararlar» schyotining debetida aks ettiriladi. 
Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar 
majburiyatlar va pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlarning krediti bilan 
korrespondentlangan holda 9630-«Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish 
bo‘yicha xarajatlar» schyotining debetida aks ettiriladi. 
Yuqoridagi xarajat moddalariga kirmaydigan xo‘jalikning moliyaviy 
faoliyatidan ko‘rilgan boshqa xarajatlar 9690- «Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa 
xarajatlar» schyotining debetida hisobga olinadi. 
Ҳisobot davrining oxirida korxonaning moliyaviy faoliyati bo‘yicha 9610, 
9620, 9630 va 9690-schyotlarning debetida yiYoilgan xarajatlar hisobdan 
chiqarilganda quyidagicha buxgalteriya yozuvi beriladi: D-t 9910-«Yakuniy 
moliyaviy natija», K-t 9610, 9620, 9630 va 9690-schyotlari.