O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Yangi tarixiy maktab 
Gustav fon Shmoller (1838-1917) ikkinchi avlod nemis tarixiy 
maktabining atoqli yetakchilaridan biri edi. O‗zining birinchi 
yozuvlarida Shmoller ikkala usullarning ham iqtisodiy izlanishlardagi 
o‗rnini bajonudil tan oldi. Lekin u abstrakt nazariy modelni taklif 
51
W.W.Rostow, 
The Stages of Economic Growth 
(Cambridge: Cambridge University Press, 1960).

---

253 
qilmadi. 1883-yilda Mengerning metodologiyaga doir ―Ijtimoiy bilimlar 
metodlari va asosan siyosiy iqtisodiyotga savollar‖ nomli kitobi nashr 
qilindi. U uzun, zerikarli va mohiyatan foydasiz munozara bilan 
boshlangan va yigirmanchi asrga zo‗rlik bilan kirib olgan. Bu eng jiddiy 
metodologik munozaralardan biri bo‗lganligi sababli qachonlardir 
iqtisodiy nazariyada rivojlanish sodir bo‗ldi. U faqatgina Qo‗shma 
Shtatlar ortodoksal nazariyachilari va institutsionistlar o‗rtasidagi 
munozaralarga taalluqli edi. Mengerning kitobi iqtisodiy va ijtimoiy 
fanlardagi metodologik muammolarni umumiy tekshirishni o‗z ichiga 
olardi, lekin u shuningdek, tarixiy yo‗nalish xatolariga qarshi 
munozarani boshlab berdi. Shmoller bunga javoban kurashga kirishdi. 
Menger Shmollerning javobiga raddiya nashr qildi, qolganlar bu bahsga 
qo‗shilishdi. Ikkala taraf ham munozaraga kirishdi va o‗zlarining 
metodologik yo‗llaridan haqiqiy va o‗ziga xos tarzda foydalanishlari 
haqida bahslashdilar. Shumpeter ta‘kidlaganidek, ikkala taraf ham 
o‗zlarining 
metodologiyalarida 
diqqatga 
sazovor 
atamalardan 
foydalanishdi: amaliy, haqiqiy, zamonaviy, aniq, taxminiy, samarasiz va 
ikkinchi darajali. 
Torsteyn Veblen 
8.
Torsteyn Bunde Veblen (1857-1929) Amerika 
ortodoksal ta‘limotining otasi edi va ba‘zan 
ta‘sischisi, deb atalardi. Uning noortodoksal 
nazariyaga qarama-qarshi ilmiy va axloqiy 
qarashlari Qo‗shma Shtatlardagi ortodoksal fikrlar 
rivojiga katta ta‘sir ko‗rsatdi. Veblenning turmush 
tarzi uning qarashlariga ta‘sir ko‗rsatgan. Chunki u 
norvegiyalik 
immigrantning 
o‗g‗li 
bo‗lib, 
Viskonsin va Minesotta qishloqlarida katta bo‗lgan 
edi. U Korleton kollejiga o‗qishga kirdi va u hech 
qachon amerika asosiy oqimiga to‗liq qo‗shila 
olmadi, u ijtimoiy va iqtisodiy bema‘niliklarni xuddi Marsni tekshirgan 
kabi kulgili baholardi. Veblen Klarkning ruhlantirishi bilan maktabni 
bitirish uchun Sharqqa ketdi. U Yaledan o‗zining falsafadagi doktorlik 
darajasini qabul qildi. Lekin o‗qituvchilik kasbini egallashga layoqatsiz 
edi, ma‘lum bo‗lishicha bunga uning ateizm ruhidagi qarashlari sababchi