O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ibn al-Mu’tazz. Arab o‘rta asr she’riyatini umumiy tasvirlashda yorqin va
o‘ziga xos shoir hamda IX asr oxirining adabiy tanqidchisi, «bir kunlik xalifa» Ibn al-Mu’tazz (861–908)ga to‘xtalmaslik mumkin emas. Xalifa al-Mu’tazzning (866–869) o‘g‘li bo‘lgan bu shoir hayotining katta qismini otasining saroyida, so‘ngra xalifaning amakivachasi al-Mu’tadid (892–902) huzurida o‘tkazgan. Abbosiylar xalifasi al-Muktafiy (902–908) vafotidan keyingi notinch kunlarda u voqealarning oddiy guvohi bo‘lib qolmadi va hokimiyat uchun kurashda ishtirok etdi. U saroy a’yonlarining bir qismi yordamida taxtni egallab oldi va bor-yo‘g‘i bir kun (908 yil 17 dekabr kuni) hokimiyat tepasida qoldi, so‘ngra xalifa al- Muktadir tarafdorlari tomonidan taxtdan tushirildi va 908 yil 29 dekabr kuni qatl etildi. Ibn al-Mu’tazz yaxshi tilshunoslik maktabini o‘tagan. Uning o‘qituvchilari orasida Basra, Kufa va Bag‘dodning taniqli olimlari (al-Mubarrad, Sa’lab va boshqalar) bo‘lgan. U o‘sha zamon she’riyatining uslubi tahlil qilingan arab adabiyotiga oid dastlabki risolalardan biri bo‘lgan «Yangilik haqidagi kitob» («Kitab al-badii»)ning muallifidir. Ibn al-Mu’tazz birinchi bo‘lib arab 100 tilshunosligiga notiqlik bo‘yicha izchil, puxta o‘ylangan terminlarni kiritgan, o‘z risolasida yangi she’riy uslub, she’riy fonetika kabi masalalarga to‘xtalgan. Ibn al-Mu’tazz o‘zidan keyin ham an’anaviy, ham yangi janrlarda bir qator asarlar qoldirgan buyuk shoir bo‘lgan. Unga arab adabiyotidagi qasidalardan biri uning qalamiga mansub bo‘lib, unda xalifa al-Mu’tadidning hayoti va faoliyati haqida hikoya qilinadi. Ibn al-Mu’tazz madhiyalar yozmagan – uning yuqori martabasi sadaqa olish uchun saroy amaldorlariga xushomad qilish zaruratidan xalos qilgan. O‘rta asr arab she’riyatining boshqa janrlari (tabiat tavsifi, ishqiy she’rlar, may haqidagi qo‘shiqlar va hokazo) uning devonidan keng o‘rin olgan. Bunda qadimgi arab she’riyatining an’anaviy obrazlari hamda «yangilanish» adabiyotining o‘ziga xos jihatlari uning ijodida shu qadar uyg‘un ifodalanganki, uning she’riyatida keyinchalik al-Mutanabbiy va al-Ma’arriy ijodida unumli yakunlangan o‘ziga xos badiiy uyg’unlik tug‘ilgani haqida so‘z yuritish mumkin. Ibn al-Mu’tazzning eng yorqin va poetik asarlariga uning vasf janriga mansub qisqa (2–3 baytli) she’rlari kiradi. Oy haqida o’xshatish: Sen – kumushdan quyilgan o’roqqa o’xshaysan, Tunda ochiladigan nilufar gullarini o’rasan. Somon yo’li – irmoq qirg’oqlari chinni gullar bilan qoplangan, Oy esa, bilakuzuk yarmidir Tonggi shabboda shabnam sirlarin ochdi, Bog’larda rayhon gullari islarin sochdi Ibn al-Mu’tazz tabiatni tavsiflashda nihoyatda zo‘r did va boy tasavvurni namoyon etgan. Zamondoshlari uni «she’riyat amiri» («amir ash-shi’r») deb bejiz atamaganlar. Ibn al-Mu’tazzning she’rlari ifodali istioralarga to‘la bo‘lib, ularning nozikligida zamondoshlaridan hech kim unga bas kela olmagan. 101 Ibn al-Mu’tazzning may haqidagi she’rlari ham go‘zallikda qolishmaydi. Abu Nuvas xamriyati katta ta’sir ko‘rsatganiga qaramay, ibn al-Mu’tazzning may haqidagi qo‘shiqlarida she’riy fantaziyalar, kutilmagan go‘zal qiyoslar ko‘p. Ibn al-Mu’tazz o‘tmishdoshlarining uslubiy yo‘llaridan keng foydalanganiga qaramay, she’rlari shaklining mukammalligi, ularning oddiyligi va go‘zalligi shoirga o‘rta asr arab she’riyatidagi iste’dodli shoirlardan biri degan munosib shon-sharafni keltirgan. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|