O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Qudama Ibn Ja’far (888-948) Ibn al-Mu’tazzning zamondoshi Abul Faraj 
Qudama Ibn Ja’far 888 yilda Basrada tug’ilgan bo’lib, kelib chiqishiga ko’ra 
oromiydir. Olim o’zining ilmiy faoliyati bilan arab filologiyasi va geografiya 
fanlarida chuqur iz qoldirgan. Uning qalamiga mansub “Naqd an-Nasr” (“Nasr 
tanqidi”) va “Naqd ash-She’r” (“She’riyat tanqidi”) asarlari mavjud. Qudamaning 
“She’riyat tanqidi” asari 1884-1885 yillarda Konstantinopolda arab tilida nashr 
qilingan. I. Yu Krachkovskiy o’zining “IX asr arab she’riyati” asarida 
Qudamaning bu ishiga yuksak baho bergan. U shunday yozgan edi: “Qudamaning 
arablarda adabiy nazariyaning rivojidagi roli e’tiborga sazovordir. Al-Jaxiz va Ibn 
al-Mu’tazzning asarlari kabi bu risola ham arab she’riyati tarixi, umuman IX asr 
arab adabiy harakati jarayonida juda muhimdir”. 
Qudama Ibn al-Mu’tazzdan farqli o’laroq u nafaqat poetik fazilatlar 
kategoriyalarini tekshirdi, balki poetik nuqsonlarni ham ko’rib chiqdi. Bu 
Qudamaning arab she’riyati nazariyasiga qo’shgan muhim hissasidir. 
Seminar mashg’ulotlari uchun savol va topshiriqlar 
1. Al-Jaxizning arab badiiy nasri tarixidagi o‘rni. 
2. «Kitab al-hayavan» asarining muallifi kim? 
3. «Baxillar haqidagi kitob» qanday asar? 
4. «Yangilik haqidagi kitob» asari kim tomonidan yozilgan? 
5. Qudama Ibn Ja’farning “Naqd ash-She’r” asari. 
Mustaqil ish uchun savol va topshiriqlar 
1. Ibn al-Mutazzning “Kitab al-adab” asari. 
2. Ibn al-Mutazzning hayoti va ijodi. 

---

102 
3. Al-Jaxizning “Baxillar haqida”gi kitobi xususida. 
 
VI BOB. ADABIY TARAQQIYOT DAVRI 
6.1. SHE’RIYAT – AL-MUTANABBIY IJODI 
Darsning maqsadi: Mazkur davrda ilm-fan, adabiyot rivoj topdi. She’riyat 
bobida al-Mutannabiy ijodi o’rganiladi.