O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Tayanch so‘zlar va iboralar: «Shamiyat», «Suriya she’rlari», « Sayfiyat», 
“Kafuriyot”, “Adudiyot”. 
X asrda xalifalikning parchalanish jarayoni yakun topdi. Bag‘dodlik xalifalar 
bir vaqtlar mavjud bo‘lgan qudratining oxirgi qoldiqlarini yo‘qotdilar. 
Xalifalikning aksariyat viloyatlari anarxiya girdobiga cho‘mdi. Xalifaning 
sarkardalari va ayrim viloyatlarning noiblari Bag‘dodni nomigagina davlat va 
umummusulmon markazi deb tan olgan holda, huquqiy mustaqillikni qo‘lga 
kiritish uchun kurashardilar. G‘arbiy Eronda yuzaga kelgan Buidlar sulolasi, 
jangari deylemitlarga tayangan holda, butun Eronni, 945 yilda esa Iroqni Bag‘dod 
bilan birga egallab oldilar. Abbosiylar har qanday siyosiy hokimiyatdan batamom 
mahrum bo‘ldilar va faqat musulmon jamoasining diniy rahbarlari vazifasinigina 
saqlab qoldilar. Ayni vaqtda, Shimoliy Suriya Halab bilan birga Sayf ad-Davla 
(944–967) siymosida Hamdaniylar sulolasining, Misr esa Ixshidiylar sulolasining 
hukmronligiga o‘tadi. Ixshidiylar nomidan sarkarda Kafur (vafoti 968) davlatni 
boshqaradi. 
Xalifalikning parchalanishi adabiyotga ko‘proq foydali ta’sir ko‘rsatdi. 
Mafkuraning barcha sohalarida keskinlashgan kurash turli-tuman ma’naviy 
faoliyatlarga turtki berdi. O‘zaro raqobatlashgan hamda bir-birini madaniyatning 
barcha sohalarida ortda qoldirishga intilgan mayda davlatlar hukmdorlari olimlar 
va shoirlarni saroyga jalb etib, sahiylik bilan mukofotlar edilar. Tabiiyki, boshqa 
shaharlar ichida madaniy markaz sifatida ko‘proq xalifalar qarorgohi Bag‘dod, 
Hamadoniylar davlatining poytaxti Halab (ayniqsa Sayf ad-Davla hukmdorlik 

---

103 
qilgan davrda), shuningdek Somoniylar davlatining markazlari, ham arab, ham 
fors tilida adabiyot gullab yashnagan Buxoro va Samarqand shuhrat topdi.
X–XII asrlar arab adabiyoti tarixida eng unumli davr bo‘ldi. Aynan shu 
davrda qahramonlik she’riyati o‘zining oxirgi vakili bo‘lgan taniqli o‘rta asr shoiri