O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “iqtisodiyot”kafedrasi

Sindikat — bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi bir necha korxonalarning birlashmasidir. Bunda ishlab chiqarish vositalariga mulkchilik birlashma ishtirokchilarining o'zida saqlanib qolgani holda, ular tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot maxsus tashkil etilgan yagona sotish tashkiloti orqali amalga oshiriladi.
Trest — ishlab chiqarish vositalari va tayyor mahsulotga birgalikdagi mulkiy egalikni ta’minlovchi ishlab chiqaruvchilarning yuridik shaxs ko'rinishidagi birlashmasi.

Konsorsium— tadbirkorlarning yirik moliyaviy operatsiyalarini birgalikda amalga oshirish maqsadida birlashuvi (masalan, yirik miqyosli loyihalarga juda kata miqdorda va uzoq muddatli kredit berish yoki investitsiyalar qo'yish).
Konsern — rasmiy jihatdan mustaqil bo'lgan, ko'p tarmoqli korxonalar (sanoat, savdo, transport va bank kabi turli soha korxonalari)ning majmuini o'z ichiga oluvchi birlashma. Odatda, bunday birlashma ma’lum ishlab chiqarish faoliyatini bosqichma-bosqich ravishda amalga oshirish uchun zarur bo'lgan turli soha korxona va tashkilotlaridan tuziladi. Bunda bosh tashkilot qolgan ishtirokchilar faoliyati ustidan moliyaviy nazorat olib boradi. Hozirda sun’iy monopoliyalarning sanab o'tilgan shakllari orasida konsernlar keng tarqalgan.
Davlat monopoliyasi – uni yaratish qoninchilik to’siqlari yoqdamida amalga oshiriladi. Huquqiy hujjatlar monopoiya sub’ektining mahsulot chegaralarini va uni boshqarish shakllarini belgilaydi. Shu bilan birga, bitta kompaniyaga u yoki bu faoliyat turii amalga oshirish uchun mutlaq huquq beriladi. Ushbu tashkilot davlat mulki hisoblanadi. Ular markaziy hokimiyatga, vazirliklarga va boshqalarga bo’ysunadilar. Davlat monopoliyasi bitta soha korxonalarini guruhlarga ajratadi. Bu bozorda raqobatning yetishmasligigaolib keladi.
Rossiyada mavjud. Quyidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan faoliyat namunalari keltirilgan. Ulargaquyidagilar kiradi:

• 
  psixotrop va giyohvandlik vositalari aylanishi bilan bog’liq faoliyat;
  
• 
  harbiy-texnik tartibga solish sohasida ishlash
  
• 
  naqd pul berish va ularning Rossiya hududida muomilasini tashkil etish;
  
• 
  qimmatbaho metal buyumlarini markalash va sinovdan o’tkazish;
  
• 
  etil spirti ishlab chiqarish va uning aylanishi;
  
• 
  muayyan tovarlarni eksport va import qilish.
  

Misollarini turli sohalarda ko’rish mumkin. Bu Rossiya banki. U naqd pulni tashkil etish, muomilaga chiqarish va chiqarish ustidan monopoliyaga ega. Bunday huquq unga qonun hujjatlari bilan birga berildi.
Sog’liqni saqlash sohasida ham davlat monopoliya mavjud. Misol uchun giyohvand moddalarini ishlab chiqarishga tegishli. Shunday qilib “ Moskva Endokrin zavodi “ FSUE monopol huquqlarga ega. Sog’liqni saqlashning turli sohalarida foydalaniladigan dorilarni ishlab chiqaradi. Bular psixiatriya va ginekologiya, endokrinologiya va oftalmologiya.
Kosmik sanoat ham davlat monopoliyasiga ega. Rossiyada ushbu sohadagi turli xil o’bektlar misol keltirilgan, ulardan eng yorqinlari Bayko’nur kosmodromidir.