O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

4-Mavzu. Mustakillik sharoitida muzeylar va muzey tormogining rivojlanish 

 

muammolari. 

 

 

 

REJA 

 

1. 

Mustakillik sharoitida muzeylar ishi. 

 

2. 

Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Uzbekiston muzeylari  

 

 

ishini t akomillashtirish va rivojlantirish xakidagi karori. 

 

3. 

Respublikaning muzeylar tarmogi va uni rivojlantirish masalalari. 

 

4. 

Amir Temur muzeyning ochilishi va uning axamiyati.  

 

5. 

Mustakillik yillarida Uzbek muzeylarining xalkaro alokalari. 

 

 

Mustakillik yillarda muzeylarga bulgan e`tibor va talab oshib bormokda. Bu albatta, 

muzeylarning ijtimoiy vazifalari bilan boglik. Uzbekiston xududida mavjud muzeylar tizimini 

yanada takomillashtirish, ularning xalkning ma`naviy-axlokiy kamolotida tutgan urnini oshirish, 

muzey fondlarida saklanib kelinayotgan xalkimizning boy tarixini, mustakilligimiz odimlarini 

aks ettiruvchi, noyob, nodir eksponatlarni avaylab asrash, urganish, boyitib borish, dunyoga olib 

chikish va targib kilish, ulardan xalkimiz ongida milliy gurur va iftixorni, istiklol va Vatanga 

xurmat, sadokat tuygularini kuchaytirish yulida keng foydalanish, muzeylarning zamon talabiga 

mos yukori malakali mutaxassislar bilan ta`minlash, moddiy-texnika bazasini mustaxkamlab, 

jaxon muzeyshunosligi tajribalarini kullashga zarur shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Yana shu 

katorda muzeylarni internet tizimi bilan boglash va ilmiy jixatdan markaz bulishdir. 

 

Respublikamiz prezidentining "muzeylar faoliyatini tubdan  yaxshilash va 

takomillashtirish tugrisida"gi 1998-yil 12-yanvardagi farmoni muzeylar va muzey xodimlarining  

xayotida katta burilish nuktasi buldi. 

    Mamlakatimiz xududidagi mavjud bulgan muzeylar tuzimini yanada takomillashtirish, ularni 

xalkning ma`naviy-axlokiy  kamolotida tutgan urnini yanada oshirish maksadida "Uzbek muzey" 

Respublika jamgarmasi tuzildi. Bunga kushimcha yana Uzbekiston  Vazirlar maxkamasining 

1998-yil 5-martdagi "Muzeylar faoliyatini tubdan kullab kuvvatlash masalalari  tugrisida"gi  

karori "Uzbek  muzey"ga  Uzbekiston muzeylariga xar tomonlama yordam kursatish vazifasini 

topshirdi. Ushbu karorda mamlakat muzeylarini ta`mirlash zarur texnik va zamonaviy asbob 

uskunalar bilan jixozlash xamda mablag bilan ta`minlash vazifalari yuklatilgan. 

 

Tarmok - muzeylar faoliyati yunalishini ishlab chikarish, fan, san`atning biror tarmogiga 

tegishli bulishidir. Mustakillik yillarida bu muzey tarmoklariga e`tibor bergan bulsak, 

prezidentimiz karoridan sung yildan yilga rivojlanib, takomillashib bormokdi. 

 

Muzeylarning tuplovchilik va noshirlik faoliyati xam rivojlanib usmokda. Muzeylarning 

tuplovchilik faoliyatiga ilmiy etnografik, arxeologik izlanishlar natijasida  topilgan ilmiy asarlar, 

kulyozmalarni yigish va shular asosida muzeylardagi imkoniyat darajasida muzey xodimlarining 

makolalari bilan chikish. Bundan tashkari respublika mikyosida muzeylar faoliyatini maxsus 

jurnallarda yoritib borish va nashiryotlarda, bekletlar, plakatlar chikarish, kurgazmalar tashkil 

etish va uslubiy kitoblarda yoritib borish va boshka kuplab ishlarni amalga oshiridan iboratdir. 

 

Tarmok, bu muzeylar faoliyatini yunalishi ya`ni ilmiy tadkikot, fond ishlari, kurgazmalar 

tashkil etishdir. 

 

Ilmiy tadkikot ishlari ulkani urganish, san`ati, tarixi, adabiyoti tugrisida ma`lumotlar 

yigish, ilmiy nashrlar chikarish, etnografik, arxeologik ilmiy tadkikotlar olib borish. 

---

 

16 

 

Fond  ish muzey predmetlarini yigish, tadkik kilish, ilmiy  kartochkalar, kataloglar, turli 

universal-kartochkalar, doimiy kurgazmalar, kuchma kurgazmalar tashkil etish. 

 

Muzey vazifasiga kura ilmiy tadkikot, ma`rifat, tadkikot  va ukuv muzeylariga, yunalishi 

va kollektsiyalariga karab, tarmok, ulkashunoslik va me`morial muzeylarga bulinadi. Tarmok 

muzeyda ishlab chikarish, fan, san`atning biror tarmogiga tegishli buladi (masalan, tarix 

muzeylari, zoologiya muzeylari). Ulkashunoslik muzeylari muayyan ma`muriy territoriyaning 

tabiati, tarixi, xujaligi, san`ati, etnografiyasi va boshka soxalarni kompleks aks ettiradi. 

Memorial muzeylar muxim tarixiy vokealar, atokli arboblarga bagishlanadi.  

 

Fargona ulkashunoslik muzeyning bugungi kunda tarmoklari viloyatimizning turli 

tumanlarida mavjud. 

1. 

"Xamza  Xakimzoda Niyoziy muzeyi" - SHoximardon kishlogida 1957 yilda ochilgan. 

2. 

"Usmon Yusupovning memorial muzeyi" Kaptarxona kishlogida 1974 yilda ochilgan. 

3. 

"Yuldosh Oxunboboev  memorial muzeyi" Margilon  shaxrida 1964 yilda ochilgan. 

4. 

Yaypan shaxridagi "Uzbekiston  tumani tarixi muzeyi " 1984 yil ochilgan. 

5. 

"Adabiyot va san`at muzeyi"  Margilon shaxrida 1989 yilda ochilgan. 

6. 

Uchkuprik tumanidagi  "Ziyovutdin Xaziniy  uy muzeyi " 1997 yilda ochilgan. 

7. 

Oltarik tumani "Tarix  muzeyi" 2000 yilda ochilgan.  

 

Biz bu tarmoklar faoliyatiga nazar tashlasak, Prezidentimiz farmoni, Vazirlar 

Maxkamasini   karori va viloyat xokimiyatining  karori bu  tarmoklar  yaxshilanib, 

takommillashib, rivojlanib borishiga turtki bulganligini kurishimiz mumkin. 

 

Madaniyat va xalk ta`limini vazirliklari tarkibida muzeylar bulishi  yoshlarni  

vatanparvarlik   ruxida  tarbiyalashda muxim  urin tutuvchi madaniyat uchoklari xisoblanadi. 

Bularga  shon-shuxraт muzeylari, ulka tarixi, mexnat faxriylari asori   atikalari, Buyuk siymolar 

tarixi, ulka tarixidan xikoya kiluvchi  asori atikalardan iborat. 

 

Bugungi kunda  mamlakatimiz xududidagi turli muassasalar, korxonalar, kurilish 

tashkilotlari, kishlok  jamoa boshkaruv xujaliklari koshida, shaxar, tuman, viloyat markazlarida, 

xalk  ta`limi tizimida 1200 dan ortik muzeylar  mavjud  bulib,  ularni  eng yiriklari poytaxtda 

joylashgan. 

 

SHu bilan birga  unlab  yozuvchilar, shoirlar, rassomlar, olimlar va mashxur san`at 

arboblarining uy muzeylari mavjuddir. Bu muzeylar xalkimizni  uzok  tarixdan xikoya kiluvchi, 

muzeydan sado beruvchi  ma`naviyat maskanlari  bulib, milliy mafkura  va tafakkurni  

rivojlantiruvchi, yoshlarda  milliy gurur va  iftixorni  yuksaltirishda  ulug kadamlar bulib 

kolmokda. 

 

Xar  bir millatni  shakllanish tarixi, u bilan boglik  siyosiy  jarayonlarni aks ettiruvchi 

muzeylar umumxalk muzeylari xisoblanadi. Xorazmdagi Ichan kal`a, Buxoro arki umumxalk   

muzeylariga misol buladi. 

 

1996 yilining 18 oktyabr' kuni mamlakatimiz poytaxti kadimiy Toshkentning kok 

markazida Tong saxarda  kur`on tilovati olis-olislarga  taraldi. Ulug bobokalonimiz buyuk davlat 

arbobi va engilmas sarkarda Amir Temur yodi xotirasiga atab SHark   milliy me`morchiligining 

noyob va mujizaviy namunasi bunyod etilib, Temuriylar tarixi davlat muzeyining tantanali 

ochilishi mamlakatimiz tarixini urganishga bulgan e`tiborni kuchaytirdi. 

 

Muzeyning ochilish marosimida Prezidentni suzlagan  nutkida shunday deyiladi. 

"Mamlakatimiz istiklolga erishgach "Amir Temur shaxsi yana vatan va  millat timsoliga 

aylanganini  istiklolimizning xar bir tadbirida, mustakil davlatimizning xar bir kadamida buyuk 

zot ruxi birga xamroxu-xamnafas bulib borayotganini ta`kidladi va uz fikrini  davom ettirib,  

"Buyuk  shaxslarni tarix yaratadi", deydilar. Bunga kushimcha kilib soxibkiron bobomizning 

suronli  xayotini xayol kuzgusi utkazib, buyuk  buyuk shaxslarni  millat kaygusidan utkazi, xalk 

dardi yaratadi",-dedi. 

 

Temuriylar tarixi  davlat muzeyi  me`moriy jixatdan juda mukammal muxtasham 

inshootdir. Bu avvalo bobokalonimizning mavjud shavkatiga, dunyoviy obryo-e`tiboriga va 

daxoligiga munosib bulsa, ikkinchi tomondan, temuriylar bugungi avlodining bunyodkorlik 

kudratidan, kozik didi, bekiyos iste`dodi va xayolotining cheksizligidan dalolat beradi. Yana 

---

 

17 

uning axamiyati Temur va temuriylar davlatini yanada yaxshirok urganish, uni xayotga tadbik 

etish va milliy tariximizni xakkoniy tarixini yoritishda juda kattadir. Bugungi kunda bu muzey  

ilmiy markazga aylangan. 

 

Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 5 martdagi karori "Uzbek muzey" jamgarmasiga, 

Uzbekiston muzeylar jamoatchilik kengashining Xalkaro muzeylar  Kengashi IKOMga a`zo 

bulganligini xisobga olib, Uzbekiston muzeylariga xar tomonlama yordam berish vazifasini 

topshirdi. Uzbek muzeylar dunyoning kuplab kuzga kuringan mamlakatlari bilan ya`ni Angliya, 

Amerika, Italiya, Frantsiya, Germaniya muzeylari bilan xamkorlikda faoliyat olib borib, yul 

kursatkichlar, bukletlar va kataloglar nashr kilinib xamda kurgazmalar tashkil etilmokda. 

Bizning Fargona Ulkashunoslik muzeyi kuplab mamlakatlar bilan xamkorlik kilmokda, 

jumladan Yaponiya etnografiya muzey bilan xamkorlikda Fargonaning kadimgi tarixi 

yuzasidanilmiy tadkikot ishlarini olib bormokda. Muzey xodimlari ilmiy markazda ukish uchun 

Yaponiya uiga taklif etilmokda. Bundan tashkari Rossiya davlat ermitaji, Sankt-Petrburgdagi 

Rossiya Davlat Эtnografiya muzeyi, Respublikamizda esa Uzbekiston Fanlar Akademiyasining 

Arxeologiya Instituti, Uzbekiston Xalklari tarixi muzeylari bilan doimiy alokalar olib boriladi. 

 

Tayanch iboralar. 

 

 

Muzey tarmoki, muzey predmeti,  umumxalk muzey, Uzbek muzey,tabiat bulimi,  san`at 

bulimi. 

 

 

Nazorat uchun savollar. 

 

 

1. 

Mustakillik Uzbekiston muzeylariga kanday ta`sir kursatdi? 

 

2. 

Prezidentimiz Farmonining muzeylar uchun axamiyati kanday? 

 

3. 

Vazirlar Maxkamasining karori muzeylarga kanday imkoniyat yaratadi? 

 

4. 

Fargona ulkashunoslik muzey tarmoklari xakida ma`lumot bering. 

 

5. 

Fargona ulkashunoslik muzey bulimlari xakida ma`lumot bering. 

 

6. 

Amir Temur muzeyini ochishdan maksad nima? 

 

7. 

Fargona ulkashunoslik muzeyining tarmoklari viloyatimizning kaysi tumanlarida 

 

 

joylashgan? 

 

8. 

Uzbek muzey jamgarmasi IKOMga a`zo bulishi uzbek muzeylariga kanday  

 

 

imkoniyatlarni yaratdi? 

 

9. 

Muzeylarning ilmiy ommaviy ishlari nimalardan iborat? 

 

10. 

Xazina fondi ishi nimalardan iborat? 

 

11. 

Tabiat bulimini ishi nimalardan iborat? 

 

12. 

Tabiat bulimining vazifasi nimalardan iborat? 

 

13. 

Muzey tarmogi nima? 

 

14. 

Fargona ulkashunoslik muzeyi kachon tashkil etilgan? 

 

15. 

X.X.Niyoziy muzeyi kachon va kaerda tashkil etilgan? 

 

16. 

Oltarik tumanidagi tarixiy muzey kachon tashkil etilgan? 

 

17. 

Fargona ulkashunoslik muzeyi kaysi mamlakatlari bilan aloka kiladi? 

 

18. 

Amir Temur muzeyi kachon va kaerda ochilgan? 

 

19. 

Vazirlar Maxkamasining "Muzeylar faoliyatini tubdan kullab-kuvvatlash va  

 

 

yaxshilaш tugrisida"gi karori kachon kabul kilingan? 

 

20. 

Uzbekistonda bugungi kunda nechta muzeylar mavjud? 

 

 

 

 

 

 

---

 

18 

  

 

Adabiyotlar. 

 

 

1. 

I. A. Karimov "Tarixiy xotirasiz kelajak yuk" T.1998 y. 

 

2. 

 "Uzbekiston muzeylar ishini takomillashtirish va rivojlantirish xakida"  

 

Uzbekiston Vazirlar Maxkamasining karori g`g` Uzb.Abadiyoti va san`ati 1998 y. 10  

 

yanvar'. 

 

3. 

 I. Sodikova "Madaniy yodgorliklar xazinasi" T."Fan" 1981 y. 

 

4. 

"Moziydan sado" jurnali. 

 

5. 

"Fargona ulkashunosligi" F.-1996 yil.