O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Asosiy ishlab chiqarish melioratsiya fondlarining xizmat ko’rsatiladigan maydonlar 
hajmiga bog’liqligi unumdorligi. 
Ko’rsatkichlar 
Xizmat ko’rsatiladigan maydon hajmi bo’yicha 
x
/
svb guruhlari 
o’rtacha 
15 gacha 
15-35 
25-40 
40 dan 
ortish 
Guruhdagi suv xo’jaligi tashkilotlari 
soni. 
Sug’orish materiallaridan asosiy 
melioratsiya fondlari 1 so’m hisobida 
olingan suv, m
3
.% 
Ajratma nuqtalarida xo’jaliklarga asosiy 
melioratsiya fondlari 1 so’m hisobida suv 
berish, m
3 
% 
3 
37,7 
100 
28,0 
100 
4 
40,6 
107 
32,4 
111 
2 
48,1 
127 
36,5 
125 
1 
40,6 
140 
32,7 
112 
4.3-jadvaldan ko’rinib turibdiki, suv xo’jalik tizimlari mustahkamlanib borgani sari 
melioratsiya fondlari unumdorligi ortib boradi. 
Suv-melioratsiya 
xo’jaligi 
moddiy-texnika 
bazasini 
muttasil 
o’sishi 
va 
mustahkamlanishi sharoitida ishchilarining asosiy fondlar bilan ta’minlanishi – fondlar bilan 
ta’minlanganlik darajasi (Fv) ko’rsatkichi katta ahamiyat kasb etadi. 
Fv Fos / Chg 
bunda: Chg – xodimlarning o’rtacha yillik soni.
Bu ko’rsatkichdan tashqari idoraviy xo’jalikning ayrim ishlab chiqarishlarida 
ishchilarning mexanizm bilan ta’minlanganligi o’rtacha yillik ishchi hisobidagi mashina va 
mexanizmlar qiymati hisoblab chiqiladi. 
Fond samarasi ko’rsatkichi mehnat unumdorligi va fond bilan ta’minlanganlik bilan 
chambarchas bog’liqir. Bu bog’liqlikni matematika yo’li bilan quyidagicha ifodalash mumkin. 
;
Чг
фос
;
Фв
В
Чг
Авп
фос
Авп
фот
bunda: V-bir o’rtacha yillik xodim boshiga ishlab chiqarish, so’m. 

---

99 
Fond samarasining o’sishi mehnat unumdorligi o’sishi sur’atlaridan xodimlar fond 
bilan ta’minlanishi o’sishining sur’atlariga nisbatan ustunligi natijasidir. Bunday ustunlik 
qancha ko’p bo’lsa, fond samarasi usishining sur’atlari shuncha yuqori bo’ladi. 
Ta’mirlash va qurilish suv xo’jaligi tashkilotlarida fondlar aktiv qismidan foydalanishni 
taxlil qilishga katta ahamiyat beriladi. Mashina va uskunalardan foydalanish ekstensiv, intensiv 
va integral yuklamalar ko’rsatkichlari bilan xarakterlanadi. 
Ekstensiv yuklama ko’rsatkichi fondlardan vaqt ichida foydalanishni xarakterlaydi. 
Mashinalar yoki uskuna ekstensiv yuklamasining koeffitsiyenti (Ke) quyidagicha aniqlanadi: 
Ke Tf / Tr 
Bunda: Tf – mashina yoki uskuna haqiqatda ishlagan vaqt,s; 
Tr – mashina yoki uskuna ishlashining rejimli (mumkin bo’lgan) vaqti, s. 
Intensiv yuklama ko’rsatkichi asosiy fondlar quvvatlari ish bilan ta’minlanganligi 
darajasini xarakterlaydi. Intensiv yuklama koeffitsiyenti (Kn) haqiqatdagi quvvat (yoki o’tkaza 
olish) ning mashina, uskuna yoki inshoot to’la quvvatiga munosabati bilan aniqlanadi: 
Kn Qf / Qm 
Bunda: Qf – quvvat bo’yicha fondlarning tabiiy ko’rinishda vaqt birligida haqiqatda ish 
bilan ta’minlanishi. 
Qm–quvvat bo’yicha fondlarning tabiiy ko’rinishda vaqt birligida ish bilan mumkin 
bo’lgan eng ko’p ta’minlanishi. 
Fondlardan foydalanishning integral koeffitsiyenti ulardan ekstensiv va intensiv 
foydalanish koeffitsiyentlari ko’paytmasiga tengdir. 
Kint Ke. Kn Tf. Qf / Tr. Qm. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish samaradorligi ko’p omillarga bog’liq 
kompleks muammodir. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish vositalaridan yanada samarali 
foydalanish tadbirlari ko’rilgan. Xo’jalik hisobidagi korxonalarda fondlar uchun haq to’lash 
joriy qilingan, kapital qurilish va asosiy fondlar olishni pul bilan ta’minlanish tartibi 
o’zgartirilgan–byudjet yo’li bilan moliyalash urniga uzoq muddatli kredit berish 
qo’llanilmoqda. Bu qurilish, asosiy fondlar olish va ulardan foydalanish uchun korxonalar 
ma’suliyatini oshiradi.