O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Qisqacha xulosalar 
Suv melioratsiya xo’jaligining asosiy fondlariga gidrotexnika inshootlari, mashinalar, 
uskunalar, binolar, transport vositalari, uzatish qurilmalari, instrumentlar, ishlab chiqarish 
inventari va boshqa asosiy vositalar kiradi. 
Meliorativ fondlarining asosiy vazifasi qishloq xo’jaligi samaradorligini oshirishdir. 
Asosiy fondlarning ma’naviy eskirishi qiymat ko’rinishda quyidagi ikki shaklda 
namoyon bo’ladi: 1) Asosiy fondlarning ularni ishlab chiqarish arzonlashishi tufayli 
qadrsizlanishi; 2) Asosiy fondlarning yangi, ancha yuqori unumli texnika yaratilishi tufayli 
qadrsizlanishi. 
Asosiy fondlarning jismoniy va ma’naviy eskirishi iste’mol qiymati kamayishiga olib 
keladi, ya’ni ularning qiymati ham kamayadi. 
Asosiy fondlarning har yilgi eskirishi ularni realizatsiya qilishda amortizatsiya 
ajratmalari ko’rinishida mahsulot tannarxiga tarkibiy qism bo’lib kiradi. 
Amortizatsiya asosiy fondlarning xizmat qilish muddatiga proportsional tarzda yoki 
bajarilgan ish va ishlab chiqarilgan mahsulotga proportsional tarzda hisoblab chiqiladi. 
Fond samaradorligi ko’rsatkichi asosiy fondlar birligiga pul ifodasida ishlab 
chiqarilgan foyda miqdori bilan aniqlanadi. 
Tayanch so’zlar 
Asosiy fondlar, aylanma fondlar, melioratsiya fondlari, ishlab chiqarish fondlari, 
noishlab chiqarish fondlari, asosiy fondlarni pasportlashtirish, asosiy fondlarning jismoniy va 
ma’naviy eskirishi, amortizatsiya ajratmalari, amortizatsiya normasi, fond samaradorligi, fond 
sig’imi, fond qaytimi, xom ashyo, sug’urta zaxirasi, muomala fondlari, pul mablag’lari, yalpi 
mahsulot qiymati. 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. Asosiy va aylanma fondlarni farqlash. 
2. Asosiy va aylanma fondlarning suv xo’jaligini rivojlantirish ahamiyati va tutgan 
o’rni. 
3. Asosiy va aylanma fondlarni shakllantirish manbalari. 

---

105 
4. Asosiy fondlarning jismoniy va ma’naviy eskirishi. 
5. Asosiy va aylanma fondlardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi 
ko’rsatkichlar. 
6. Asosiy fondlarga amortizatsiya ajratmalarini aniqlash. 
7. Asosiy va aylanma fondlardan to’liq va samarali foydalanish uchun qanday 
masalalarga e’tibor beriladi.