O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
O’zbekiston qishloq xo’jaligida intensivlashtirishning 100 gektar sug’oriladigan yerdan
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
O’zbekiston qishloq xo’jaligida intensivlashtirishning 100 gektar sug’oriladigan yerdan
mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liqligi Yillar 100 gektar sug’oriladigan yerga to’g’ri keladigan asosiy fondlarning miqdori, ming so’m 100 gektar sug’oriladigan yerdan olingan qishloq xo’jalik mahsulotlari, ming so’m Paxta, sentner G’alla, sentner Kartoshka, sentner Meva va uzum, sentner Sabzavot va poliz, sentner 1961-1965 1950 220 58 365 500 760 1966-1970 2200 270 75 425 550 870 1971-1975 2500 240 80 400 570 1020 1976-1980 2915 350 93 385 490 1150 1981-1985 3100 360 95 352 560 1300 1986-1990 3500 250 150 450 550 1350 1991-1995 3678 264 214 920 550 1760 1996-2000 4035 208 267 1402 607 2035 2001-2004 4343 246 363 1718 592 2424 Yerdan oqilona foydalanish muammosi kompleks va tizimli xarakterdadir. Bu muammo mexanizatsiyalashtirish, ximiyalash va melioratsiyalash darajasi bilan belgilandi. Bu ko’rsatkichlarning intensivlashga ta’sirini 1.3-jadvalda keltirilgan har 100 gektar yerga to’g’ri keladigan asosiy fondlarning qiymati bilan mahsulot ishlab chiqarish o’rtasidagi bog’lanishdan yaqqol ko’rish mumkin. Bu muammo kompleks yondashish va joriy etishda aks etadi. Dehqonchilik tizimini mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishga va tuproq unumdorligini saqlash hamda oshirishga qaratilgan tashkiliy–iqtisodiy va texnik tadbirlarni jami deb tushunmoq kerak. 12 Texnik tadbirlarga tuproqni yaratish, qayta tiklash va milioratsiya usullari bilan xarakterlanadi. Dehqonchilik tiziminig tashkiliy iqtisodiy tomonini yerdan foydalanish tartibi va mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish hamda arzonlashtirish usullari belgilab beradi. Dehqonchilik tizimlari rivojlanishida iqtisodiy va tabiiy omillar ishlab chiqarish jarayoning doimo yagona kompleksda, uzluksiz ta’sir etadi. Bu omillar ta’siri ishlab chiqaruvchi kuchlar taraqqiyotining turli darajalaridagina har xil bo’ladi. Texnika vositalarini qo’llash past darajada bo’lganda tabiiy sharoitlar hosil taqdirini belgilaydi, ular qishloq xo’jaligini rivojlantirishda hal qiluvchi va belgilab beruvchi rolni o’ynaydi. Fan-texnika taraqqiyoti o’sib borgan sari iqtisodiy omillarning dehqonchilik hosildorligiga ta’siri kuchayadi. Dehqonchilik tizimlarini rivojlantirish yo’llari va sur’atlarini belgilashda iqtisodiy omillar hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Bunda tabiiy sharoitlarning roli kamaymaydi balki aksincha, ulardan har biri ayrim mintaqa doirasida yanada oqilona foydalaniladi va qishloq xo’jalik ishlab chiqarish samaradorligiga ularning salbiy ta’siri kamayib ketadi. Mintaqalik intensivlik darajasi va ularning ixtisoslashuvi dehqonchilik tizimining eng xarakterli belgilaridir. Mamlakatimizning ulkan hududi qishloq xo’jaligi rivojiga ta’sir ko’rsatadigan tabiiy sharoitlarining xilma-xilligi bilan xarakterlanadi. Bu narsa har bir mintaqa uchun dehqonchilik tizimini ishlab chiqish zaruriyatini tug’diradi. Mamlakatimiz umuman geografik nuqtai nazardan qaraganda sahro va yarim sahro mintaqasida joylashganligiga qaramasdan dehqonchilikning suvga bo’lgan talabi ayrim mintaqalarda tubdan farq qiladi, masalan 1 gektar paxta maydoni kuyi Amudaryoda 16-17 ming m 3 talab qilsa. Qashqadaryo, Surxondaryoda 12-13 ming m 3 , Zarafshon vosiysida 7-8 ming m 3 suv talab qiladi. Demak, ayrim mintaqalar qishloq xo’jaligi uchun qulay hisoblanadi. Shunday qilib qishloq xo’jaligi yerlari unumdorligini oshiradigan muayyan tadbirlarni amalga oshirishga muxtojdir. Foydalaniladigan yerlarning katta qismi qurg’oq va o’ta qurg’oq mintaqalarda joylashgan. Ayniqsa Surxondaryo, Qashqadaryo va Buxoro viloyatlari o’ta qurg’oq va issiqligi bilan ajralib turadi. Farg’ona vodiysi viloyatlari va Toshkent viloyatida yillik yog’ingarchilik birmuncha ko’proq bo’lganligi va bu mintaqalardagi tog’larda qor ko’proq muddat erimasdan turishi va katta muzliklari bilan tutashib ketishi bu mintaqa ob-havosining birmuncha yumshoq bo’lishiga va qurg’oqchilikning ta’sirini birmuncha yengillashtirishga olib keladi 1.4-jadval |