O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

1.2. Yerdan foydalanish samaradorligi 
 
Yer to’g’risida g’amxo’rlik qilish, undan oqilona foydalanish va uning hosildorligini 
yildan-yilga oshirib borish qishloq xo’jaligi tarqqiyotining eng muhim masalasidir. Qishloq 
xo’jalik yerlarining har bir gektari tobora ko’p mahsulot berishi kerak. Oqilona yuritiladigan 
dehqonchilik foydalaniladigan yerlarni qishloq xo’jalik oborotiga eng ko’p jalb etishini, 
ularning hosildorligini oshirishni, ekin maydonlarining iqtisodiy jihatdan asoslangan tarkibini, 
tabiiy yaylovlardan samarali foydalanishni ko’zda tutadi. 
Mamlakatimizda yerdan foydalanishini yaxshilashni, mahsuldorligini oshirishni 
ta’minlashni, yerni egasigi topshirish orqali hal qilishga kirishmoqda. Yerning ishlab 
chiqaruvchi kuchini muttasil o’stirib borishning muvaffaqiyatli hal etilishi halq farovonligi 
darajisini oshirishga olib keladigan davlat ahamiyatiga molik muammodir. 1998 yilda yer 
kodeksi qabul qilangandan keyin ayniqsa yer kadastri qabul qilingandan keyin yerdan 

---

10 
foydalanishni tartibga solinmoqda, ekinzorlardan foydalanishni oqilona tashkil etish va 
ularning samaradorigini oshirish choralarini ko’rilmoqda. 
1.2-jadval 
O’zbekiston Respublikasi sug’oriladigan yerlarida ekin maydonlarini joylashtirish va 
ularning tarkibi (2004 yil) 
Viloyatlar 
Ja
mi
e
kin 
maydoni, 
mi
ng ga
Shu jumladan 
G’
all
a 
ekinl
ari
P
axta
Ka
rtoshka
, 
sa
bz
avot
P
oli
z 
B
eda
Qa
yta e
kil
ga
n
ekinl
ari
Qoraqalpog’iston Respublikasi 
419,5 
58,9 
102,9 
7,4 
5,6 
34,2 
2,1 
Andijon viloyati 
197,4 
81,8 
108,4 
16,8 
0,74 
16,3 
22,7 
Buxoro viloyati 
199,6 
81,6 
126,2 
11,03 
2,1 
17,2 
19,9 
Jizzax viloyati 
477,7 
248,2 
107,5 
9,97 
6,52 
22,0 
0,6 
Qashqadaryo viloyati 
668,4 
258,8 
173,8 
14,02 
2,98 
32,4 
0,4 
Navoiy viloyati 
112 
46,9 
40,2 
3,72 
0,82 
11,2 
5,4 
Namangan viloyati 
198,1 
83,9 
107,9 
13,31 
0,99 
9,3 
8,5 
Samarqand viloyati 
444,6 
180,4 
103,6 
31,7 
1,88 
32,2 
9,3 
Sirdaryo viloyati 
255,7 
87,0 
119,4 
4,99 
3,69 
11,3 
2,1 
Surxondaryo viloyati 
282,5 
119,2 
125,4 
14,52 
1,73 
13,1 
17,3 
Toshkent viloyati 
334,8 
129,8 
115,1 
33,87 
2,74 
37,9 
29,0 
Farg’ona viloyati 
255 
125,3 
116 
17,47 
1,28 
24,2 
31,1 
Xorazm viloyati 
210,9 
46,7 
109,8 
10,92 
3,55 
23,0 
13,1 
Jami 
4056,2 
1548,7 
1456,2 
89,74 
34,69 
284,2 
161,9 
Qishloq xo’jaligida yerdan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlar tizimi bilan 
belgilanadi. Ulardan asosiylari hosildorlik, mahsulot ishlab chiqarish tabiiy va qiymat 
ko’rinishda olinadi. Tabiiy ko’rsatkichlar hisob-kitobi turli xil qishloq xo’jalik mahsulotlari 
(g’alla ozuqa birliklarida olinadigan ozuqalar chiqishi, sut, go’sht va hokazo) ni tahlil qilishda 
foydalanadigan maydon bo’yicha olinadigan yalpi mahsulot, yalpi va sof foyda qiymati yerdan 
foydalanishning eng umumlashgan ko’rsatkichi bo’ladi. Qiymat ko’rsatkichlari butun xo’jalik 
bo’yicha yerdan foydalanish dinamikasini xarakterlaydi.

---

11 
Mahsulot ishlab chiqarish darajasi o’rtacha bir gektar yoki haydaladigan yerning 100 
gektari va qishloq xo’jalik yerlarinig 100 gektari bo’yicha hisoblab chiqiladi. Bunda tahlil ham 
qishloq xo’jalik ekinzorlari bo’yicha ham, ularning barcha ekin turlari shartli haydaladigan 
yerga aylantirilgan holdagi butun maydoni bo’ycha o’tkaziladi.
Ekinlar hosildorligi ekinzor tarkibidagi xaydaladigan yerning ulushi, ekinzor 
maydonidagi sug’oriladigan yerlar ulushi, ekin maydonlarining strukturasi, qishloq xo’jalik 
ishlab chiqarish darajasiga ta’sir etadigan asosiy omilidir. 
Qishloq xo’jaligini intensivlash yerdan foydalanishni yaxshilashga yordam beradi. 
Natijada yer maydoni birligiga qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish darajasi 
ko’tariladi. 
1.3-jadval