O`zbekiston respublikasi

Savollar 
 1. «Avesto»ning o`zbek folklorida qanday izlari saqlanib qolgan? 
2. «Devoni lug`otit -turk»da qanday maqollar yetib kelgan? 
3. O`rxun – Enasoy tosh bitiklarida qanday iboralar qo`llangan? 
4. O`zbek folklorining qanday xorijiy manbaalarini bilasiz? 
5. Abu Rayhon Beruniyning qanday tarixiy asarlari bor? 
ADABIYOTLAR: 
 

---

83 
1. 
I. Karimov «Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch». – T.: Ma`naviyat», 
2008. – 176 b.
2. 
I. Karimovning «Alpomish» dostonining 1000 yilligi yubileyida so`zlagan 
nutqi. «Xalq so`zi» gaz. 1999, 9 noyabr. 
3. 
I. A.Karimov «O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida». – T.: 
«O’zbekiston», 2011. – 440 b. 
4. Safarov O. O`zbek xalq og`zaki ijodi. – T.: «Musiqa» nashriyoti, 2010. 5-70- 
betlar. 
5. Madayev O. Sobitova T. Xalq og`zaki poetik ijodi. – T.: «Sharq» NMAKBT, 
2010, 159-262-betlar.
6. Masharipova Z. O`zbek xalq og`zaki ijodi. – T.:2008, 24-40-betlar. 
7. O`zbek folklori ocherklari. 1-jild. – T.: «Fan», 1988. 25-35-betlar. 
A S K I YA 
 REJA: 
1. Askiyaning maydonga kelishi. 
2. Askiya turlari. 
3. Askiya musobaqasi. 
4. Mashhur askiyachilar. 
5. Askiyaning tarbiyaviy ahamiyati. 
 
Askiya o`zbek xalq og`zaki ijodigagina xos bo’lgan milliy janrdir. Dunyodagi 
boshqa xalqlarda askiya janri mavjud emas. Bu janrning atamasi folklorshunos 
olimlarning ta’kidlashicha arabcha «zakiy» so`zidan olingan. Ko`plikdagi «azkiyo» 
so`zi keyinchalik «askiya» shakliga o`tgan. Bu so`z so`zamol, zakovatli, o`tkir zehnli 
degan ma`nolarni anglatadi. Askiya ijrochilari askiyaboz, askiyachi deb yuritiladi. 
Askiya - so`z o`yini, ko`chma ma`noli so`z va jumlalarni ilg`ab olish, unga 
javob topa bilish, shama qilish san`atidir. Masalan, Namangan davlat universiteti 
professori o’zbek folklorining zukko bilimdoni Odijon Nosirov ham askiyani nozik 
tushinuvchi insonlardan biri edi. O’tgan XX asrning 90- yillari edi. Namanganning 
mashhur bog’i markazidagi “Beshchinor” choyxonasida tushlik qilib o’tirgag edik. 
Qo’shni so’rida domlani juda yaxshi taniydagalar-“Navbahor” futbol jamoasining 
muxlislari o’tirishar va bugun bo’ladigan o’yin haqida bahslashar edilar. “Navbahor” 
sobiq ittifoqning birinchi ligasida o’ynar edi. Bugungi uchrashuv Stavropolning 
“Rotor” jamoasi bilan bo’lar edi. Tabiiyki, domla futbol ishqibozlari bilan salom-alik, 
hol-ahvol so’rasib, bugungi o’yin haqida so’radilar. Shunda shadod ishqibozlardan 
biri sho’hlik bilan: 

---

84 
- Domla, bugun “Rotor”ning oyog’ini osmondan qilamiz, - dedi hazillashib.
- “Rotor”ning oyog’ini osmondan qilolmaysizlar, buninig iloji yo’q, - kulib 
javob qaytardilar, domlamiz. Hamma hayratlanib jim qoldi. Kamina ham hayratimni 
yashiraolmasdim. Axir sevimli jamoamizning g’alabasini kim ham xohlamaydi 
deysiz.
- Nimaga? – ishqibozning navbatdagi bu savoliga domla kulib, quyidagicha 
javob berdilar: 
- Chinki “Rotor”ning oyog’ini osmondan qilsangiz ham “Rotor” bo’ladi.
Zukko domlamiz hech kimning xayoliga kelmagan fikrni nazarda tutib askiya 
qilayotgan ekanlar. Ya’ni “Rotor” so’zining yozilishinidan, har ikka tarafdan bir xil 
o’qilishini hisobga olib, so’z o’yini qilgan ekanlar. Odiljon Nosirov ham boshqa 
ko’plab namanganliklar qatori sevimli jamoamiz “Navbahor’ga ishqiboz edilar. 
Ammo, avvalo, filolog olim ekanliklari, qolaversa, gap kelganda otangni ham ayama 
degan qoidaga amal qilgan ekanlar. Bu esa samimiy kulgiga sabab bo’ldi.
Askiyabozlar tarafma-taraf bo`lib olib, qochirma so`zlar bilan askiya 
boshlaydilar, 
tinglovchilar 
u 
yoki 
bu 
tomonning 
so`zga 
chechanligi, 
hozirjavobligidan mamnun bo`lib kuzatadilar. Tomonlardan biri ustun kelganda, 
kulgi qahqahaga aylanadi. Tinglovchi ishqibozlar o`sha tomonni ma`qullab, qarsak 
chalib olqishlaydilar. 
Askiya hozirjavoblar musobaqasi ekan, so`zga chechanlik uning mahorat 
mezoni hisoblanadi. Askiya davomida askiyabozlarning zukkoligi, chandish, 
badihago`ylik san`atiga moyilligi hal qiluvchi vazifani ado etadi. Askiyabozning 
mana shu xususiyati tortishuvda zarur va kerakli so`zlarni topa bilish, o`z o`rnida 
ishlatish mahoratini namoyon qiladi. Demak, askiyachi so`zga chechan, zukko va 
dunyoqarashi keng, bilimdon bo`lishi shart. 
Askiya kompozitsiyasi tugallangan ikki fikrning bir-biriga qarshi qo`shilishdan 
tashkil topadi. Har bir fikr o`ziga xos tugun va echimga ega. Qarshi qo`yilgan fikrlar 
o`zaro bir-birini inkor etishi yoki tasdiqlashi, kuchaytirishi lozim. Ana shu fikrlar 
asosida satira va yumor mavjud. Demak, har bir askiyada ikki xil kulgi ramziy yoki 
ko`chma ma`noda aytilgan so`z yoki ibora asosida yuzaga keladi. Chunki 
askiyachilarning biri tomonidan yaramas illatlar ochiladi va zaharxanda kulgi 
ko`tariladi. Kulgining ikkinchi xilida askiyachilardan biri noqulay holatga tushib 
qoladi. Bu kulgi- yengil, beg`ubor yumoristik ruhdagi kulgini tashkil etadi.