O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

solganidan 
turli normalar qo’llanmoqda. Avvalambor, bu ta’lim darajasini belgilaydigan 
standartlarga, shuningdek o’quvchi intilayotgan maqsadlarga tegishli. Bularga yana 
ta’lim olishda yuqori natijalarni ta’minlab beruvchi bola rivojlanishining normalarini ham 
kiritsak bo’ladi. 
Ta’lim olinishi yoki olinmasligi normalari haqida nihoyatda aniqlik bilan gapirsa 
bo’ladi. So’nggi yillarda turli sabablarga ko’ra ta’lim ololmagan bolalar ham paydo 
bo’ldilar. Normadan bunaqa og’ishlarni pedagogik og’ish desak bo’ladi. Umumiy ta’lim 
olmagan bolalarni alohida toifaga kiritamiz. Bular maktabga bormaydigan, fayoatgina 
boshlang’iya maktabni tugatgan, umumiy o’rta ta’lim olmagan bolalardir. Bunaqa 
holatlarni yuzaga kelishi uchun bizning davlatda sabalar talaygina: dars qoldirish 
o’qishga intilishni susaytiradi, oiladagi notinch vaziyat bolani pul topish uchun ko’chaga 
chiqaradi, ekologik va ijtimoiy
kataklizmlar 
bolalar ota-onalaridan judo bo’lishlariga 

---

191 
olib keladi. Daydilikka moyilligi bo’lga bolalar soni ham ko’paymoqda. Bolalar 
maktablarda tahsil olishmayotganining yana bir qancha sabablarini keltirsak bo’ladi.
4.Ijtimoiy chekinish.
Ijtimoiy chekinish tushunchasi ijtimoiy me'yor tushunchasi 
bilan bog`liq. Ijtimoiy me'yor-bu jamiyat rivojlanishining ma'lum bosqichida insonlar 
yoki ijtimoiy guruhlar faoliyati va xulq-atvoridagi yo`l qo`yilgan yoki mumkin bo`lgan 
qoidalar, hatti-harakatlar andozasidir. Ijtimoiy chekinish yoki og`ishlarning oldini olish 
va tartibga solib borish uchun qadimda turli xil afsonalar, an'analar va diniy marosimlar 
yaratilgan. 
Ijtimoiy me'yor ikkita guruhga ajratiladi: 
▪ 
Universal, ya'ni jamiyayatdagi barcha insonlarga xos. 
▪ 
Xususiy, ya'ni jamiyatdagi ma'lum guruh yoki ma'lum kasb egalari xos 
me'yorlardir Ijtimoiy me'yorlarni, shuningdek huquqiy, ma'naviy, siyosiy, diniy va 
q.k.deb ham guruqlarga ajratish mumkin. 
Ijtimoiy me'yorlar va insonlarning ulardan oqishi yoki chekinishi ular yashab 
turgan jamiyatning ajralmas faktori bo`lib hisoblanadi. Bolalar orasidagi ijtimoiy oqish 
esa uning o`sha jamiyatda salbiy sifatlar ta'sirida tarbiyalanishi, salbiy ijtimoiy guruhga 
kirishga, ijtimoiy rolni egallab, ijtimoiy tajribalarni o`rganishi sifatida xarakterlanadi. 
Pedagogika buni “tarbiyasi oqir bolalar” deb yuritishadi.
Ya'ni bu bolalarning hatti-harakatlari, xulq-atvorlari jamiyat tan olgan me'yorlarga 
zid. Ijtimoiy pedagogning ish faoliyati esa shunday oqishlarni profilaktika hamda 
reabilitatsiya qilishga qaratilgandir. 
M. A. Galaguzova tomonidan turli og’ish turlarining tasnifi quyidagicha berilgan: