O'zbekistonda sement sanqati

 
2. Romansement 
 
Ohaktosh yoki magnezial mergellarning erib, bir-biriga yopishib 
qolmaydigan darajada pishganini mayda tuyish natijasida hosil bo`lgan mahsulot 
romansement deyiladi. Bunday bog`lovchi ishlab chqarish uchun ohaktosh va 
gilning sun`iy aralashmasidan foydalansa ham bo`ladi. Tishlashish muddatini 
keragicha o`gartirish uchun romansementga 5% gacha gips, shunindek, 15% gacha 
(og`irligi bo`yicha) gidravlik qo`shib tuyishga ruxsat etiladi. Shunda sementning 
suvga chidamliligi yanada oshadi (yoki iqtisodiy jihatdan foydaliroq bo`ladi). 

---

33 
Kalsiy karbonat va gilning tabiiy aralashmasidan iborat bo`lgan mergellarda 
gildan 25 - 60 % gacha bo`lishi mumkin. Romansement ishlab chqarish uchun esa 
tarkibidagi aralashma 25 - 30 % gach boradigan mergellar ishlatgani yaxshi.
Romansementning qotishi, xossalari va ishlatilishi. Gidravlik ohak 
tarkibidagi gidravlik komponentlar qotayotganda qanday jarayonlar ro'y bersa, 
romansement qotayotganda ham ana shunday jarayonlar sodir bo'ladi. 
Romansement kukuni suv bilan qorilganda kalsiy silikatlari, alyuminatlari va 
ferritlari gidratlanadi va kalsiy gidrosilikatlar, gidroalyuminatlar va gidroferritlar 
hosil qiladi. Gidratlar juda ham mayda kolloid zarrachalar ko'rinishida ajralib 
chiqadi va yopishqoq, yoyiluvchan massa hosil qiladi. Ular sement zarralari 
orasidagi ishqalanishni kamaytiradi va shu bilan sement xamirini plastik qiladi. 
Ma'lum vaqtdan keyin xamir mustahkamlana boshlaydi, quyuqlashadi, tishlashish 
jarayoni 
rivojlanadi. 
Sement 
xamiri 
erkin 
suvni 
yo'qotishi 
bilan 
koagulyatsiyalanishi (zichlashishi) tufayli mustahkamlanadi. 
Sement xamiri yanada zichlashganidan keyin butunlay noplastik bo'lib 
qoladi va berilgan shaklni saqlaydigan qattiq jismga aylanadi. Biroq hali unchalik 
mustahkam bo'lmaydi (sement xamirning bunday holatiga tishlashishning oxiri 
deyiladi). Kolloid massalar yanada mustahkamlanishi va qisman kristallanishi 
natijasida sementtosh metindek mustahkam bo'lib qoladi. 
Gidravlik qo'shilmalar va gips bo'lsa, qo'shimcha jarayonlar paydo bo'ladi. 
Gips portlandsementda qanday rol o'ynasa, bu yerda ham ana shunday rol o'ynaydi, 
ya'ni u tishlashish jarayonini sekinlashtiruvchilik vazifasini o'taydi. Gips 
sementning asosiy komponenti, ya'ni nisbatan oson eriydigan kalsiy alyuminatlari 
bilan o'zaro ta'sir etishadi va ularni qiyin eriydigan moddalarga aylantiradi, 
natijada tishlashish jarayoni sekinlashadi. 
Gipsdan qancha qo'shish kerakligi romansement tarkibidagi alyuminatlar 
miqdorigabog'liq: odatda 5% dan oshmaydi. Ba'zan sement mustahkamligini 
oshirish maqsadida gipsdan ko'proq qo'shiladi. Qancha qo'shish kerakligi 
laboratoriyalarda o'tkazilgan sinovlarga asoslanib belgilanishi kerak. 
Gidravlik qo'shilmalarga kelganda, romansementda ma'lum miqdorda erkin 
ohak boigani yoki ana shu erkin ohak u qotayotgan vaqtida oz miqdorda ajralib 
chiqadigan hollarda gidravlik qo'shilmalarning ohak qotishidagi roli namoyon bo'la 
boshlaydi. Gidravlik qo'shilmaning qum tuprog'i (SiO
2
) suvda ohak bilan o'zaro 
ta'sir etishadi va kalsiy gidrosilikatlari (2CaO • SiO
2 
• nH
2
O) ni hosil qiladi. 
Romansementning 
mustahkamligi. 
Romansement 
sekin 
qotadigan, 
mustahkamligi nisbatan past (28 kunlik) markali bog'lovchi modda hisoblanadi. Bu 
lining tarkibidan ma'lum: asosan sekin qotadigan mineral-ikki kalsiy silikatdan 
iborat (ammo uzoq saqlagan ikki kalsiy silikat ancha mustahkam bo'lishi mumkin). 
Romansement avvaliga juda sekin qotishi sababli undan tayyorlangan betonlarni 
qotishning dastlabki 5 - 7 sutkasida bevosita suv ta'siriga uchratib bo'lmaydi. 
Biroq quruq havo ham, qotish ham uning mustahkamligiga yomon ta'sir 
qiladi: suv haddan tashqari ko'p bug'lansa, gidratatsiya jarayonlari sekinlashadi 
yoki butunlay to'xtaydi. Romansementning dastlabki davrda (7 kungacha) qotishi 
uchun eng qulay sharoit nam havo sharoitidir. 
Romansementning qotishi va uning mustahkamlanishiga atrofdagi muhit 

---

34 
harorati ham ta'sir ko'rsatadi. Haroratning oshishi juda yaxshi, pasayishi esa salbiy 
rol o'ynaydi. 5 - 10°C haroratda romansement qotishdan butunlay to'xtaydi. 
Romansement 1:3 tarkibli qattiq qorishmadan ishlangan va 28 kunligida 
siqilishdagi mustahkamlik chegarasiga qarab (standartga ko'ra) uch, ya'ni 25, 50 va 
100-inarkalarga bo'linadi. 7 kunlik namunalarning siqilishdagi va cho'zilishdagi 
mustahkamlik chegarasi quyidagicha bo'lishi kerak,
5-jadval.
Romansementning mexanik mustahkamligi. 
Sement markasi 
Mustahkamlik chegarasi, MPa 
chegarasi, MPa 
Siqilishda 
Cho'zihshda 
25
50
100 
1,0
2,5
5,0 
0,3 
0,5
0,8