O‘zbekistonning eng yangi tarixi
partiyaning agrar siyosatiga qarshi o‘laroq dehqonlarni yer bilan
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
partiyaning agrar siyosatiga qarshi o‘laroq dehqonlarni yer bilan ta’minlashni boshlab yubordi. Vaholanki barcha yer va suvlar davlatniki hisoblanib faqat markazning ruxsati ila unga munosabatni o‘zgartirish mumkin edi. «Avvalo, – deb yozadi Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov fuqarolarni ijtimoiy jihatdan himoyalash borasida aniq ishlar qilish lozim. Biz 1989 yilni iyulidan beri ta’minlab kelayotgan barqarorlik esa ushshg kafolatidir. O‘shanda, 1989 yilda dahshatli davr edi. O‘sha paytda biz qilgan birinchi ish shu bo‘ldiki, odamlarga yer bera boshladik. Men janob Gorbachevning davlat kengashi majlisidaga so‘zlarni eslayman… Unga tan berish kerak, gapirishni biladi, ammo boshlagan nutqini nima bilan tugatishni hamisha ham tushunib bo‘lmaydi. Mana bunga qaranglar, degan edi u meni ko‘rsatib, hozir uni boshi shuhratga cho‘lg‘anib turibdi, u yer bera boshladi, endi uni ilohiylashtirishadi… Biz qat’iy turib tartib o‘rnatdik – yerga muhtoj bo‘lgan va, albatta, dehqonchilik qo‘lidan keladigan, yerdan mo‘l hosil ola biladigan har bir kishiga chorak gektar yer berdik. Kolxozsovxoz sharoitida bu jarayon yengil ko‘chmadi». Ko‘rinib turibdiki, Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov markazning noroziligiga qaramay mustaqil iqtisodiy siyosatga qaratilgan dastlabki qadamni tashlagan. Hech kimga sir emaski, paxta o‘zbek xalqining kundalik hayoti va taqdirini hal etuvchi muhim omillardan biridir. Tinimsiz va mashaqqatli mehnat evaziga yetishtirilgan paxta juda arzon narxda majburan davlatga topshirilgan. Mehnatiga yarasha haq ololmagan dehqonlar hamisha yetishmovchilik va muhtojlikda hayot kechirgan. Islom Karimov buni yaxshi anglagan holda paxta narxini oshirish masalasini ochiqdanochiq talab qildi. Xususan, u respublika kompartiyasi Markaziy qo‘mitasining 1989 yil 19 avgustda bo‘lib o‘tgan XVI plenumida shunday degan: «Biz 1990 yil plani loyihasi bilan Ittifoq organlariga ikki marta uchrashdik. KPSS Markaziy Komiteti, mamlakat ministrlar Soveti va Gosplani rahbariyati bilan uchrashdik. Butun mas’uliyatni zimmamga olib, shuni ayta olamanki, paxta narxi masalasi yaqin oylar ichida kurib chiqiladi. Bu muammoni hal qilishimiz uchun hisobkitoblarga ko‘ra, kamida bir yarim milliard sum talab qilinadi… Hozir, ochig‘ini aytish kerak… Moskvada o‘rtaga qo‘ygan masalalarni hal qilish qiyin bo‘lyapti. Biz rahbarlar bu masalalarni qatiyat bilan, bilimdonlik bilan o‘rtaga quyishimiz, ularning hal etilishiga izchillik bilan erishishimiz har qanday holda ham aybni birovlarga tunkamay va birovlarning orqasiga yashirinmay, mas’uliyatni o‘z zimmamizga olishimiz kerak». Sirtdan qaraganda paxtani narxini oshirish shunchaki bir oldiy iqtisodiy masala bo‘lib ko‘rinishi mumkin. Ammo, uning zaminida juda muhim siyosiy masala yetibdi. Chunonchi paxtani arzon narhsa davlatga topshirilishi nafaqat kundalik turmushga, balki respublikaning ijtimoiy va madaniy jihatdan rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda edi. Narxni oshirishga erishish sovet davlatining mustamlakachilik siyosatiga zarba berilishiga olib kelardi. Shubhasiz, ochko‘zlik va to‘ymaslikda nom chiqargan sovet davlatining paxta narxini oshirishga rozilik bildirishi juda qiyin edi. Shunga qaramay Islom Karimovning hukumatning siyosatiga qarshi bosh ko‘tarishi vatanparvarlikning yorqin namunalaridan biridir. 1989 yil 29 oktabrda o‘zbek tilini Davlat tili sifatida qonunlashtirilishi ham alohida ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu tarixiy hujjatning ahamiyati shu darajada kattaki, ta’riflashga qalam ojizlik qiladi. Shuni unutmaslik kerakki, ona tilining Davlat tili bo‘lishi xalqning milliyligi va taqdirini kafolatlaydi hamda u mustaqillikning eng muhim belgilaridandir. 1990 yil 20 iyunda O‘zbekistonda «Mustaqillik deklarasiyasi» e’lon qilinishi katta ahamiyat kasb etdi. U qizil imperiyani qattiq larzaga va tashvishga soldi. Chunki demokratiyada O‘zbekiston Ittifoq tarkibida suveren va teng huquqli mamlakat deb e’lon qilinib, o‘z davlat belgilari (gerb, bayroq va madhiya)ni ta’sis etish va yangi konstitusiyani ishlab chiqish vazifasi quyildi. Respublikada mustaqil iqtisodiy siyosatni ta’minlashga qaratilgan choralarni ko‘rish davom etdi. Chunonchi, 1990 yil 30 oktabrda O‘zbekiston mulkchilikning hamma shakllari uchun teng sharoitni ta’minlashga qaratilgan qonun qabul qilindi. Respublika Oliy Kengashi 1991 yil 14 iyunda «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar» to‘g‘risidagi qonuni ma’naviy hayotda tub o‘zgarishlarni yasadi. Ma’lumki yuz yillar davomida kipshlarning e’tiqodi, hurmatini qozonib kelgan islom dini taqiqlanib «dinsiz j amiyat» bunyod etildi. Bu ma’naviy qashshoqlikni yuzaga keltirib taraqqiyotga salbiy ta’sir etdi. Shu bois o‘sha qonunning qabul qilinishi xalq tomonidan zo‘r xursandchilik va mamnuniyat bilan qabul qilindi. «Ushbu qonun, – deyiladi unda, – fuqarolarning dinga o‘z munosabatini ixtiyoriy ravishda belgilash va ifodalash, hech qanday to‘sqinliksiz, dinga e’tiqod qilish va diniy rasmrusumlarni bajarish huquqlarini ta’minlaydi». Shu tariqa sovet davrida oyoqosti qilingan va quvg‘inga solingan dinning barcha xillariga jon kirgizildi. 1991 yil 22 iyunda sanoat korxonalarini, tashkilotlarni va muassasalarni O‘zbekiston ixtiyoriga o‘tkazish xususida qonun chiqarildi. Asrimizning 80-yillarida qizil imperiya ichichidan chirib, inqirozni boshidan kechirmoqda edi. Uning belgilari 60yillardayoq boshlanib qanchalik vaqtlarning o‘tishi bilan shunchalik ko‘p chuqurlashib bordi. «80-yillarda, – deb yozadi Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov, – iqtisodiy inqirozning kuchayib borish sabablarini ochish, uni bartaraf etish yo‘llarini topish borasidagi o‘rinishlar ham muvaffaqiyatsizlikkauchradi. Ishlab chiqarish sur’atlarining pasayishi sabablari rivojlanishning ekstensiv omillari tugaganligidadir, deb yuzaki tushunilganligi ustuvor tarmoqlarni alohida ajratmasdan, xalq xo‘jaligining barcha sohalarini bir vaqtning o‘zida rivojlantirish to‘grisida noto‘g‘ri qaror qabul qilinishiga sabab b o‘ldi. Bu hol, pirovard natijada, cheklangan mablag‘larning parokanda bo‘lib ketishiga, moliya va ta’minot tizimining batamom izdan chiqishiga olib keldi, inqirozni chuqurlashtirdi, qayta qurish siyosati davrida iqtisodiyetda juda kuchli bo‘zilishlar ruy berdi». Shu tariqa «sosializm» tuzumi o‘zining g‘ayritabiiyligi va samarasizligini namoyish etib, mamlakatni halokat yoqasiga keltirdi. Odatdagidek kompartiya qatag‘onlar o‘tkazish yo‘li bilan chetdan «aybdorlar»ni topib va xalqni chalg‘itib inqirozni xaspo‘shlash va niqoblashga o‘tdi. Ma’lumki 30yillardagi ocharchilik va umuman inqirozning sabablari «xalq dushman»lari va «imperialistlarning ayg‘oqchilari»ga to‘nkalib, ommaviy qatag‘onlar vahshiylarcha o‘tkazilgan. Qayta qurish yillarida ham xuddi mana shunday siyosat qaytarildi, chunonchi O‘zbekistonda «paxta ishi» yoki «o‘zbek ishi» nomida qatag‘on o‘tkazildi. Bu yerda shuni hisobga olish kerakki, «o‘zbek ishi» aslida niqoblangan siyosiy kurash bo‘lib, maqsad mustamlakachilik va ulug‘millatchilik siyosatini yanada avjiga mindirish, xalqni og‘ir ahvoldan chalg‘itishdan iborat edi. Bu siyosiy nayrangning iqtisodiy tomoni ham bor edi. Markazga O‘zbekistondan daryo kabi oqib borayettan turlituman boyliklarni yanada ko‘paytirish va ularni zarrachasini ham tub aholiga yuqtirmaslik ko‘zlangan. Bundan tashqari, «o‘zbek ishi» vositasida mamlakatda O‘zbekistonni ishonchni yo‘qottan xavfli zona sifatida gavdalantirib Rossiyadan kadrlarni – o‘z odamlarini keltirishni va respublika hokimiyat tarmoqlarini tamomila egallashni maqsad qilib quyildi. Ayni paytda bir chemodan bilan keladigan o‘sha «ustoz»larning katta boylik to‘plashlari uchun sharoit yaratish nazarda tutildi. Bu respublika boyliklarini navbatdagi uzlashtirishning bir turi edi. Umr bo‘yi dahshatli fojealarni uyushtirishga, qirg‘inbarotlarga va tusto‘polonlarga tuymagan markaz «o‘zbek ishi» bo‘yicha 4,5 ming kishini qamoqqa tashladi, xurladi va mol-mulkini taladi. Bundan tashqari minglab kishilar «guvoh» sifatida qattiq qiynoqlar ostiga olinib, qipqizil tuhmatdan iborat aybnomalarni to‘qidi. Hatto «o‘zbek ishi»dan keyin ziyelilarning va rahbarlarning ilg‘or vakillari ham ommaviy ravishda qatag‘on qilinar emish degan ovozlar eshitilib turdi. Butun millat boshiga dahshatli ofat kelib turgan paytda, unga qarshi qalqon bo‘ladigan birorta rahbar chiqmadi. Aksincha, ular sotqinlik qilib olovga kerosin qo‘yib turdilar. Islom Karimov davlat tepasiga kelishi arafasida ahvolni quyidagicha ta’riflagan edi: «Bor gapni aytadigan bo‘lsam, kuz o‘ngimda dahshatli, qurqinchli manzaralar paydo bo‘ldi». Islom Karimov bu g‘oyatda og‘ir ahvoldan cho‘chimay va tislanmay, mazlum xalq manfaati uchun kurashdi. U «o‘zbek ishi»ning soxtaligini fosh etib, millatni ofat va navbatdagi ommaviy qatag‘ondan qutqardi. U bu xususdagi markazning ko‘rsatmasini bajarishdan ochiqdanochiq bosh tortib, mustaqil siyosat yurgizdi. Umumiy xulosa shuki, 1989 yilning ikkinchi yarmidan to 1991 yil 31 avgustgacha bo‘lgan davrda shaxsan Prezident Islom Karimovning tashabbusi va ishtirokida mustaqillikni tamomila tiklashning zamini hozirlandi. Shu bois uning rahbarlik mahoratini yoritish ayni muddaodir. O’zbekiston mustaqillikka erishish yo’lida (1989-1991 yy.) 2. Erishgan istiqlol zudlik bilan uni mustahkamlashning zaruriy choralarini ko‘rishni talab etar edi. 1991-yil 14-sentabrida O’zbekiston Kompartiyasining Favqulodda XXIII syezdida I.A.Karimov taklifi bilan O’zbekistonKompartiyasi KPSS tarkibidan chiqqanligi, partiyaning bundan buyon faoliyat ko‘rsatmasligi va ushbu partiya o‘rnida Xalq Demokratik partiyasi tuzilganligi e’lon qilindi. O’zbekiston mustaqil davlat, deb e’lon qilingan kunining o‘zidayoq mustaqil davlat ramzlarini joriy qilish yuzasidan amaliy c horalari ko‘rildi. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i to‘g‘risida, respublika gerbining nusxasi va Davlat madhiyasining musiqiy bayoni haqida maxsus qaror qabul qilindi. Unda Konstitutsiya komissiyasinining ekspert guruhiga Davlat bayrog‘ining variantlari ustida ishlashni davom ettirish, Oliy Kengashning tegishli qo‘mitalariga Konstitutsiya komissiyasi ijodiy guruhi bilan hamkorlikda Davlat bayrog‘i, madhiyasi haqida qonun loyihalarini ishlab chiqib, navbatdagi sessiyaga taqdim etish topshirildi. 1991-yil 18-noyabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining VIII sessiyasida “O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i to‘g‘risida”gi Qonunni qabul qildi. Bayroq yurtning o‘tmishi, bugungi kuni va kelajagining yorqin ramzidir. Unda timsollar tilida yaxshilikni, donishmandlikni, shon shuhrat va sadoqatni bildiradigan moviy rang berilgan. 1992-yil 2-iyulda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasi “O’zbekiston Respublikasining Davlat gerbi to‘g‘risida”gi Qonunni qabul qildi. Davlat gerbidagi har bir belgi chuqur ma’noga ega. U rangli tasvirda bo‘lib, humo qushi kumush rangda, quyosh, boshoqlar, paxta chanog‘i va “0‘zbekiston” degan yozuvlar tilla rangda, g‘o‘za shoxlari, barglari va vodiylar yashil rangda, tog‘lar havo rangida, chanoqdagi 14 paxta, daryolar, yarim oy va yulduz oq rangdadir. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992- yil 10- dekabrida bo‘lib o‘tgan XI sessiyasida “O’zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. Sessiyada shoir Abdulla Oripov va bastakor Mutal Burhonovlar tomonidan tayyorlangan madhiya nusxasi tasdiqlandi. Davlat madhiyasida xalqning iymoni hech qachon o‘chmasligi alohida ta’kidlangan. Mustaqil 0‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyati qurilishining konstitutsiyaviy va huquqiy asoslarini yaratish lozim edi. Bolajak suveren respublika Konstitutsiyasini tayyorlash g‘oyasi 1990- yil mart oyida I. Karimov tomonidan ilgari surilib, shu yil iyun oyida uning rahbarligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy Komissiya ham tuzilgan edi. Komissiya Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq qoidalariga, Birlashgan millatlar tashkilotining hujjatlariga, Butunjahon inson huquqlari Deklaratsiyasiga amal qildi. Dunyoning ko‘pgina taraqqiy etgan va rivojlanayotgan mamlakatlarining konstitutsiyaviy hujjatlari o‘rganib chiqildi. Shu bilan birga boy tarixdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslik an’analari ham chuqur o‘rganildi. Yangi mustaqillik Konstitutsiyasi loyihasida 0 ‘zbekistonda yuz bergan tarixiy o‘zgarishlar hisobga olindi. Xususan, O’zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish, iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o’tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida demokratik tizimning tamoyillari, inson huquqining ustuvorlig i o‘z ifodasini topdi. Konstitutsiyada bayon etiladigan masalalami birma-bir o‘rganib chiqish uchun 35 kishidan iborat ishchi guruh va har bir bolimini alohida tayyorlaydigan kichik guruhlardan iborat komissiyalar tashkil etildi. Ishchi guruh va komissiyalar 1991-yilning oktabrida Konstitutsiyaning birinchi, 1992-yil bahorida ikkinchi nusxasini tayyorladi. Yangi Konstitutsiyaning komissiya tomonidan yaratilgan nusxalari 1992- yil 26- sentabrda, joylardan tushgan minglab takliflar o‘rganib chiqilib, noyabr oyida ikkinchi marta umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lo n qilingan edi. Tuzatish va to’ldirishlardan keyin mustaqil O’zbekiston Respublikasining Asosiy Qonuni 1992-yil 8- dekabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi. Qabul qilingan yangi Konstitutsiya olti boiim, 26 bob, 128 moddadan iborat boldi. Konstitutsiya muqaddimasida O’zbekiston xalqi: - inson xuquqlariga va davlat suvereniteti g‘oyalariga sodiqligini tantanali ravishda e’lo n qilib; 15 - hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatini anglagan holda; - o‘zbek davlatchiligi rivojining tarixiy tajribasiga tayanib; - demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqatini namoyon qilib; - xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalari ustunligini tan olgan holda; - respublika fuqarolarining munosib hayot kechirishlarini ta’minlashga intilib; - insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishni ko‘zlab; - fuqarolar tinchligi va milliy totuvligini ta’minlash maqsadida; - o‘zining muxtor vakillari siymosida O’zbekiston Respublikasining mazkur Konstitutsiyasini qabul qiladi, deb yozib qo‘yildi. Undagi “muxtor vakillari siymosida” deganda xalq deputatlari nazarda tutilgan edi. Konstitutsiyaning birinchi bo‘limida asosiy prinsiplar bayon etilib, unda Davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning bosh yo‘nalishlari o‘z ifodasini topdi. Asosiy Qonunning ikkinchi bo‘limi 35 moddadan iborat bo‘lib, inson va fuqarolaming asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bag‘ishlangan. Bunda O’zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq va erkinliklarga ega ekanligi, 0 ‘zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik o‘rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga bevosita hamda o‘z vakillari orqali qatnashishlari ko‘rsatilgan. Shuningdek, ana shu ikkinchi bo‘limda siyosiy partiyalar va harakatlarga munosabat masalasida qo‘shilish huquqlari ham berilgan. Konstitutsiyada fuqarolarning mulkdor bo‘lish, mehnat qilish, nafaqa olish, o‘z vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan ta’minlanadi, deb ta’kidlab qo‘yilgan. Barcha fuqarolar uchun Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchlar, chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqning tarixiy, ma’naviy meroslarini avaylab saqlash, atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig‘imlarni o‘z vaqtida to‘lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlar majburiy ekanligi ta’kidlangan. Konstitutsiyaning “Jamiyat va shaxs” bo‘limida O’zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng huquqqa ega ekanligiga kafolat, ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik harakatiga keng yo‘l ochib berildi. Asosiy Qonunda aynan shu maqsadda mamlakatda mulkdorlar tabaqasini vujudga 16 keltirish tamoyillari ham ishlab chiqildi. O’zbekiston Respublikasining ma’muriyhududiy tuzilishi, O’zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro munosabatlariga maxsus to‘rtinchi bo‘lim ajratilgan. Mustaqil O’zbekiston espublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi beshinchi bo‘limda (50-modda) o‘z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari, Prezident, Vazirlar Mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo‘llari aniq va ravshan bayon etil gan. Shu bilan birga bu bo‘limda mahalliy hokimiyat organlari, sud va prokuratura, davlat mudofaasi masalalari ham o‘z ifodasini topgan. Prezident I.A.Karimov qabul qilingan yangi Konstitutsiyaning ahamiyati haqida: Hur 0’zbekistonimizning tarixida birinchi Konstitutsiyani qabul qilish - jumhuriyatimizning yangidan tug‘ilishidir, haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevor qurishdir. Qabul qilingan Konstitutsiyamiz asosiy qonunimiz sifatida davlatni davlat qiladigan. millatni millat qiladigan qonunlarga asos bo‘lishi muqarrar... Bu Konstitutsiya o‘zining tub mohiyati, falsafiy g‘oyasigak ko‘ra yangi hujjatdir. Unda kommunistik mafkura, sinfiylik, partiyaviylikdan asar ham yo‘q. Jamiki dunyoviy ne’matlar orasida eng ulug‘i – inson degan fikrni ilgari surdik va shu asosida “fuqaro-jamiyat-davlat” o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning oqilona huquqiy yechimini topishga intildik”, deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat, Mustaqillik Konstitutsiyasining qabul qilinishi g‘oyat katta siyosiy, huquqiy va xalqaro ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu asosiy qonun mamlakatda demokratik tamoyillarni amalga oshirishda, xalqni huquqiy, ma’naviy va siyosiy jihatdan tarbiyalashda muhim o‘rin tutmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994-yil 16-iyundagi Farmoniga muvofiq, 1994-yilning 1-iyulidan boshlab mamlakatning milliy valyutasi - so‘m muomalaga kiritildi. Ushbu milliy valyuta bugungi kunda ham o‘z qadriga ega bo‘lib, barqarorligini saqlab kelmoqda. 3. 1991 yil 19 - 21 avgust kunlari Moskvada Favqulodda holat davlat komiteti (GKCHP) tomonidan davlat to'ntarishiga urinish yuz berdi. GKCHPchilar noqonuniy ravishda aholining orzu umidlariga to'sqinlik qilish, respublikalar mustaqilligini bo'g'ish va ilgarigidek «qizil imperiya» ga qaytish maqsadida hokimiyatni qo'lga olmoqchi bo'ldilar. Demokratiya havosidan nafas olgan, eskilik sarqitiga qaytishni xohlamagan xalq demokratik kuchlar timsolida g'alaba qozondi. 1991 yil 19 avgust kuni Hindiston safaridan qaytish bilan O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimov voqealarga nisbatan O'zbekiston nuqtai-nazarini bildirdi: «Markazda kim bo'lishidan qat'iy nazar, qonunga xilof ko'rsatmalar bajarish mumkin emas». O'zbekiston Prezidenti Farmoni bilan favqulotda holat davlat komitetining g'ayrikonstitusiyaviy huquqka qarshi qarorlari va boshqa ko'rsatmalari noqonuniy deb e'lon qilindi. Markaz va respublikalar o'rtasidagi munosabatlar yanada taranglashdi. Ahvol shunday ediki, faqatgina mustaqillik bilangina iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy krizisdan chiqish mumkin edi. Shu maqsadni ko'zlab 1991 yil 31 avgustda chaqirilgan respublika Oliy Kengashi XII chaqiriq navbatdan tashqari sessiyasi o'z ishini boshladi. Sessiyadagi asosiy masala «O'zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi to'g'risida»gi qonun edi. Qonun moddama-modda muhokama qilindi. Unda Respublikaning suveren mustaqil davlat ekanligi, xalq hokimiyati, ma'muriy boshqaruvi, hokimiyatning uch tarmoqka bo'linishi, iqtisodiy asoslari, respublika fuqaroligi, davlat ramzlari, Qoraqalpog'iston bilan munosabati, tashqi siyosati xaqidagi masalalar o'z o'rnini topgan edi. O'zbekiston SSR O'zbekiston Respublikasi nomi bilan suveren 5 mustaqil davlat deb e'lon qilindi. Mustaqillik belgilangan kun - 1 sentabr 1991 yildan boshlab milliy bayram va dam olish kuni deb e'lon qilindi. 1991 yil 18 dekabrdagi mustaqillikni xalq tomonidan mustahkamlash maqsadida Oliy Kengash IX sessiyasida O'zbekiston Respublikasi Referendumini o'tkazish to'g'risida qaror qabul qilindi. Referendum 1991 yil 29 dekabrda o'tkazilib shunday savol qo'yildi: «Siz Oliy Kengash tomonidan O'zbekiston Respublikasi mustaqil davlat deb e'lon qilinishini ma'kullaysizmi?» Umumxalq referendumi saylov ro'yxatiga olinganlarning 94,1 %i (9,898,707 kishi) ishtirok etdi. Respublika Mustaqilligini yoqlab 9,718,155 kishi yoki referendumda qatnashganlarning 98,2 % i ovoz berdi. 1991 yil 29 dekabr O'zbekiston tarixidagi eng muhim sanalardan biri bo'lib qoldi. Shu kuni Mustaqillik ramzi va respublikadagi siyosiy o'zgarishlarning mantiqiy davomi sifatida xalqning xohish - irodasini ifoda etgan holda birinchi marta O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo'lib o'tdi. Prezidentlik saylovi mamlakat tarixida ilk bor o'tkazilayotganligi bois 13 saylov okrugining 7 mingga yaqin saylov uchastkalarida katta saylov tadbirlari o'tkazildi. Saylov komissiyalari ishning o'zida 75 mingdan ortiq kishining ishtirok etganligi ham shundan dalolat beradi. Saylovga oid hujjatlar saylovga doir 11 million nusxada byulliten tayyorlandi. Nomzodlarning saylovoldi dasturlari aks ettirgan 301 ming nusxa plakatlar, 40 ming nusxada saylovchilarga murojaatnomalar chop etildi. Saylov muqobillik asosida o'tdi. Prezidentlikka O'zbekiston XDP va O'zbekiston kasaba uyushmalari federasiyasidan I.A. Karimov va «Erk» demokratik partiyasi vakili Saloy Madaminov (Muhammad Solih) o'z nomzodlarini qo'ydilar. Saylov natijalariga ko'ra, saylovda ishtirok etganlarning 86,5% i (8,514,136 kishi) Islom Karimov uchun, 12,3 % i (1,220,474 kishi ) esa, Saloy Madaminov uchun ovoz berdilar. Markaziy saylov komissiyasi «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylov to'g'risida»gi qonunning 35 - moddasiga asosan Islom Abdug'aniyevich Karimovning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan, deb qaror qildi. Saylov adolatli va qonuniy o'tkazilganligini MDH mamlakatlari, shuningdek AQSH, Turkiya va Malayziyadan kelgan betaraf kuzatuvchilar ham e'tirof etishdi. Respublikamiz siyosiy jihatdan mustaqillikni qo'lga kiritgan ekan, albatta, davlat ramzlariga ham ega bo'lmog'i kerak edi. Shu nazarda tutilib, 1991 yil 18 noyabrda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida «O'zbekiston Respublikasining davlat bayrog'i to'g'risida» qonun qabul qilindi. Davlat ramzlaridan biri bo'lgan bayroq tariximiz, ajdodlarimiz ruhini, milliy va ma'naviy urf odatlarimizni o'zida aks ettirish kerak edi va shunday bayroqqa ega bo'ldik. 4. Markaz jilovni qo’ldan bermaslik uchun butun imkrniyatlarni ishga solayotgan bir sharoitda , 1989-yil 23- iyunda bo’lib o’tgan O’zbekiston Kompartiyasi XIV plenumida, Qashqadaryo oblasti partiya komiteti birinchi sekretari Islom Abdug’aniyevich Karimov O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti birinchi sekretari etib saylandi. Respublika partiy a tashkiloti rahbari, ya’ni O’zbekistonning birinchi siyosiy rahbari Islom Karimov ishga kirishgan kunning ertasigayoq, ya’ni 24- iyun kuni O’zbekiston SSR Ministrlar Sovetida Farg’ona vodiysi oblastlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojantirishni jadallashtirish masalalariga bag’ishlangan kengash o’tkazdi. Va unda nutq so’zladi. I. A. Karimov Toshkent va Moskvada bo’lib o’tgan anjumanlarda , shuningdek, respublika va markaziy matbuotdagi chiqishlarida Farg’ona fojeasi masalasida qat’iy pozitsiyada turib, o’z fikrlarini davom ettiradi. Masalan, u O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining 1989-yil 19-avgustda bo’lgan XVI plenumida so’zlagan nutqida o’uyidagi fikrlarni alohida ta’kidlaydi: “Farg’ona voqealari to’g’risida gapirar ekanman, shu narsani yana bir bor ta’kidlashni istardimki, ayrim ommaviy axborot vositalari va ba’zi mansabdor mas’ul rahbarlarning ana shu voqealarga bergan baholari ular fojeaning chuqur sabablarini bilmasliklaridan dalolat beradi....”. 1990-yil 24- mart kuni O’zbekistonning eng yangi tarixidagi muhim sanalardan biri hisoblanadi. Aynan o’sha 24 martda O’zbekiston SSRning “O’zbekiston SSR Prezidenti lavozimini ta’sis etish hamda O’zbekiston SSR Konstitusiyasi (Asosiy Qonuni)ga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” Qonun qabul qilindi. Xullas, O’zbekistonda joriy qilingan prezidentlik boshqaruvi o’zbek xalqining mustaqillikka erishishi yo’lida muhim qadam bo’ldi. 1990- yil iyun sanasi ham mustaqillikka erishish yo’lida muhim o’rin tutadi. Aynan 20 iyunda bo’lgan O’zbekiston SSR Oliy Soveti o’n ikkinchi chaqiriq 2- sessiyasida “Mustaqillik Dekloratsiyasi” qabul qilindi. 1991 yil 17- 19 avgust kunlari O’zbekiston SSR Prezidenti Islom Karimovning Hindiston Respublikasiga respublika rahbari sifatida ilk mustaqil rasmiy tashrifi bo’ldi. Tashrif doirasida iqtisodiy , savdo va ilmiy- texnikaviy hamda madaniy, san’at, ta’lim, fan, turizm, sport va ommaviy axborot vositalari sohasida hamkorlik qilish to’g’risidagi bitimlar imzolandi. Natijada, mamlakatimiz tashqi siyosatining tamal toshi qo’yildi. 1991-yil 18- avgustda Moskvada yuz bergan siyosiy to’ntarish alangasi so’nmagan bir sharoitda 1991-yil 31-avgustda XII chaqiriq O’zbekiston Oliy Kengashining navbatdan tashqari oltinchi sessiyasida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini e’lon qilinar ekan, sessiyada qabul qilingan hujjatda shunday deyiladi: ‘‘O’zbekiston saboq chiqarib va SSR Ittifoqining siyosiy hamda ijtimoiy hayotidagi o’zgarishlarni e’tiborga olib, halqaro huquqiy hujjatlarda qayd etilgan – o’z taqdirini o’zi belgilash huquqiga asoslanib , O’zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas’uliyatni anglab, shaxsning huquq va erkinliklari mustaqil davlatlar o’rtasidagi chegaralarning buzilmasligi to’g’risidagi Xelsinki shartnomalariga qat’iy sadoqatini bayon etib, millati, diniy e’tiqodi va ijtimoiy mansubligidan qat’i nazar, respublika hududida yashovchi har bir kishining munosib hayot kechirishi, sha’ni va qadr-qimmatini ta’minlaydigan insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishga intilib, “Mustaqillik Deklaratsiyasi”ni amalga oshira borib O’zbekiston SSR Oliy Kengashi O’zbekistonning Davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat – O’zbekiston Respublikasi tashkil etilishini tantanali ravishda e’lon qiladi’”. Tarixan qisqa davr bo’lsada Mustaqil O’zbekistonimizda asrlarga tatugilik tub o ’zgarishlar amalga oshirildi. Xususan: 1. Istiqlol yillarida O’zbekiston mustaqil suveren davlat sifatida jahon hamjamiyatida o’ziga xos nufuzga ega bo’ldi. U o’zining katta ishlab chiqarish imkoniyatlari , tengsiz tabiiy boyliklari bilan dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari diqqatini tortdi va ular bilan tengma-teng turib hamkorlik qilish qudratiga ega ekanligini ko’rsata oldi. 2. Eng og’ir mashaqqatli, o’tish davrining o’ziga xos murakkabliklari mavjud bo’lgan bir vaqtda mamlakatda siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy barqarorlikni saqlab turilishi mamlakat hukumati siyosatining naqadar hayotiy va xalqchil ekanligini ko’rsatdi. 3. Bozor munosabatlariga o’tish jarayonida aholini ijtimoiy himoyalash , dunyoviy davlat qurishning asosi bo’lgan qonun ustivorligiga erishish, qonun oldida barchaning tengligini ta’minlash tamoyillari vujudga keldi. 4. Xorijiy investisiyalarni jalb etish, chet ellik ishbilarmonlar bilan hamkorlikni yo’lga qo’yish, shu asosda mamlakat ishlab chiqarishini tubdan o’zgartirish, uni jahonning eng ilg’or texnologiyalari bilan qayta jihozlantirish yo’li tutildi. 5. O’zbekiston hukumatining izchil islohchilik siyosati bevosita xalq dunyoqarashi, uning ming yillar mobaynida shakllangan urf-odatlari , an’analari bilan uyg’un holda amalga oshirila boshlandi. O’zbekistonning davlat mustaqilligini qo’lga kiritishi, yangi jamiyatga o’tish davrida siyosiy islohotlarning amalga oshirilishi, O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurilishi, fuqorolik jamiyatining shakllantirilishi , iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga doir tadbirlar, mamlakatda ijtimoiy- siyosiy barqarorlikni ta’minlash omillari, ma’naviy, ruhiy poklanish va milliy qadriyatlarning tiklanishi hamda O’zbekistonning jahon hamjamiyatidan munosib o’rin egallashida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning tarixiy xizmatlari beqiyos ekanligi barchamizga a’yon. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|