O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa`zirligi a`jiniyaz atindag`i no`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Pedagogika» fakul`teti

Toparlar tu`sinigi ha`m olardin` tu`rleri. Pedagog o`z jumisi dawaminda tek g`ana ha`r bir oqiwshi
menen bo`lek-bo`lek jumis alip barmastan, sonday-aq o`z quramina oqiwshilardi birlestirgen, tu`rli-tu`rli 
toparlar - klass kollektivi, oqiwshilar islep shig`ariw brigadasi, shan`araq ha`m ayirim jag`daylarda o`spirimdi
o`z ta`sirine tartqan ko`she biyzarilari yamasa klasstin` o`zinde qandayda bir jetekshi do`gereginde birlesken 
balalar todasi menen oqitiwshi toparlar ha`m kollektivlerdin` tiykarg`i sotsial-psixologiyaliq nizamliqlarin biliwi
sha`rt.

Topar- bul ma`lim belgige, ma`selen, klassliq birdeylikke, birgelikte xizmet ko`rsetiwdin`
mu`mkinligine ha`m sol siyaqlilar tiykarinda jirtilip turatug`in insanlar birligi esaplanadi. 
Toparlardin` tu`rleride sog`an say ta`rizde bolip, kishi ha`m u`lken toparlarg`a bo`linedi - o`z
na`wbetinde olar da real, sha`rtli formal (ra`smiy) ha`mde formal emes (na`ra`smiy) toparlarg`a, rawajlaniw 
da`rejesi ha`r tu`rli bolg`an, yag`niy rawajlang`an ha`mde jeterli da`rejede rawajlanbag`an yamasa kem
rawajlang`an toparlarg`a (birlespelerge, aralas toparlarg`a) bo`linedi. 


U`lken toparlar uliwma ma`kan ha`m zamanda o`mir su`rip atirg`an bir qansha adamlardi o`z ishine
alatug`in sotsial uliwmaliqti payda etetug`in toparlar tu`rinde boliwi mu`mkin. Bul tu`rdegi u`lken toparlarg`a 
ka`rxananin` miynet ja`ma`a`ti yamasa oqitiwshilar bir-biri menen ha`mme waqit o`zara baylanista bolmasada,
biraq bir basliqqa boysinatug`in, bir partiyag`a, bir sho`lkemge kiretug`in, mektep turmisina tiyisli barliq 
uliwmaliq esaplang`an qag`iydalarg`a boysinatug`in u`lken bir mekteptin` pedagoglar ja`ma`a`ti kiritilgen boliwi
mu`mkin. U`lken toparlar ayirim belgileri (klassliq, jinisiy, milliy, jasi ha`m t. b. belgileri) ne qaray 
ajiratilatug`in ha`mde birlestiriletug`in sha`rtli toparlar tu`rinde boliwida mu`mkin. U`lken sha`rtli toparg`a
kirgizilgen adamlar hesh qashan bir-birewi menen ushiraspag`an bolsada, biraq bunday toparg`a kirgizilgen 
ushin tiykar bolg`an belgilerge qarata uliwma sotsial ha`m psixologiyaliq ko`riniske iye boladi. Sonday-aq,
o`spirimler tu`rli qalalarda ha`m awillarda jasawina baylanisli bolmag`an halda bir u`lken sha`rtli toparg`a 

---

---

23
birlestiriledi, mu`mkin, olar ha`r tu`rli millet tillerinde so`ylesiwleri, hesh qashan bir-birleri menen bir jerge 

toplanbag`an boliwlari mu`mkin h.t.b. Olardin` uliwma sotsial (orta mektep oqiwshilari), jas (12-15 jasar waqti),

psixologiyaliq (rawajlanip kiyatirg`an u`lkeyiw sezimi, o`spirimlik da`wirinde o`zligin ko`rsetiwi h.t.b.) 
ko`rinisleri tiykarg`i belgilerine qaray bir-birine uqsas boladi. U`lken sha`rtli toparlardi u`yreniw (Jas
psixologiyasinda, sotsial psixologiyada ha`m basqalarda) olardin` uliwmaliq qa`siyetleri ha`r tu`rli bolg`anliqlari 
sebepli toparlarda jumis alip bariwdin` ilimiy tiykarlang`an strategiyasi ha`m taktikasin islep shig`iw
imkaniyatin beredi. Sha`rtli (jas) topar sipatinda o`spirimlerdin` o`zliginin` rawajlaniwinin` uliwmaliq 
nizamliqlarin bilgen halda pedagog mektepte ha`m mektepten tisqari mekemelerde ta`rbiyaliq jumislardi o`z
waqtinda ha`m na`tiyjeli tu`rde alip baradi.