2)
Arxaik işarə əvəzlikləri: Nəsiminin “Divan”ında sadə şərti olaraq
düzəltmə arxaik işarə əvəzliklərinə rast gəlirik.
a)
Sadə arxaik işarə əvəzlikləri: “Divan”da rast gəndiyimiz ol, oş//uş, şu,
şol//şul, işbu, uşbu, üştə, uştə sadə arxaik işarə əvəzliklərdir: Andan bərü kim,
eynimiz ol yüzüni gördi, Bir mu ilə asıldi canım qaldi maəllaq. (N.I426); Şol ləbi-
şirinə, Yarəbb, gər şəkər dersəm nola?! Şol günəş talətlü ayə gər qəmər dersəm,
nola?! (N.I50); Dilərmisən ki, sana əl verə təcəllilər, Gözüni uyuma özündən şu
nəfsini oda at! (Lek.32); Boyuηi tubiyə səniη nisbət edən nə dil ola, Uşbu qərarla
əcəb sərvi-rəvanmısan, nəsən? (N.II31).
Bu gün Azərbaycan dilində tam arxaikləşmiş şol, şu, şul, işbu, uşbu, üştə//uştə
Nəsimi dilində çox məqamlarda işarə etmə funksiyasını bildirsə də bəzi hallarda
qüvvətləndirici ədat funksiyasında çıxış edir. Bu mənada oş//uş səs tərkibi xüsusilə
fəaldır: Gənci-nihan mənəm mən uş, eyni-əyan mənəm mən uş! Gövhəri-kan mənəm
mən uş, bəhrəvü-kanə sığmazam!(553 I).
“Divan”da işlənmiş oşbu//uşbu əvəzlikləri də xüsusi emosional məzmundan
xali deyildir: Canimi bir nigahilən aldi hərami gözlərin, Gör ki nə dürlü fitnələr
işbu nigah içindədir!(N.I143); Ey zahid, işbu meydan faş oldi sirri-vəhdət, Tərk et
ikiligi kim, yegrək imiş libasi (Lek. 81); Ey Nəsimi sübhdəm, billah, şu yarim
xoşmudur? Şol həbibim, dilbərim, aləmdə varim, xoşmudur? (N.I215); Öldi
eşqindən Nəsimi, üştə dünyadan gedər, Sən muradilə cəhandə sür, şahim, çox
yaşlar! (N.I343) .
Türkoloji ədəbiyyatlarda arxaik işarə əvəzlikləri haqda müxtəlif fikirlər möv-
cuddur. Oş// uş və onun fonetik variantları haqqında belə bir fikir var ki, bunlar
müəyyən konkret bir əşyaya ünvanlanarkən işlənir (4, s. 417). Şu haqqında fikirlər
daha müxtəlifdir: N. K. Dmitriyev göstərir ki oşo daha konkret işarədir. V. A. Qor-
dilevski qeyd edir ki, şu gələcəkdə nəzərdə tutulan əşyaya işarə edir. A. N. Konono-
vun fikrincə şu vasitəsiz nitqi vasitəli nitqə çevirərkən istifadə olunur (14, s. 172).
Böyük bir alimlər qrupu hesab edir ki, şu yüksək ekspressiv emosional
mənaya malik olub, bir əşyanı digərindən ayırmaq üçün işlədilir. Bir qrup alim belə
fikir irəli sürür ki, şu uş ədatının tərkibində metateza hadisəsinin baş verməsi
nəticəsində yaranmışdır (15, s. 137; 19, s. 14).
Filologiya məsələləri – №3, 2014
18
Türk dilləri əvəzlikləri üzrə mütəxəssis F. D. Aşnin yazır ki, şu çox qüvvətli
və nəzər diqqəti çəkəcək bir əşyaya işarə edir (5, s. 105). Bu fikri əksər türkoloqlar
müxtəlif türk dilləri materiallarına əsaslanaraq müdafiə edirlər; belə ki, türkmən
dilində (26, s. 129), özbək dilində (24, s. 13), qaqauz, türk dillərində (19, s. 132) şu
işarə əvəzliyi bu işarə əvəzliyinə nisbətən daha emosional, daha ekspressiv məna
xüsusiyyətlərinə malikdir.
K. Dmitriyev qeyd edir ki, şul//şol, bul əvəzlikləri şu+ol, bu+ol quruluşuna
malikdir (14, s. 173). X. Y. Suyunçev göstərir ki, şul əvəzliyindəki l şunlar
əvəzliyindəki l səsinin assimilyasiyası nəticəsində şullar→şul meydana gəlmişdir
(26, s. 129). A. N. Kononov yazır ki, işbu əvəzliyi müasir turk dilində əsasən təyin
kimi – işbu viza (başqa viza yox, məhz bu viza) kimi işlənməkdədir (14, s. 173).
b) Düzəltmə arxaik işarə əvəzlikləri: Nəsiminin “Divan”ında (şərti olaraq)
düzəltmə arxaik işarə əvəzliklərinə rast gəlmək mümkündür: bunca, anca, munca:
Gər ənəlhəq söyləməkdən darə asılsam, nə ğəm, Bunca Mənsurun asılmış başi
bərdar üştə gör! (N.I291) ; Nəqlü rəvayət ilə vaizü zahid sözi, Munca nə söylər,
əgər toğri məqami bilür? (N.II139); Saçi qarəsinin qəmin ol nə bilür ki, çəkmədi,
Sirr bilənə yetər bu söz, anca sualə düşməsün! (N.I173).
Beytlərdə işlənmiş bunca, munca ,əsasən, belə, elə əvəzliklərinə uyğun gəlir.
3)
Arxaik sual əvəzlikləri: netəkim, nişə//neyşə və bəzi fonetik dəyişikliyə
uğramış niçün, nicə “Divan”da işlədilmiş arxaik sual əvəzlikləridir: Silsiləsində
sünbuluη can vətən eylədi niçün, Yəni ki, canımıη yeri səhni-cinan içindədür!
(N.I271); Məndən ayirma vəslüni, nişə ki, şad olur ədu, Yürəgini ədularıη yaralu
eylə, yarə gəl! (N.I124) ; Vəslətüη bana müyəssər olmadi, Netəkim bu yolda çəkdüm
çoq əmək (Lek, 86).
Nəsiminin dilində zəngin zaman məzmunlu arxaik sual əvəzlikləri vardır:
qaçan//xaçan, qəndə//xandə, qani, qançəru, qənqi//qəysi, xansı və s. göründüyü
kimi bu əvəzliklərdə söz əvvəlində q//x paralelliyi özünü göstərir: Qaçan ki, sünbül
zülfüη niqabi ayə düşər, Qəmər səhabə girür, aftabə sayə düşər (N.I220); Saçıη
qaranqusundan yüzüη nuri göründi, Hər qandə şam olursa, ardınca sübhdəmdür!
(N.I320); Dilbəra, sən hüsnüηə mən eyləmə mən aşiqi! Xandə kim, bir gül bitər,
bülbül qırağından gəlür! (N.I242); Hər nəyə kim, baxarisən, andə sən Allahi gör!
Qançəru kim, əzm qılsaη səmmə vəcfullahi gör! (N.I290); Ey qılan dəvayi ki,
şahəm, ədlü insafiη qani? Gər səfa əhlindən olduη məşrəbi-safıη qani? (N.II220);
Canimi yandirdi şövqiη, ey nigarım, qandəsən? Gözlərim nuri, iki aləmdə varim,
qandəsən? (N.II36); Aləm içində bigüman sənsən, əmiri dilbəran! Gör ki, bu rəsmə
padişah qənqi sipah içindədir! (N.I144).
Nəsiminin dilində oğuz qrupu türk dillərinə aid xüsusiyyətlər üstünlük təkil
etsə də, yeri gəldikcə, qıpçaq qrupu türk dili elementləri də özünü göstərir. Məsələn,
qənqi sual əvəzliyi “Divan”ın Daşkənd nüsxəsində qəysi variantındadır. Nəsimi
əsərlərinin elmi tənqidi mətnini hazırlamış C. Qəhrəmanov yazır ki, şairin əsərləri-
nin Daşkənddə köçürülmüş nüsxəsində özbək-cığatay elementləri üstündür və ümu-
miyyətlə, Daşkənd nüsxəsi özbək türkcəsinə uyğunlaşdırılmışdır (9, s. 42).
Göründüyü kimi, bütün bu əvəzliklərin əsasında xa//qa elementləri durur.
Qeyd etmək lazımdır ki, əvəzlik əsaslarında ilk x//q samitləri təxminən XV əsrdən
başlayaraq h samiti ilə əvəzlənməyə başlayır (1, s. 16). H samiti bu gün də bir çox
sual əvəzliklərinin başlanğıcında öz mövqeyini saxlayır: haçan? hansı? hanı?
Filologiya məsələləri – №3, 2014
19
hara? V. İ. Aslanov göstərir ki, söz əvvəlində h qədim türk dillərində kay//qay//qa
ilə əvəz edilir. Türk dillərindən fərqli olaraq qədim monqol dilində XIII-XIV əsrlərə
qədər h bütün səviyyələrdə iştirak edir (1, s. 59). Türk dillərində əvəzliklərin tarixi
inkişafını izləmiş F. D. Aşnin ha-nı çoxmənalı söz adlandırır və onun mənalarının
birinin də «указательная частица» olduğunu qeyd edir (5, s. 432). Nəzərə alsaq
ki, (bəzən bunlara hissəcik də deyilir) ən qədim dil vahidləridir, o zaman ha
ədatının sonralar işarə etmə funksiyasını qazanma funksiyasını qəbul etmək olar,
çünki bu gün ha hissəciyi bəzi dialektlərdə işarə funksiyası kimi fəaliyyətdədir:
habu, hablə (Şəki dialekti, 109).
4)
Arxaik təyini əvəzlikləri: “Divan”da rast gəlinən arxaik təyini
əvəzlikləri bunlardır: kəndu, kəndözi: Nəsimi, sən yəqin əhli-nəzərsən, Bu üç
nəsnəyi qıl kəndunə adət! (N.I69) ; Kənduyi bilmiyən bu dəm qorqu nədür, nə
bilsün ol, Kəndusini bilənlərə sur nədür, xətər nədür?! (N.I271) ; Sən humayi-lamə-
kansan, kəndözindən bixəbər! Gəlmədiη ta kim, görəsən mənzili-əlayi-eşq!
(N.I429); Der Nəsimi sana, əqlin yar isə, Kəndözümni yazaram fərmana mən
(N.II226).
“Divan”da öz, kəndu, kəndözi paralel olaraq işlənir. Bu proses Azərbaycan
ədəbi dili tarixində təxminən XVII əsrə qədər davam etmiş, fəaliyyətdə olduğu
dövrlərdə xalq dilinə, eləcə də, xalq yaradıcılığının dilinə daxil olmamış, yalnız
ədəbi əsərlərin, klassiklərin dilində fəaliyyət göstərmişdir (17, s. 176). Bununla
yanaşı, kəndi əvəzliyi həm qədim turk (osmanlı) abidələrində, həm də çağdaş türk
dilində işlənməkdədir (14, s. 562).
Qeyd etmək lazımdır ki, professor H. Mirzəzadənin kəndi əvəzliyinin folklor
janrının dilində müşahidə edilməsi haqqında mülahizələri bu gün olduğu kimi qəbul
edilə bilməz, çünki ədəbi dilimizin son illərdə tədqiqi ilə əlaqədar qeyd edilir ki,
Azərbaycan klassik ədəbi dilinin böyük bir qolunu təşkil edən və mədəniyyət
tariximizin XVI, XVII, XVIII, XIX yüzillərində yazıya alınmış Azərbaycan xalq
dastanlarının dilində kəndi əvəzliyi fəal şəkildə əksini tapır (16, s, 160 ).
Türkoloji ədədbiyyatlarda kəndi əvəzliyinin müxtəlif yozumları mövcuddur:
S. E. Malov kəndi sözünü kin-göbək sözü ilə, E. İ. Ubryatova özünəməxsus sözü ilə,
türk alimi Əli Ülvi Elove köndük-müstəqil olmaq sözü ilə (15, s. 393; 3, s. 329; 11,
s. 203; 11, s. 176) əlaqələndirirlər. A. N. Kononov bu əvəzliyi müasir türk dilində
özünəməxsus, öz- özü mənasında işləndiyini qeyd edir. Bizə elə gəlir ki, türk alimi
E. Ü. Elovenin fikri ilə türkoloq A. N. Kononovun fikirləri yaxındır və biz də bu
fikirlərə dəstək veririk, çünki müasir Azərbaycan dilində də, türkoloqların qeyd
etdiyi kimi, özünəməxsus, öz fikrində müstəqil mənasını ifadə edən köntöy sözü
vardır. Bununla bərabər, kəndi əvəzliyinin türk dillərində çin mənşəli söz olması
fikri də maraqlıdır (16. s, 160). Kəndi Azərbaycan dialektlərindən yalnız Şəki
dialektində müşahidə olunur (12, s. 23).
İlk mənbələr və ixtisarlar
1. M.Kaşqari. Divanü lüğat-it türk.― ─ −MK
2. İmadəddin Nəsimi əsərləri – İ.II
3. “Şeyx Səfi” təzkirəsi XVI əsr – ŞS. XVI
4. “Şühədanamə” XVI əsr – Şüh.XVI
5. “Kitabi-Dədə Qorqud” Bakı, 1988 – KDQ
Filologiya məsələləri – №3, 2014
20
6. Şah İsmayıl Xətayi XVəsr – ŞİX
7. N. Kişvəri, XV əsr – K
8. M.Füzuli – F
Ədəbiyyat
1. В.И.Аслопов. Из этюдов по исторической фонетике азербайджанского
языка (о фонеме). Известия АН Азерб ССР, 1967, №1
2. С.Г.Ализаде. Именные части речи в «Шухаданаме». Баку, 1966
3. B.Atalay. Türk dilində ekler və köklər üzerine bir deneme. Istanbul, 1942.
4. Ф.Д.Ашнин. Указательные частицы в тюркских языках. Известия
АНСССР, 1958, №5.
5. Ф.Д.Ашнин.
Принципы
дифференцации
тюркских
указательных
местоимений. Вопросы языкознания. М-Л., 1958, №2.
6. Н.А.Баскаков. О состоянии значений личных и указательных местоимений
в тюркских языках. Известия АН СССР, 1951, №1.
7. И.А.Батманов.
Язык
енисейских
памятников
древнетюркской
письменности. Фрунзе, 1959.
8. Б.А.Богородицский. Введение в татарское языкознание в связи с другими
тюркскими языками. Казань, 1949.
9. C.Qəhrəmanov. Nəsimi əsərlərinin tənqidi mətninin tərtibi. Əsərləri, I c., Bakı,
1973.
10. З.Г.Гаджнева. Язык азербайджанского письменного памятника ХVI в.
Поэмы «Варга и Гюльшах» Баку, 1980.
11. J.Deni. Türk dili qrameri. Osmanlı lehcesi. Tercümü edeni. Osmanlı Elovle.
İstanbul, 1941-1945.
12. М.И.Исламов. Древние формы личных азербайджанского языка. Сов.
Тюркология. 1972, №3
13. Ф.Г.Исхаков. Местоимения. Исследование по сравнительной грамматике
тюркских языков. т. II., Москва, 1956.
14. А.Н.Кононов. Грамматика совроменного турецкого литературного языка.
М-Л, 1956.
15. С.Е.Малов. Памятники древнетюркской письменности. М-Л, 1951.
16. C.H.Mehdiyeva. folklor abidələrinin linqvo-poetik tədqiqi. Bakı, Elm, 2003.
17. H.Mirzəzadə. Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası. Bakı,1962.
18. H.Mirzəzadə. Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikası. Bakı,1991.
19. Л.А.Покровская. Грамматика гагаузского языка. М, 1964.
20. СЭВ. Этимологический словарь тюркских языков. М,1974.
21. СЭВ. Аффиксы именного словообразования в азербайджанском языке. М,
1966.
22. Б.А.Серебренников, Н.З.Гаджиева. Сравнительно-историческая грамма-
тика тюркских языков. Баку, 1979.
23. А.Ш.Садыхов. Язык азербайджанского письменного памятника XVI в. –
тезкире. «Шейх Сефи» . Баку, 1972
24. И.Суяров. местоимения в современном узбекском литературном языке.
Самарканд, 1985.
Filologiya məsələləri – №3, 2014
21
25. Füzuli M. Seçilmiş əsərləri. I c., Bakı, 1958.
26. А.М.Щербак. Грамматический очерк языка тюркских текстов X-XIII вв. из
восточного Туркестана. М.-Л., 1961.
27. А.М.Щербак. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков.
Имя. 1977.
28. Ə.C.Şükürov, A.M.Məhərrəmov. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı,
1976.
29. В.Гукасян. Древние тюркизмы в удинском языке. Известия АН Азерб. ССР
сер. лит. языка и исскуства, №2, 1978.
30. V.Qukasyan. Udincə-Azərbaycanca-rusca lüğət. Elm. Bakı. 1974.
Шукюрзаде Шахназханум
Имена-архаизмы в словарном составе языка Насими
Резюме
Имена-архаизмы (имя существительное, прилагательное, местоимение),
фонетические и лексические архаизмы, в словарном составе языка Насими,
делятся на две группы. Архаизмы-имена существительные, использованные в
«Диванах», полностью вышли из употребления, остались только в диалектах и
наречиях и остались словами, которые употребляются только в определенных
выражениях.
Архаизмы-прилагательные бывают простыми, составными и сложными.
В общем, язык Насими и современный литературный словарный состав
азербайджанского языка имеют идентичность.
Shukurzade Shakhnazkhanim
Names - archaisms in the vocabulary of the Nasimi’s language
Summary
Names - archaisms (nouns, adjectives, pronouns) phonetic and lexical
archaisms in the vocabulary of the Nasimi’s language divide into two groups.
Archaisms – nouns, used in the “Divan” are out of use now, remaining only in the
dialects and being used only in some clauses.
Archaisms-adjectives can be simple, compound and complex. In general the
language of Nasimi and modern vocabulary of literary Azerbaijani language have
identity.
Rəyçi: Sevil Mehdiyeva
filologiya elmləri doktoru, professor
Filologiya məsələləri – №3, 2014
22
GÜNAY QULİYEVA
AMEA Əlyazmalar İnstitutu
quliyeva.gunayy@mail.ru
ƏRƏB DİLİNDƏ FELİN MƏNA NÖVLƏRİ
Açar sözlər: fel babları, məna ifadə etmək, yaranmaq;
Ключевые слова: породы глагола, выражать смысл, создаваться;
Key words: kinds of meaning of the verbs, express the meaning, to be created.
Ərəb dilində iri həcmli və mürəkkəb sözdüzəldici və sözdəyişdirici sistemə
malik olan felin ən sadə, ilkin və əsas struktur tipi َﻞَﻌَﻓ, َﻞِﻌَﻓ
və َﻞُﻌَﻓ formalarında çıxış
edir. َﻞَﻌَﻓ şəkilli fellər çox vaxt iş və ya hərəkət, َﻞِﻌَﻓ şəkillər az, َﻞُﻌَﻓ şəkillər isə çox
davam edən hal və ya vəziyyət bildirir.
Üç samitli fel babları:
َﻞَﻌَﻓ
- İşin yarandığı yerə gəlmək və ya getmək: َرﺎَﻏ mağaraya gəldi (getdi)
- Felin bağlı olduğu ismin obyektə daxil olması. “Müncid”də yazılır:
َﺖْﻴَﺒﻟا
َحاَر
Külək evə daxil olur.
- Felin bağlı olduğu ismin ifadə etdiyi məkana çıxış:
ٌنﻼﻓ اَﺪَﺑ
→
َﺔَﻳدﺎَﺒﻟا َجَﺮَﺧ
Filankəs səhraya çıxdı.
- Subyektin felin bağlı olduğu ismə malik olması: ُﻞُﺟﱠﺮﻟا َلﺎَﻣ Adam mal sahibi
oldu, varlandı.
- ُﺔَﻧﻮُﻨْﻴَﺤﻟا - gəlmə (zaman), nəyin isə vaxtının gəlməsi: ﻼَﺻ
Namaz vaxtı yetişdi.
- Felin bağlı olduğu ismin hərəkət etdirilməsi: َﻒَﺘَآ
çiyinlərini tərpətmək
- Felin bağlı olduğu ismi toplamaq:
َشاَر
)
ﺶﻳر
(
lələk, qələm toplamaq
- ُﺔَﻣﺎَﻗﻹا -felin bağlı olduğu zaman isminin bildirdiyi zamanda haradasa qərar
tutmaq: ِنﺎَﻜَﻤﻟﺎِﺑ َظﺎَﻗ
(yayın ən qızmar vaxtı) yayda (hardasa) qərar tumaq
َﻞِﻌَﻓ
- ِةَﺮْﺜَﻜﻟا ﻰَﻨْﻌَﻤِﺑ - çoxalmaq mənasında:
ُنﺎَﻜَﻤﻟا َﺊِﺑَو
→
ُﺄَﺑَﻮﻟا ِﻪﻴِﻓ َﺮُﺜَآ
Orada xəstəlik
çoxaldı
- َﺲِﺒَﻟ ﻰَﻨْﻌَﻤِﺑ - geyinmək mənasında:
َﺐِﻠَﺳ
→
َبﻼّﺴﻟا َﺲِﺒَﻟ
Qara paltar geyindi.
- َﻢُﻈَﻋ ﻰَﻨْﻌَﻤِﺑ - böyük olmaq mənasında:
َﻒِﺘَآ
→
ُﻪُﻔْﺘَآ َﻢُﻈَﻋ
Çiyinləri böyük oldu,
böyüdü.
- ُعﺎَﻄِﻘْﻧﻻأ - qırılmaq mənasında:
ُﻞُﺟﱠﺮﻟا َبِﺮَآ
→
َﻘْﻧإ
ِﻩِﻮْﻟَد ُبَﺮَآ َﻊَﻄ
Kişinin vedrəsinin
ipi qırıldı.
- ُرﻮُﻬﱡﻈﻟا - zühur etmək, çıxmaq mənasında:
ُﺮﻴِﻜﱠﺸﻟا ﺎَﻬْﻨِﻣ َجَﺮَﺧ
-
ُةَﺮَﺠﱠﺸﻟا ِتَﺮِﻜَﺷ Ağacın kökündən yeni zoğlar çıxdı.
- ِءْﻲﱠﺸﻟا ﻲِﻓ ُﺔَﺒْﻏﱠﺮﻟأ - istəmək mənasında:
َﻢِﺤَﻟ
→
ا ﻰَﻬَﺘْﺷإ
َﻢْﺤﱠﻠﻟ
Ət yemək istədi.
- ِﺮْﻣﻷا ﻲِﻓ ُعﻮُﻗُﻮْﻟأ - düşmək mənasında:
َﻢِﺛأ
→
ِﻢﺛﻹا ﻲِﻓ َﻊَﻗَو
günaha batmaq (düşmək)
َﻞُﻌَﻓ
- ُةَروُﺮﻴﺼﻟا - olmaq mənasında:
َﻢُﺤَﻟ
→
ٍﻢْﺤَﻟ اَذ َرﺎَﺻ
Ətləndi.
- ُةَﺮﺜﻜﻟا - çox olmaq mənasında:
َﻊُﻤَﻃ
→
ُﻪُﻌْﻤَﻃ َﺮُﺜَآ
Dadı çoxaldı.
- ُةﺎَآﺎَﺤُﻤﻟاو ُﻪﱡﺒَﺸﱠﺘﻟا - oxşamaq, bənzəmək mənasında:
َبُؤَذ
→
ُﻪَﻬَﺒْﺷأ
Canavara
bənzədi.
َﻞﱠﻌَﻓ
İkinci kök samitinin ikiləşdirilməsi yolu ilə birinci babdan düzəlir. Mənaları:
Filologiya məsələləri – №3, 2014
23
Hərəkətin şiddətli olduğunu bildirir: َﺮَﺴَآ sındırmaq → َﺮﱠﺴَآ çilik- çilik etmək
- hərəkətdə çoxlu subyektin iştirakı: ُلﺎَﻤﻟا َتﱠﻮَﻣ Sürü kütləvi halda qırıldı.
- Təsirlilik ifadə edir: ُﻪُﺘْﻤﱠﻠَﻋ و ُﻪُﺘْﺣﱠﺮَﻓ
Onu sevindirdim və öyrətdim.
- Felin bağlı olduğu ismin bildirdiyi zamanda hərəkət bildirir:
َﺮﱠﺠَه
→
ِةَﺮِﺟﺎَﻬﻟا ﻲﻓ َرﺎَﺳ
günorta vaxtı yola çıxmaq
- Felin düzəldiyi ismin bildirdiyi məkana, yerə getmək və ya gəlmək:
İbn Əhmər deyir: “ٌﺮﱢﺼَﺒُﻣ ﻲﱢﻧَأ ُﺖْﻴَﻗﻻ ْﻦَﻣ ُﺮﱢﺒَﺧُأ”
“ Qarşılaşdığım hər kəsə bildirirəm ki, mən Bəsrəyə gedirəm.”
- Felin düzəldiyi say qədər hərəkətin təkrarlanması:
َءﺎﻧﻻا َﻊﱠﺒَﺳ
→
ٍتاﱠﺮَﻣ َﻊْﺒَﺳ ُﻪَﻠﱠﺴَﻏ
Qabı yeddi dəfə yudu.
- ِﺲﻴِﺒْﻠﱠﺘﻟا ﻰَﻨْﻌَﻤِﺑ - geyindirmək mənasında:
ُﻪَﻤﱠﻤَﻋ
→
َﺔَﻣﺎﱠﻤَﻌﻟا ُﻪَﺴَﺒْﻟأ
Ona əmmamə
geyindirdi.
- ﻰَﻄْﻋأ - vermək mənasında:
ﺎَهَدﱠوَز
→
ًاداَز ﺎَهﺎَﻄْﻋأ
- Ona azuqə verdi.
َﺮﱠﻬَﻇ
→
ِﺮْﻬﱡﻈﻟا ُﺖْﻗَو َنﺎَﺣ
Günorta vaxtı gəldi.
- ِﺐﱠآَﺮُﻤﻟا ِﺔﻳﺎﻜﺣ ُرﺎَﺼِﺘْﺧإ Mürəkkəb birləşməni bildirir: َﻢﱠﻠَﺳ → َمﺎَﻠَﺴﻟا َلﺎَﻗ
salam
vermək
- ُﻪﱡﺟَﻮﱠﺘﻟا - yönəlmək:
َقﱠﺮَﺷ َو َبﱠﺮَﻏ Qərbə və şərqə doğru yönəldi.
َﻞَﻋﺎَﻓ
Üçüncü bab birinci kök samitindən sonrakı saitin uzanması vasitəsilə yaranır.
Bu babın ifadə etdiyi əsas mənalar aşağıdakılardır:
- İş və ya hərəkətin başqa obyektə yönəldiyini bildirir. Məsələn:
Dostları ilə paylaş: |