Шүбһә доғуран суаллар

Sual 28: Əgər ağıl varsa, dinə nə ehtiyac? 
Cavab: İnsan bütün mümkün faydaları əldə etmək istəyində 
olan bir varlıqdır. O, ağacın gövdəsindən, budaqlarından, 
meyvələrindən istifadə edir. Heyvanların əti, südü, dərisi onun
diqqətindən yayınmayıb. Hətta canlıların ifrazatı da onun 
istifadəsindədir. Təbii ki, əli çatan hər şeyi istismar edən insan öz 
həmnövlərindən də yan ötməyib. Yə`ni hər bir fərd başqalarının 
xidmətindən istifadə edərək daha yaxşı yaşamağa çalışır. 
Amma bütün insanlar bu fikirdə olduğundan cəmiyyətdə 
ixtilaflar yaranır. İnsanlar arasında uyğun münasibəti tənzimləmək 
üçün qanunlara ehtiyac yaranır. Qanunun zəruriliyini qəbul edən 
bəşəriyyət öz şüurunu işə salıb qanunlar toplusu hazırlasa da, 

---

16 
cəmiyyətdəki ixtilaflar daha da artır. Çünki qanunu hazırlayan 
şüurun dərinliyində şəxsi mənafe istəyi hər şeydən güclüdür. 
Böyük bir cəmiyyət üçün qanunlar hazırlayan qrup öz məhdud 
təfəkkürünü aşıb milyonların mənafeyini dərk edə bilmir. Ona 
görə də hakimiyyətə gələn digər qrup dərhal qanunları dəyişməyə 
başlayır. İnsanın yaratdığı qanunların tez-tez dəyişməsi 
cəmiyyətdəki inkişafla yox, təbəqələrarası ziddiyyətlərlə bağlıdır. 
Bəli, bəşəri qanunlar hamını qane etmək gücündə deyil. 
İncə bir nöqtəyə diqqət yetirin. İnsanı şüur idarə edir. 
İxtilaflar da şüurdan doğur. Əgər qanun şüurdan yan ötüb, yalnız 
hərəkətləri tənzimləyirsə, ixtilaflar sonadək həll ola bilərmi? 
İxtilaf yaradan maşın (insan şüuru) tam gücü ilə işləyirsə, 
cəmiyyət ixtilafdan yaxa qurtara bilərmi? 
Demək, qanun ilk əvvəl insanın daxili hisslərini 
tənzimləməlidir. Belə qanunlar isə yalnız dində öz əksini tapır. 
Allahdan qorxan bir cəmiyyətin polisə, məhkəməyə, zindana 
ehtiyacı qalmır. 
Sual oluna bilər ki, nə üçün dinin hakim olduğu cəmiyyətlərdə 
ixtilaf yaranır? Unutmayaq ki, dinin qəlblərə hakim olduğu 
cəmiyyətlərdə heç bir ixtilaf nəzərə çarpmaz. Əgər cəmiyyət 
şəhvət və günah girdabındadırsa, əlbəttə ki, dinin özündən imtina 
edəcək.