Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Naturfəlsəfi (in yan-tszya)
 
məktəb naturfəlsəfi-kosmoloji
 
və mistik-numero-
loji sahələrdə ixtisaslaşmışdı. Qaranlıq (in) və İşıqlı (yan) başlanğıclar haqqında 
müddəa məktəbin irəli sürdüyü təlimin əsasını təşkil edirdi. Məktəbin ardıcılları 
hadisələri təbiət qüvvələri baxımından izah etdiklərinə görə, adətən naturfəlsəfi 
məktəb kimi qəbul edilir.
İn-yan məktəbinin ideyaları Qədim Çinin mənəvi mədəniyyəti və elminin əsa-
sını təşkil etmişdir. Astronomik hesablamalar əsasında kənd təsərrüfatı üçün böyük 

---

39
əhəmiyyət daşıyan təqvimlər tərtib olunurdu. Sonralar in-yan məktəbinin ideyaları 
yeni konfutsiçilikdə və dini daosizimdə geniş istifadə olunmuşdur.
İn-yan tszyanın mərkəzi konsepsiyasını İn-Yan qüvvələrinin dualizminin uni-
versallığı və onların yaratdığı Beş Elementin – Metal, Ağac, Su, Od və Torpağın 
qarşılıqlı tsiklik əlaqələri təşkil edir. Bu konsepsiyada Dünyanın bütün inkişafı nə-
zərdən keçirilirdi. Şeylərin və hadisələrin məkan, zaman və digər xarakteristikaları 
5 qrupda birləşdirilir və müvafiq elementlərlə nisbətdə götürülür, beləliklə, bütünü 
dünya harmoniyada təsvir edilirdi. Əgər bu qrupların hər hansı birində pozulma baş 
verirdisə, dünyanın bütün mexanizmi disharmoniya vəziyyətinə düşmüş olurdu. 
Göründüyü kimi, Çin fikrinin yüz məktəbindən üçünün konsepsiyası– dao-
sizm, konfutsiçilik və Mo– tszının nəzəri– idraki konsepsiyası üstünlük təşkil et-
mişdir. Indi isə onlara əsasən Çin fəlsəfəsinin aşağıdakı xüsusiyyətlərini göstərə bi-
lərik.
1. Çin fəlsəfəsində qnoseloji və məntiqi problemlər başlıca olaraq sadəlövh na-
turalizm mövqeyindən nəzərdən keçirilirdi. Ideal və transendental haqqındakı tə-
səvvürlər çox zəif inkişaf etmişdir. Bu da, öz növbəsində müstəqil elm kimi formal 
məntiqin və dialektikanın inkişafına mane olurdu. Çin filosofları «ziddiyyət» anla-
yışını (onsuz dialektika mümkün deyildir.) demək olar ki, işlətmirdilər. Doğrudur 
onlar əkslik anlayışını işlədirdilər. Məsələn, ortalıq təlimində «xeyir v şəri» fərq-
ləndirməkdən söhbət açılmışdı. Həyatın məqsədi– qəlbin vəzifəsidir. Qəlbin vəzifə-
si və məqsədi biliyin köməyi ilə əldə edilir; biliyin əldə edilməsi nəticəsində xeyir 
və şəri fərqləndirmək, onun mahiyyətini başa düşmək mümkün olur.
2. Çin filosoflarının fəlsəfi terminlərdən