Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining


Bu ravishdoshlar qo'shma ravishdosh qo'shimchalari bilan



Yüklə 10,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə106/333
tarix03.09.2023
ölçüsü10,44 Mb.
#141311
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   333
Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X

Bu ravishdoshlar qo'shma ravishdosh qo'shimchalari bilan
yasalgan hoi ravishdoshlari deb ham ataladi (-miу ken, -irken, -icekken,
-iyorken, -meliyken). Ular gapda kesimning zamonga bog'liq ish-
harakat ichida yuzaga kelishini ifodalaydi: ba§lami§ken bitirmek,
verirken saymak, satacakken sccymak, aliyorken durdurmak kabi.
Hoi ravishdoshlari ravish kabi gapda fe’l (kesim) ifodalagan ish-
harakatning qay tarzda ro’y berganligini ta’kidlashga xizmat qiladi.
Zidlov ravishdoshlari (Karyitlama zarffiilleri: -meden, -cegine,
-mektense, -cegiyerde) ba’zi hollarda qo'shma gap ichida ergash gap­
ni bo'lishsiziik munosabatida bosh gapga boglaydi. Ulardan biri fe’l,
boshqa biri esa ot qo'shimchasini olgan fe’l vazifadosh shakllaridir:
127


-madan, (-meden); -maksizm, (-meksizin). Har ikki qo'shimcha
qo' shma gap ichidagi ergash gap ifodalagan ish-harakatning amalga
oshmasligi, faqat bosh gapdan anglashilgan ish-harakatning amalga
oshishini bildiradi: Qekinmeden soyleyebilirsiniz (Tortinmasdcm
aytishingiz mumkin). Hig aldirmaksizin devam ettiler (Hech parvo
qilmasdan davom etdilar) kabi. Bu ma’noda turk tilshunosligida
ularni «yo'qlik ravishdoshlari» ham deyishadi. Faqat -meden
ravishdoshlari ba’zan fe’lning zamon nuqtai nazaridan, oldin kelishini
ifodalaydi: “Qanakkale ye varmadan koptu hyamet" (Chanoqqa-
I ’aga bormasdan boshlandi qiyomat). Giin dogmadan kalkardim (Кип
chiqmasdan turardim). Dereyi gormeden pagayi sivama (Suv (dara)ni
ко ‘rmasdanpochangni shimarma) kabi.
Bunday qoilanish chog‘ida -meden ravishdoshlarining usmonli

Yüklə 10,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   333




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin