SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova

 
1967-ci il “Alt
ı günlük” müharibə və ABŞ-ın ona 
münasib
əti 
 
1964-cü ild
ə  Fələstin  Azadlıq  Təşkilatı  yaradıldı.    İsrailə 
qarşı  partizan  müharibəsi  başladı.    Öz  doğma  yurd-yuvalarından 
çıxarılan  və  ya  qaçıb  canını  qurtaran  fələstinlilər, bu vəziyyətin 
günahkarı yəhudiləri görürdülər. 
1966-
cı  il  noyabr  ayının  13-də  İsrail  ordusu  tank  və  zirehli 
avtomobill
ərlə İordaniya  sərhədini keçərək 4000 sakini olan Samu 
k
əndinə hücum etdi və kənd əhalisini qırğına məruz qoydu.  1967-
ci ild
ə  aprel  ayının  7-də  Suriya  topçularına  havadan təcavüzə 
Suriya t
əyyarələri də qarışdı.  Hava müharibəsində Suriyaya məx-
sus 6 t
əyyarə partladıldı.  
Misir
ə  ingilis-fransız-İsrail  təcavüzündən sonra mütəmadi 
olaraq  İsrailin  Misir  və  Suriya ilə  olan sərhədində  sərhəd pozun-
tuları baş verirdi ki, bu hal 1967-ci ildə o dərəcədə kəskinləşdi ki, 
silahlı münaqişəyə səbəb oldu.  İsraillə Suriya və Misir sərhədində 
qoşunların yerləşdirilməsi baş verdi.  1967-ci il mayın 16-da Misir 
v
ə  Suriya bəyanat  verdi  ki,  İsrail  hücum  etdiyi  təqdirdə  ona 
müqavim
ət göstərəcəklər.  1967-ci  il  mayın  20-də  bu ölkələrdən 
h
ər hansı birinə üçüncü bir ölkə hücum edərdisə, bir-birinə kömək 
etm
ək  haqqında  bu  ölkələr  arasında  müqavilə  bağlandı.    1967-ci 
ild
ə  İordaniya  da  Misir  və  Suriya ilə  belə  bir müqavilə  bağladı.  
Ərəb ölkələri arasında  yaranan  müdafiə  ittifaqı  İsrailin  siyasətinə 
qarşı  ərəb ölkələrinin birliyini möhkəmləndirmək məqsədi  daşı-
yırdı.    1967-ci  ilin  mayın  16-da Birləşmiş  Ərəb Respublikasının 
silahlı  qüvvələri  Baş  ştabının  rəisi  BMT  qoşunlarının  komanda 
r
əisinə müraciət etdi ki, barışıq xəttindəki qoşunları geri çəksinlər.  

 
153 
çünki onlar h
ərbi əməliyyatlar zamanı zərər çəkə bilər.  1967-ci il 
mayın 18-də BMT qoşunları öz yerlərindən köçürüldülər.  1967-ci 
il mayn 23-d
ə  Nasir Birləşmiş  Ərəb Respublikasının  prezidenti 
C
amal  Əbqül  Nasir  elan  etdi  ki,  Misir  Bərzə  və  Akap körfəzini 
g
əmilər üçün bağlı elan edir.  Bu əslində İsrailin Eylat limanının 
mühasir
əyə alınması demək idi.  Buna cavab olaraq İsrail 1967-ci 
il mayın 20-də ölkədə səfərbərlik elan etdi.  Həmin vaxt Qahirəyə 
vasit
əçi  missiyası  ilə  BMT-nin  baş  katibi  U.  Tan  gəldi və  Misir 
prezidenti il
ə bu məsələ müzakirə edildi.  Bu məsələnin BMT TŞ-
nin müzakir
əsinə  verilməsi  haqqında  1967-ci  il  mayında  qərar 
q
əbul edildi.  Mayın 29-da TŞ yenidən toplandı.  Yaxın Şərqdə və-
ziyy
ət daha da kəskinləşirdi.    ABŞ  başda  olmaqla  SSRİ,  Fransa 
İngiltərə danışıqlar prosesini sürətləndirməyə cəhd etsələr də, nəti-
c
əsiz qaldı.  1967-ci il iyunun 5-də İsrail qonşu ərəb dövlətlərinə 
silahlı basqın etdi.  İsrailin əlində əsas bəhanə beynəlxalq su yolla-
rının  bağlanması  və  İsrailin  mühasirəyə  alınması  idi.    Bu  zaman 
İsrailin  ixtiyarında  50  min,  İordaniyada  55  min,  Suriyada  isə  75 
min qoşun var idi.  İsrail birinci Misirə zərbə vurdu.  Misir qoşun-
ları  Sınay  yarımadasında  İsrail  qoşunları  ilə  birinci  gün  qarşı-
qarşıya dayandılar.  Lakin İsrailin hava qüvvələri hücuma keçdikdə 
Mi
sir aciz qaldı. 1967-ci il iyunun 9-da İsrail qoşunları hücuma ke-
ç
ərək  Suveyş  kanalına  gəlib  çatdılar.  Misirə  zərbə  endirdikdən 
sonra İsrail qoşunları hücumlarını İordaniyaya yönəltdilər.  1967-ci 
il iyunun 7-d
ə  İordaniya  qoşunlarını  geri  çəkməyə  məcbur  oldu.  
İyunun 9-da İsrail qoşunları Suriyaya girdilər və onları sərhəddən 
xeyli uz
aqlaşdırdılar. Nəticədə bir neçə gün ərzində İsrail öz ərazi-
sini  xeyli  genişləndirdi.  Onun  ərazisi 68,7 min km
2
 
oldu.    İsrail 
t
ərəfindən  İordan  çayının  qərb sahili, Yerusəlimin  Şərq hissəsi 
işğal olundu, həmçinin İsrail Misirə tabe olan Sinay yarımadası və 
Suriyaya m
əxsus olan Holan təpələrinə nəzarəti öz əlinə aldı.  Bu-
nun
la da, Yaxın Şərqdə mürəkkəb vəziyyət yaranmış oldu.  1967-ci 
il iyunun 5-d
ə  SSRİ  hökuməti hərbi  əməliyyatları  dərhal kəsmək 
t
ələbi ilə  çıxış  etdi.    ABŞ  əvvəlcə  İsraili  müdafiə  etdi və  İsrailin 
t
əcavüzkar kimi tanınmasına qarşı çıxdı. 1967-ci ilin 6,7,9 iyunun-
da BMT-
nin TŞ İsraildən tələb etdi ki, atəşi dərhal dayandırsın və 
tutduğu ərazilərdən qoşunları çıxarsın.  1967-ci il iyunun 10-da İs-

 
154 
rai
lin  Moskvadakı  səfirinə  SSRİ  nota  göndərərək  İsraillə  diplo-
matik münasib
ətləri kəsdiyini bildirdi. Həmin  gün  SSRİ  Nazirlər 
sovetinin s
ədri  Kosıgin  telefonla  ABŞ  prezidenti  Consonla  əlaqə 
saxladı və onu İsraili danışıqsız hərbi əməliyyatları dayandırmağa 
m
əcbur etməyə çağırdı və xəbərdarlıq etdi ki, əks- təqdirdə SSRİ 
müşahidəçi kimi qalmayacaqdır.  Bir saat 15 dəqiqədən sonra ABŞ 
x
əbər  verdi  ki,  İsrail  hərbi  əməliyyatları  dayandırmağa  hazırdır.  
Bel
əliklə, “6 günlük” müharibə başa çatdı (5-10 iyun). 
  
Altı gün çəkən müharibə tarixə “Altı günlük müharibə” adı 
il
ə düşdü.  BMT-nin 1967-ci il noyabr ayının 10-da “ATƏŞKƏS” 
elan etm
əsi ilə  müharibəyə  son  qoyuldu.    İordaniya  1967  –  ci il 
Ərəb-İsrail müharibəsində 1948-ci ildə qazandığı torpaqları itirdi. 
6000 insan h
əlak oldu.  İsrail ərazisi bu müharibədən sonra iki dəfə 
artdı.    İsrail  Qəzzə  bölgəsini,  Sinay  yarımadasını,  Şərqi  Qüdsü, 
İordan çayının qərb sahilini və Suriyanın Holan təpəliklərini işğal 
etdi.  
Müharib
ənin nəticələri  İsrail  üçün  əlverişli  idi.    1967-ci il 
iyunun 17-d
ən 23-dək BMT-nin Baş Assambleyasının Vaşinqtonda 
Yaxın  Şərqə  dair  xüsusi  sessiyası  oldu.    SSRİ-nin  təkidinə  bax-
mayaraq İsrailin işğalçılıq hərəkətlərini göstərən və onun tutduğu 
əraziləri tərk etməsini tələb edən qətnamə qəbul edilmədi.  Ancaq 
1967-
ci  il  noyabrın  22-də  BMT-nin  TŞ-sının  242  saylı  qətna-
m
əsinə əsasən İsrail təcavüzkar hesab olunur və tutduğu ərazilər-
d
ən dərhal çıxması tələb olunurdu.  Lakin İsrail bu qətnaməyə əməl 
etm
ədi.  1968-ci ilin martında İsveç səfiri Hummar Yarınqin Yaxın 
Şərqlə  əlaqədar  İsrail,  Misir,  Suriya,  İordaniya  nümayəndələri ilə 
danışıqları bir nəticə vermədi.  Beləliklə də, “6 günlük” müharibə 
Yaxın Şərqdə unikal şərait yaratdı.  Bunu bu cür qiymətləndirmək 
olar: “N
ə müharibə, nə də sülh” 1968-ci ildə “yorğunluqla müha-
rib
ə”  gedirdi  ki,  hansı  ki,  İsraillə  Misir sərhədlərdə  çərçivədən 
çıxmayaraq  bir-birlərinə  zərbələr endirirdilər.    SSRİ  1968-ci ilin 
sonunda TŞ-nın 242 saylı qətnaməsini həyata keçirmək üçün ABŞ, 
Böyük Britaniya v
ə Fransaya təkliflərini təqdim etdi.  Fransa  bunu 
d
əstəklədi.  Yuxarıdakı dövlətlərin iştirakı ilə Yaxın Şərqdə ədalət-
li v
ə  möhkəm sülh yaratmaq məsələsi 1969-cu  il  yanvarın  16-da 
keçiril
ən görüşdə müzakirə edildi.  Lakin ABŞ belə hesab edirdi ki, 

 
155 
Yaxın Şərqdə ancaq birgə sülh yaradıla bilər.  1969-cu ildə ABŞ-ın 
dövl
ət katibi Rocers bəyan  etdi  ki,  ABŞ  Yaxın  şərq prosesinin 
nizamlanmasında  birbaşa rol oynamaq qərarına  gəlib.  “Rocers 
planı”  adlı  plan  meydana  çıxdı  ki,  burada  ilk  növbədə  Misir və 
İsrail  arasındaa  sülh  və  hərbi  əməliyyatları  dayandırmaq  əsas yer 
tuturdu.  Planda n
əzərdə  tutulmuşdur  ki,  İsrail  TŞ-nin  242  saylı 
q
ətnaməsini yerinə yetirməlidir, ancaq bu şərtlə ki, Yaxın Şərqdə 
v
əziyyət normalaşdırılsın.  Lakin İsrail bu planı yerinə yetirmədi.  
1972-ci ild
ə  iyulun 22-də  Misirin  Xarici  İşlər Naziri isə  öz 
cavabında ABŞ-ın təklifinə razı olduğunu bildirdi.  
1973-cü il oktyabr müharib
əsi və ona ABŞ-ın münasibəti 
“Altı günlük” müharibədən bir neçə il keçdikdən sonra ərəb 
ölk
ələri, ilk növbədə Misir və Suriya itirdikləri mövqelərini bərpa 
etm
ək üçün 1973-cü ilin oktyabr ayının 6-da İsrailə qarşı yenidən 
müharib
əyə başladılar. Bu tarixdə “Oktyabr”, “Mühakimə günləri”,  
“Ramazan müharib
əsi” kimi də məşhurdur.  Hələ 1973-cü ilin yan-
va
rında  Misir  və  Suriya ümumi hərbi  komandanlıq  təsis etdilər.  
Sonrakı aylarda isə onlar digər ərəb ölkələri ilə, ilk növbədə İraqla 
ərəb həmrəyliyi nümayiş etdirərək birgə əməliyyatın planını işləyib 
hazırladıqları  1973-cü il oktyabr müharibəsində  iştirakçıların 
qüvv
ələr nisbəti aşağıdakı kimi idi.  İsrailin 415 min quru qoşunu, 
1500  tank,  3000  bron  maşını,  945  artilleriyası,  561  təyyarəsi, 84 
vertolyotu,  Misirin 
830 min piyada qoşunu, 2200 tankı, 2400 bron 
maşını,  1120  artilleriyası,  690  təyyarəsi, 161 vertolyotu, 104 
g
əmisi, Suriyanın 332 min piyada qoşunu, 1350 tankı, 1300 bron 
maşını,  655  artilleriyası,  321  təyyarəsi, 36 vertolyotu, 21 gəmisi 
var idi.  Bu müharib
ədə İraqın vertolyotu və gəmisi deyil, ancaq 20 
min  qoşunu,  310  tankı,  300  bron  maşını,  54  artilleriyası,  73 
t
əyyarəsi iştirak edirdi.   
1973-
cü il oktyabrın 6-da Misir və Suriya eyni zamanda İsrail 
qoşunlarının  mövqelərinə  hücum etdilər və  ilk  anda  uğur 
qazandılar.    Müttəfiqlərin məqsədi  o  idi  ki,  İsrailin  işğal  etdiyi 
əraziləri (1967)geri qaytarsınlar.  Bu dövrdə SSRİ Misir və Suriya-
ya maddi v
ə  hərbi cəhətdən kömək edirdi.  Lakin ərəb ölkələri 
uğurlarını davam etdirə bilmədilər. Tezliklə vəziyyət dəyişdi. İsrail 
qoşunları ərəb ölkələrinin irəli  hərəkətini dayandıraraq  Misir və 

 
156 
Suriyaya qarşı hücuma keçdi.  Bu dövrdə ABŞ İsrailə hərbi köməyi 
genişləndirməklə  əlaqədar təcili tədbirlər görməyi qərara  aldı.  
H
əmçinin  ABŞ-ın  təşkil  etdiyi  hava  körpüsü  ilə  İsrailə  kütləvi 
qaydada silahla v
ə  hərbi  materiallar  atılmağa  başlandı.    Bu  isə 
İsrailin  ərəb ölkələri ilə  mübarizəsində  tələbatını  ödəmək üçün 
kifay
ət idi. Bu dövrdə  dünya ictimaiyyəti  Yaxın  Şərqdə  atəşi 
k
əsmək məsələsini kəskin  şəkildə  qarşıya  qoydu.    Bu məsələnin 
müzakir
əsi zamanı İsrail hökuməti tələb etdi ki, xüsusi yerdə onun 
t
əhlükəsizlik problemi dayanmalıdır.  Bu dövrdə ABŞ 1973-cü ilin 
oktyabrın  8-də  BMT-nin  TŞ-nın  iclasında  tələb etdi ki, ərəb 
ölk
ələri  tutduqları  mövqedən çəkilməlidirlər ki, atəşkəs elan 
edilsin.  SSRİ və ərəb ölkələri buna qəti etiraz etdilər.  1973-cü ilin 
oktyabrın  12-də  İsrail  hökuməti cəbhədəki vəziyyətlə  əlaqədar 
olaraq  razılaşdığını  bildirdi.    SSRİ-nin təşəbbüsü ilə  1973-cü ilin 
oktyabrın  20-21-də  SSRİ  Xarici  İşlər naziri Qromiko ilə  ABŞ-ın 
dövl
ət katibi Kissincer arasındakı görüşdə Yaxın Şərqdəki mürək-
k
əb vəziyyət müzakirə  edildi və  onun  nizama  salınması  vacibliyi 
vurğulandı.  1973-cü il oktyabrın 22-də BMT-nin 338 saylı qətna-
m
əsi qəbul edildi.  Bildirildi ki, 12 saatdan gec olmayaraq atəşkəs 
t
əmin edilsin.  Lakin, atəşkəs elan edilsə  də, 3 saat keçməmiş 
yenid
ən hərbi əməliyyatlar başlandı.  Ərəb-İsrail münaqişəsi ancaq 
1973-
cü ilin oktyabrın 25-də 2 fövqəl dövlətin - SSRİ və ABŞ-ın 
f
əal müdaxiləsi ilə dayandırıldı.  Bu sahədə ilk təşəbbüsü isə Avro-
pa birliyi göst
ərdi.  Buna səbəb o idi ki, 1973-cü il oktyabr mü-
harib
əsi  zamanı  ərəb ölkələri ilk dəfə  neft faktorundan istifadə 
etdil
ər. 1973-cü  il  oktyabrın  17-də  neft  çıxaran  ərəb ölkələrinin 
nümay
əndələrinin Küveytdə görüşü keçirdi.  Qərara alındı ki, neft 
satışını  azaltsınlar,  bir  neçə  ölkəyə  neft göndərilməsi üzərinə 
embarqo qoysunlar.  Bundan m
əqsəd  işğal  edilmiş  Fələstindəki 
ərəb torpaqlarından  İsrail qoşunlarının çıxarılmasını təmin etmək 
idi.    İlk  növbədə  ABŞ-a  və  onun  Avropadakı  müttəfiqlərinə 
(Niderland, Portuqaliya)  neft gönd
ərilməsi dayandırıldı. O cümlə-
d
ən, CAR-a da neft göndərilmədi.  Bu energetika böhranı yaratdı.  
O dövrd
ə  ABŞ-ın  dövlət katibi Kisincer  idi.    ABŞ-ın  təkidi ilə 
BMT TŞ-sı 1973-cü ilin oktyabrın 22-də 338, oktyabrın 29-da 339, 
oktyabrın 25-də 340 saylı qətnamələr qəbul etdi.   Neftə qoyulan 

 
157 
embarqo 1974-
cü il martın 17-dən təxirə salındı.  Lakin neftin yük-
s
ək qiyməti saxlanıldı.  Bu isə ABŞ-ı və onun yaxın müttəfiqlərini 
Yaxın  şərq  münaqişəsinə  daha diqqətlə  yanaşmağa  məcbur  etdi.  
1973-
cü  ilin  dekabrın  5-6-da  AİB-nin üzvlərinin    Xarici  İşlər 
Nazirliyinin Brusseld
əki  müşavirəsində  onun  9  üzvü  Yaxın  Şərq 
üzr
ə xüsusi qətnamə qəbul etdi.  “Yaxın Şərq bəyənnaməsi” adla-
nan h
əmin bəyannamədə  Yaxın  Şərqdə  sülhə  güc yolu ilə  deyil, 
dövl
ətlərin suverenliyinə,  ərazi bütövlüyünə  və  müstəqilliyinə 
hörm
ət əsasında nail olmaq  nəzərdə tutulurdu.  AİB elan etdi ki, 
onlar Yaxın Şərq probleminin həllinə istər tək, istər kollektiv kö-
m
ək etməyə hazırladılar.  
Eyzenhauerd
ən başlayaraq bütün ABŞ rəhbərləri, o cümlədən 
Nikson 
Ərəb-İsrail  probleminin  həllinə  ciddi vaxt, enerji və 
danışıqlar sərf etmişlər.  
1973-
cü  il  Ərəb-İsrail  müharibəsindən  sonra  ABŞ  bu 
münaqişənin həllində öz diplomatik fəaliyyətinin davamlı xarakter 
alma
sına  qərar verdi.  Elə  buna görədir  ki,  ABŞ  dövlət katibinin 
Yaxın Şərq və Cənubi Asiya məsələləri üzrə köməkçisi Q.Sonders 
1978-ci ilin iyununda Konqresin nümay
əndələr palatasındakı 
çıxışında  qeyd  edirdi  ki,  “bu  problemə  artıq  sadəcə  qaçqın 
problemi kimi baxılmır.  Bu Fələstin xalqıənın qanuni hüquqlarının 
t
əmin edilməsi məsələsidir.  Bu fələstinlilərə gələcək müqəddəra-
tını həll etmək imkanı verməklə, onun sabit və təhlükəsiz olmaqla 
İsraillə yanaşı inkişaf etməsini əsaslandıracaq”.  
1973-cü ild
ə Cenevredə İsrail və ərəb dövlətlərinin iştirakı ilə 
beyn
əlxalq konfrans keçirildi.  Bu konfransda SSRİ və ABŞ həm-
s
ədr  kimi  iştirak  etdilər.  Cenevrə  konfransının  birinci  mərhələsi 
1973-
cü  il  dekabrın  21-də  başlandı  və  burada  işlək hərbi qrup 
t
əşkil edildi.  Bu qrup ilk növbədə qoşunların ayrılması məsələsini 
müzakir
ə etdi.  Məhz bu qrupun ilk “müsbət” işi o idi ki, o İsrail, 
Misir v
ə Suriya silahlı qüvvələrinin ayrılması məsələsində razılığa 
g
əldi.  Nəticədə  İsrail,  Misir  və  Suriya  arasında  bufer  zonası 
yaradıldı.  1974-77-ci illər  ərzində hər 2 tərəf arasında danışıqlar 
getdi ki, 338 saylı qətnaməyə əməl edilsin.   

 
158 
F
ələstin problemi və onun 70-ci illərdə aktuallaşması 
70-ci ill
ərdə  Fələstin  probleminin  aktuallaşmasına  səbəb bu 
vaxta q
ədər ona ancaq  Fələstin  qaçqınlarının  problemi  kimi 
yanaşılması idi.  Əslində bu Fələstin ərəb xalqının taleyi məsələsi 
idi v
ə  o, bu vaxta qədər nəzərə  alınmırdı.    70-ci illərdə  Fələstin 
probleminin siyasi s
əpgidə  həlli məsələsi ön plana keçdi.  Bu 
m
əsələnin ön plana  keçməsində  Fələstin müqavimət hərəkatı  xü-
susi rol oynamışdır.  
F
ələstin müqavimət hərəkatı  1948-1949-cu illərdə  meydana 
g
əlmiş, bu dövrdə Fələstin ərəblərinin ilk təşkilatları yaranmışdır.  
1967-ci ild
ə  Y.Xabaşın  başçılığı  altında  Fələstin  azadlıq  Xalq 
C
əbhəsi, 1969-cu ildə N.Xavanın başçılığı altında Fələstin Azadlıq 
Xalq Demokratik c
əbhəsi  yaradıldı.    Hələ  bundan  əvvəl 1966-cı 
ild
ə  “As-Sanka” təşkilatı  Suriyada İ.  Af  Kadinin  başçılığı altında 
yaradılmışdır.  
1969-cu ild
ə  A.  A.  Əhmədin  başçılığı altında Ərəb  Azadlıq 
C
əbhəsi yaradıldı.  1976-cı ildə T. Yaqubun başçılığı altında Fələs-
tin Azadlıq Cəbhəsi, Fələstin Milli Cəbhəsi yaradıldı.  
H
ələ  1959-cu ildə  Qahirədə  Y.Ərəfatın  başçılığı  altında 
F
ələstin miııi azadlıq təşkilatı (FATX) yaradıldı.  1962-ci ildə onun 
t
ərkibində “Əl-Asif” (Tufan”) təşkilatı da yaradıldı.  1963-cü ildə 
Əhməd  Şükeyrənin  başçılığı  altında  “Fələstin birliyi təşkilatı” 
meydana g
əldi.   
 Bu h
ərəkatın  uzun  sürən  inkişafı  nəticəsində  1964-cü ilin 
sentyabr ayında Ərəb ölkələrinin İsgəndəriyyədə keçirilmiş müşa-
vir
əsində FAT yaradıldı FAT-a əvvəlcə A. Şükeyri başçılıq edirdi.  
FAT 
əsas məqsədi müstəqil Fələstin dövlətinin  yaradılması  idi. 
FAT-
ın qəbul etdiyi milli xartiyada aşağıdakılar nəzərdə tutulurdu: 
Madd
ə  1.  Fələstin-Fələstin  ərəblərinin vətəninin  ayrılmaz 
t
ərkib hissəsidir, Fələstin xalqı isə ərəb millətinin ayrılmaz tərkib 
hiss
əsidir.  
Madd
ə  2.    İngiltərə  mandatında  olan  Fələstin  ərazisi 
F
ələstinin ərazi bütövlüyünü təmin edir.  
Madd
ə  3.  Fələstin  xalqı  öz  müqəddəratını  təyin etmək 
hüququna malikdir.  

 
159 
Madd
ə  6.  Ancaq o, yəhudilər fələstinli  sayılır  ki,  onlar 
h
əmişə Fələstində yaşamışlar.  
Madd
ə  9.    Silahlı  mübarizə  Fələstin  xalqının  azadlığının 
yegan
ə vasitəsidir.  
Madd
ə  21.  Fələstin  xalqı  Fələstinin  tam  azadlığına  qədər 
mübariz
əni davam etdirəcəkdir.  
1969-
cu  ilin  fevralından  FAT-a  Y.  Ərafat  başçılıq  etməyə 
başladı.   
İordaniya  qoşunları  ilə  1970-ci  ilin    sentyabrında  olan 
toqquşma  zamanı  demək olar ki, on minlərlə  fələstinli öldü, 100 
min
ə yaxın isə yaralandı.  1970-ci ilin sentyabrın 27-də Qahirədə 
İordaniya  ilə  FAT  arasında  bağlanan  sazişə  əsasən fələstinlilər 
İordaniyadan  tədricən  Livana  axışmağa  başladılar.    Fələstinlilərə 
qarşı İsrail hökuməti tez-tez terror metodundan istifadə edirdi.  
1970-
ci ilin sentyabrın 6-da fələstinlilər Qahirə, 2 İordaniya, 
bir London aeroportunda 4 t
əyyarə tutub saxladılar.  Ümumiyyətlə, 
sentyabrın  9-19-u  arasında  fələstinlilər  İordaniyada  3  təyyarə 
tutdular.  1970-
ci ilin sentyabrı “Qara  sentyabr” kimi tarixə daxil 
oldu. F
ələstinlilər  əsasən  İordaniyanın  ərazisində  yerləşirdilər.  
H
əmçinin burada  FAT-ın rəhbərliyi və fələstinlilərin silahlı dəstə-
l
əri yerləşdilər, 1970-ci ildə İordaniya onları ərazisindən çıxarmağa 
c
əhd göstərdi və  qismən buna nail oldu.  Bu hadisədən sonra 
f
ələstinlilər  İordaniyadan  sıxışdırılmağa  başladı.    Onlar  Livanda 
yerl
əşirdilər.    Ələ  keçirilmiş  girovlar  ancaq  1970-ci  il  sentyabrın 
30-da azad edildil
ər.  1970-ci ilin noyabrın 28-də fələstinlilər İor-
da
niyanın baş naziri B.Telli qətlə yetirdilər.  1970-ci ilin mayın 30-
da  İsrailin  hava  limanlarının  birində  İsrailin  26  vətəndaşı 
öldürüldü.  F
ələstinlilərin  Qırmızı  Ordu  təşkilatı  da  bu  terrorda 
iştirak  etdi.    1972-ci  il  sentyabrın  5-də  Münhendə  keçirilən yay 
olimpiada oyunları zamanı “Qara sentyabr” adlı Terror təşkilatının 
üzvl
əri  İsrailin  yığma  komandasının  üzvlərini girov götürdülər, 
onların 11 nəfəri öldürüldü.  1973-cü il martın 2-də onlar Sudanda 
ABŞ  səfirini öldürdülər.  Beləliklə, fələstinlilər tərəfindən  baş 
ver
ən  terrorlar  nizamsız  xarakter  aldı  və  Yaxın  Şərqin 
hüdudlarından kənara çıxmağa başladı.   

 
160 
F
ələstin problemi 1974-cü ildə  də  BMT-nin  baş 
assambleyasının 29-cu sessiyasında təkrar müzakirə olundu.  1974-
cü  ilin  noyabrın  22-də  BMT-nin  Baş  assambleyası  3236  saylı 
q
ətnamə  qəbul  etdi.    Yasir  Ərafat  1974-cü ildə  Fələstin  azadlıq 
t
əşkilatına əmr verdi ki, İsraildən başqa Qəzzə bölgəsində, İordan 
çayının  qərb sahilində  olan  ərazilərdə  zorakılıq  aksiyalarını 
dayandırsınlar,  Fələstin  xalqının  hüquqlarını  müdafiə  edən, o 
cüml
ədən öz müqəddəratını  təyin etmək hüququnu, milli müstə-
qillik v
ə  suverenliyini,  öz  doğma  yerlərinə  qayıtması  hüququnu 
t
əsdiq edən BMT-nin Baş Assambleyasının qətnaməsində öz əksini 
tapmışdı. Qətnamədə göstərildi ki, Fələstin xalqının nümayəndəsi 
kimi FAT BMT-
nin bütün orqanlarının işində  müşahidəçi statusu 
il
ə iştirak edə bilər. Bu hadisədən sonra Fələstin Azadlıq Təşkilatı 
beyn
əlxalq  miqyasda  tanındı  və  tezliklə  dövlətlərin bir çoxunun 
paytaxtlarında  FAT  nümayəndəliyi  açıldı.    Fələstin məsələsi ilə 
əlaqədar BMT-nin 1975-ci ildə  qəbul  edilmiş  3375  saylı  qətna-
m
əsində göstərilirdi ki, FAT Yaxın Şərqə dair bütün konfranslarda 
başqa  iştirakçılarla  bərabər hüquq əsasında  iştirak  edə  bilər. 
H
əmçinin BMT-nin nəzdində fələstinlilərin hüquqları üzrə komitə 
t
əşkil  edildi.    Yenə  həmin ildə  qəbul edilən BMT-nin 3379 saylı 
q
ətnaməsinə  əsasən sionizm müzakirə  edilərək rasizmin və  irqi 
ayrı-seçkiliyin forması kimi qiymətləndirildi.  
FAT-
ın rəhbərliyi və silahlı dəstələri Livan ərazisinə və İsrail 
s
ərhədi  ətrafına  yerləşdikdən  sonra  İsrail  dövləti bundan qorxuya 
düşərək FAT-ı məhv etmək planları hazırlamağa başladı.  1972-ci 
ilin 
əvvəllərində  İsrail-Livan sərhədində  vəziyyət gərginləşdi.  
İsrail  Fələstin  partizanlarının  onun  ərazisinə  soxula biləcəyindən 
ehtiyat ed
ərək Livandakı qaçqın düşərgələrinə basqın etdi.  1972-ci 
ilin aprelind
ə  BMT  Livanın  xahişi  ilə  Yaxın  Şərqdə  barışıq 
şərtlərinin yerinə yetirilməsini müşahidə etmək üçün oraya müşa-
hid
əçilər göndərdi.  Livan 1972-ci ilə qədər münaqişədən kənarda 
qalsa da, 1972-75-ci ill
ərdə  Livanda vəziyyət dəyişildi.    Faktiki 
olaraq Livan ictimaiyy
əti iki hissəyə bölünmüş oldu: 
1.  Sol cinah – bunlar Milli-v
ətənpərvər qüvvələr adlanırdı ki, 
onun t
ərkibi müsəlman  –  şiələr, müsəlman sünnilər və  mütərəqqi 
sosialist partiyası, kommunistlər və s.  idi.  

 
161 
2.  Sağ cinah – onun tərkibi isə xristianlar idi.  
1969-cu il Qahir
ə sazişinə əsasən Livanda 300 min fələstinli 
yerl
əşmişdi.    Bu  hal  Livanda  etnos-dini  şəraiti daha da dərinləş-
dirdi.  
Falankistl
ər xristianların maraqlarını qorumaq üçün iri silahlı 
d
əstələr təşkil  etdilər.Xristianlardan  təşkil  edilmiş  milislər fələs-
tinlil
əri Livan sərhədlərindən  qovmağa  başladılar.    Beləliklə  də, 
Livan f
ələstinlilərlə İsrail arasında döyüş səhnəsinə çevrildi.  Belə 
bir milis d
əstəsini müsəlman  şiə  və  sünnilər də  təşkil  etdilər.  
N
əticədə Livanda vəziyyət mürəkkəbləşdi, açıq mübarizə həddinə 
çatdı.  Açıq mübarizə üçün ancaq bəhanə lazım idi.  1975-ci ilin 
aprelin 13-d
ə  Livanın  paytaxtı  Beyrutun  ətrafında  falanqistlərin 
qrupları  avtobusu  saxladılar,  onun  27  sərnişinini  güllələdilər.  
Bel
əliklə,  Livanda qanlı  vətəndaş  müharibəsi  başladı  və  15 ilə 
q
ədər, yəni 1990-cı ilə qədər davam etdi.  Bu hadisə regionda və-
ziyy
ətin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərdi.  Ərəb ölkələrinin Li-
vanda qan tökülm
əsinin  qarşısını  almaq  cəhdləri bir nəticə  ver-
m
ədi. 1976-cı ilin oktyabrın 21-də ərəb ölkələrinin müşavirəsində 
q
ərara  alındı  ki,  ərəb ölkələrindən  yığılan  30  min  nəfərlik  qoşun 
Suriya il
ə Livan arasında yerləşdirilsin.  
1978-
ci ilin mart ayının 15-də - fələstinli partizanların İsrail 
ərazisinə soxulmasından dörd gün sonra İsrail qoşunları terrorizmlə 
mübariz
ə pərdəsi altında Cənubi Livan ərazisinə soxuldular.  Litani 
çayına qədər olan Livan ərazisini işğal etdilər.  “Litani” əməliyyatı 
n
əticəsində “Təhlükəsizlik zonası” adlı zona təşkil edildi.  Bu zona 
Livanın  cənubunda  İsraillə  sərhəddə  təşkil  edildi.    Livandakı 
xristianlar  - 
İsraili  müdafiə  etdilər və  “Cənubi  Livan  qoşunu”nda 
birl
əşdilər.  
 BMT-nin T
əhlükəsizlik  Şurasının  1978-ci il 19 mart tarixli 
425  saylı  qətnaməsinə  əsasən Cənubi  Livandan  İsrail  qoşunları 
çıxarılmalı, Livanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə, siyasi müs-
t
əqilliyinə hörmət edilməli idi.  Həmçinin Livan ərazisində BMT-
nin qüvv
ələri yerləşdirilməli idi.Bütün  bunlar  ABŞ-ın  göstərdiyi 
s
əy nəticəsində mümkün oldu.  
70-ci ill
ərin birinci yarısında bütövlükdə ABŞ diplomatiyası, 
ilk növb
ədə  dövlət  katibi  H.  Kissincer  çalışırdı  ki,  Yaxın  Şərqdə 

 
162 
h
ərbi əməliyyatların geniş miqyasda başlaması təhlükəsini azaltsın. 
ABŞ  SSRİ  və  BMT ilə  birlikdə  Cenevrə  sülh konfransının 
sponsorlarından biri oldu. ABŞ  ərəb-İsrail  qoşunlarının  ayrılması 
haqqında sazişin bağlanması üçün cəhdlər göstərməyə başladı.  
1974-
cü  ilin  yanvar  ayının  18-də  ABŞ  və  BMT-nin vasitə-
çiliyi il
ə  Misir və  İsrail  qoşunlarının  ayrılması  haqqında  saziş 
bağlandı.  Bu Yaxın Şərqdə ABŞ-ın sülh təşəbbüsünün ilk nəticəsi 
idi.    Kisincerin  “Mövcümi  diplomatiyası”  öz  səmərəsini  verdi.  
ABŞ  Kissincerin  “Addımbaaddım”  yanaşma  planını  reallaşdırdı, 
T
ərəflərin mövqeyini tədricən yaxınlaşdırmağa çalışaraq məsələnin 
birind
ən digərinə  keçilməyə  başladı.  Lakin ABŞ-ın  fəaliyyəti 
göst
ərdi ki, İsrail və Ərəb dövlətləri birinci dəfə həlledici addımı 
atmadılar  və  münaqişənin dinc yolla həllinə  tərəfdar  olmadılar.  
Əksinə, regionda vəziyyət daha da kəskinləşdi.  1976-cı  ilin 
noyabrında ABŞ inzibati idarəsinə Cimmi Karter başçılıq etməyə 
başladı.  
1980-ci ild
ə  Fələstin probleminin ədalətli həlli  haqqında 
Venesiya b
əyannaməsi qəbul edildi.