Mühazirə -1 FİZİKİ-KİMYƏVİ analiZİn predmet və VƏZİFƏLƏRİ

Ərimə əyrisi. 
BD əyrisi ərimə temperaturu ilə təzyiq arasında asılılığı göstərir və ərimə əyrisi 
adlanır.Əgər Klauzius-Klapeyron tənliyindən 
dp
dT
nisbətini tapsaq, 




T
dp
dT
( 2.6 ) 
Burada 

-gizli ərimə istiliyi, T-mütləq temperatur, p-təzyiq, 


-maye halından bərk halına 
keçdikdə həcm dəyişikliyidir. 
Buzun əriməsi halı üçün p=1 atm. olduqda
∆υ = υ 
maye 
- υ 
bərk
( 2.7 ) 
0
0
C-də 
maye suyun xüsusi həcmi = 1,000, buzun isə 1,091 olduğundan
091
,
0
091
,
1
000
,
1






olur, 
q
kal
80


. Bu qiymətləri ( 2.6 ) düsturunda yerinə yazsaq, 


0075
,
0
3
,
41
80
091
,
0
273





dp
dT
dər/atm 
alırıq.Deməli, təzyiqin 1 atm. artması buzun ərimə temperaturunu 0,0075 dərəcə aşağı salacaqdır. 
Göründüyü kimi bu halda təzyiq ərimə temperaturuna çox cüzi təsir edir.Ona görə də ərimə 
əyrisi ordinat oxuna demək olar ki,paralel olur.Suda olduğu kimi bismutun ərimə temperaturu 
təzyiq 1 atm. artdıqda 0,0036 dərəcə azalır. 
Lakin bəzi məsələlər üçün təzyiq artdıqda ərimə temperaturu artır. Məsələn, təzyiq 1 atm. 
artdıqda qalayın əriməsi - 0,0033 dərəcə, qurğuşunun əriməsi - 0,0083 dərəcə azalır, benzolun 
əriməsi isə +0,0285
0
artmış olur.Buna görə də bərk maddələr iki qrupa ayrılır: təzyiqin artması ilə 
ərimə temperaturunun azalması ( su, bismut, qalay və s. )-su tipli, qalanlar ( kükürd,qalay, 
qurğuşun, benzol və s.) isə kükürd tipli maddələr adlanır. Ümumiyyətlə, aşağıdakı ayrı-ayrı üç 
xüsusi hal mümkündür: 
0

dp
dT
şəklində BD əyrisi müsbət olduğu hal verilmiş ərimə 
temperaturu təzyiq artdıqca artmış olur və bu halda göstərilən əyri sağa meyl edir.O, kükürd tipli 
maddələrə aid edilməlidir.Əks halda, su tipli maddələr üçün 
0

dp
dT
olub mənfi 
kəmiyyətdir.BD qırıq xətlə göstərilən həmin əyri oxuna doğru meyl edəcəkdir.Lakin burada bu 
meyl xeyli artırılmış şəkildə verilmişdir, əslində bir neçə yüz atm. təzyiqin artırılması zamanı BD 
düz xətt kimi yuxarı meyl edir, sonra isə təzyiq oxuna doğru əyilməyə başlayır.Ümumiyyətlə, 
təzyiq ərimə nöqtəsinə az təsir göstərdiyindən ərimə əyrisi perpendikulyar düz xəttə daha artıq 
bənzəyir. 
Təzyiq artdıqca ərimə nöqtəsinin azalması və ya çoxalmasını ( 2.7 ) tənliyində 


-nin 
işarəsindən təyin edirlər.Əgər 


-nin qiyməti mənfidirsə, təzyiq artdıqca ərimə temperaturu 
azalır, müsbətdirsə artır.Beləliklə, ərimə zamanı həcm azalırsa ( su tipli), o zaman 
dp
dT
-nin qiyməti 
mənfi olur.Əksinə, həcm çoxalırsa, ( kükürd tipli ), 
dp
dT
-nin qiyməti müsbət kəmiyyətdir və 
təzyiqin artması ərimə nöqtəsini artırır. 

---

23