Microsoft Word Economic theory lecture 2

 
2.3-rasm. Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni 
 
Ishlab chiqarish jarayonini ikki tomonlama tahlil qilib o‘rganish uning mazmunini to‘g‘ri 
tushunish imkonini beradi va turli xil chalkashliklar, munozarali tortishuvlarga chek qo‘yadi. 
Bu yerda shuni hisobga olish lozimki, oldingi ishlab chiqarish jarayonining
 
mahsuli bo‘lib, shu 
ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etayotgan ishlab chiqarish vositalari qiymati ko‘paymagan 
holda o‘zi qancha qiymatga ega bo‘lsa shu miqdorda aniq mehnat bilan ishlab chiqarilgan 
tovarlar va xizmatlar qiymatiga o‘tkaziladi. 
Ishchi kuchi va ishlab 
chiqarish vositalari 
Qiymatning o’sish 
jarayoni
Kapital: ishlab chiqarish 
vositalari va ishchi 
kuchi qiymati 
Ishlab chiqarishning 
omillari 
Natija:tovar va 
xizmatlar
Iste’mol qiymati, 
ya’ni nafliligi 
Ishlab chiqarish jarayoni
Mehnat jarayoni yoki 
naflilikning yaratilishi va 
ko’payishi jarayoni 
Sarflangan va 
qo’shilgan qiymat 

---

 
2.4-rasm. Tovar va xizmatlar nafliligi va qiymatining yaratilishida ishlab chiqarish 
omillarining ro‘li 
 
Shuni ta’kidlash lozimki, naflilikni yaratishda kapital to‘liq qatnashadi, qiymatni tashkil 
topishida esa qisman, ya’ni uni eskirgan qismi qatnashadi. Bu ishlab chiqarish jarayonida 
qatnashayotgan ayrim tabiiy kuchlar qiymatga ega emas, shuning uchun ular tovarning iste’mol 
qiymatini hosil qilishda omil sifatida qatnashadi, lekin qiymatning tashkil topishida, uning 
ko‘payishida qatnashmaydi. 
Demak, ishlab chiqarilgan tovarlarning nafliligini yaratishda har uchala omil: yer, kapital, 
ishchi kuchi qatnashadi, qiymatni tashkil topishida esa mehnatning o‘zi qatnashadi. Bu holat 
2.4-rasmda tasvirlangan. 
Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomonlama tabiati uning natijalarining ham ikki tomoni 
borligini ko‘rsatadi.