4.7-rasm. Doiraviy stendning sxemasi:
1–stendning tayanch konstruksiyasi; 2–to‘g‘ri yuruvchi
gidravlik domkratlar; 3–taqsimlash yostiqlari; 4, 5–qum
to‘ldirilgan faza; 6–qaytuvchi domkratlar; 7–qoplash
(ishlab chiqish) halqasi.
Tyubinglarni sinashda, tonnellarni
qurishda va foydalanishda obdelkaga ta’sir
etuvchi bosimni o‘lchash dinamometrik
ballonlar (maxsus tayyorlangan tyubinglar) yoki
boshqa qurilmalar yordamida amalga oshiriladi.
O‘lchash uchun tayyorlangan bloklarning
miqdori tog‘ bosimning yoki tuproq bosimining
notekisligiga, baholash aniqligiga va boshqa omillarga bog‘liq holda belgilanadi.
148
4.3. Sinovlarni o‘tkazish va olingan natijalarni baholash
Konstruksiyalarni sinash havo temperaturasi musbat bo‘lganda, konstruksiya
betonlangan kuni aynan bir xil beton aralashmasidan tayyorlangan, 15x15x15 sm
o‘lchamli standart namunalar sinalgandan so‘ng o‘tkaziladi.
Yirikgabaritli konstruksiyalarni betonlashda namunalarni tanlab olish
konstruksiyaning oralig‘ining o‘rta qismiga va tayanch uchastkalariga quyilayotgan
beton aralashmasidan o‘tkazilishi kerak. Konstruksiya sinaladigan kuni betonning
mustahkamligini mexanik ta’sir ko‘rsatuvchi asboblar bilan, ultratovushli yoki
radiometrik usullar bilan buzmasdan aniqlash tavsiya etiladi.
Sinashdan oldin hamma o‘lchov asboblari o‘rnatiladi, sinovlar jurnaliga esa
ularning konstruksiyada joylashishi sxemasi o‘rnatilish nuqtalarini boQlagan holda
sxemasi chiziladi.
Yoriqlarni yanada aniqroq qayd etish uchun sxemada sinalayotgan
konstruksiyaning pastki va yon yoqlariga konstruksiyaning o‘lchamlariga bog‘liq
holda uyachalarining o‘lchami 20 dan 30 sm gacha bo‘lgan to‘r chiziladi.
Konstruksiyani yuklantirishdan oldin katokli tayanchlar panadan bo‘shatib
olinadi va tayanch maydonchalari katoklarning erkin harakatlanishi masalasida
tekshiriladi.
Konstruksiyani yuklantirish donabay yuklar bilan, richagli moslamalar bilan va
domkratlar bilan bosqichma bosqich, mustahkamlikni tekshirish bo‘yicha nazorat
yuklanishini 10% oshmaydigan va buyum bikrlanishidan 20% oshmaydigan
bosqichlarda amalga oshiriladi. Barcha hollarda konstruksiyaga yuklanish asta-sekin,
siljishlarsiz va konstruksiyaning bo‘yi bo‘yicha simmetrik orta borishi kerak.
Konstruksiyani donabay yuklar bilan yuklantirishda, ularni taxtlash uni
sinashda konstruksiya deformatsiyalarining erkin paydo bo‘lishini ta’minlovchi
vertikal oraliqlar bilan o‘tkazilishini kuzatish kerak. O‘lchov asboblarining to‘g‘ri
o‘rnatilganligi (tegib turish zichligi, o‘lik yurishni istisno etish va h.k.) quyidagi
tarzda tekshiriladi: ikki bosqichli yuklanishdan so‘ng konstruksiya birinchi
bosqichgacha yuksizlantiriladi va asboblarning ko‘rsatishlari sinchiklab tekshiriladi.
Asboblarning ko‘rsatishlarida og‘ishlar aniqlanganda bu asboblar yechib olinishi
rostlanishli va boshqatdan o‘rnatilishi kerak.
Har bir bosqichda yuklantirgandan so‘ng asboblar bo‘yicha ko‘rsatishlar
sanaladi va konstruksiya yuklanish ostida kamida 10 min tutib turiladi.
149
Yuklanish ostida tutib turilganda konstruksiya ko‘zdan kechiriladi va asboblar
ko‘rsatish vedomostga yoziladi, shuningdek bu payt yoriqlarning paydo bo‘lishi va
ularning o‘sishi kuzatib boriladi. Yoriqlar konstruksiyalarning sirtida qalam bilan
qayd etiladi va sinovlar jurnaliga yuklanish bosqichini ko‘rsatgan holda tartib
raqamlari bilan yozib qo‘yiladi. Bundan tashqari, konstruksiyaning sirtida har bir
bosqichdan so‘ng yoriqning ko‘rinadigan uchini ko‘ndalang chiziqcha tortib belgilab
va yuklatish bosqichi raqamini ko‘rsatish kerak. Tutib turish oxirida, keyingi
yuklanish bosqichi oldidan asboblarning ko‘rsatishi yana yozib olinadi.
Yoriqlarga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan konstruksiyalarni sinashda, 90% nazorat
yuklanishi qo‘yilgandan so‘ng birinchi yoriqlar paydo bo‘lguncha yuklanishning
keyingi bosqichi kattaligini nazorat yuklanishining 5% ga teng deb qabul qilinadi,
yoriqlar paydo bo‘lgandan keyin esa yuklanishning qabul qilingan teng bosqichlari
bilan qabul qilinadi.
Agar konstruksiyaga yuklanish me’yordagi kattalikka yetsa, uni yuklash
to‘xtatiladi va shu yuklanishda kamida 30 minut tutib turiladi. Keyin konstruksiya
qabul qilingan bosqichlar bilan buzilguncha yuklantiriladi.
Konstruksiya buzilishidan biroz avval nazariya kattalikning 80% ga teng
yuklanishda konstruksiyada o‘rnatilgan barcha o‘lchov asboblari yechib olinadi.
Siqilgan hududda va tayanchlar yaqinida armaturaning uzilishi va betonning buzilishi
yuz berganda buzilish kuzatish yo‘li bilan, shuningdek asboblar bo‘yicha,
yoriqlarning ochilishi kengligi (1,5 mm dan ortiq) bo‘yicha va oxirgi yuklanish
bosqichidan so‘ng avvalgi beshta yuklanish bosqichlarining egilishlari yig‘indisiga
teng yoki undan katta bo‘ladigan egilish kattaligi bo‘yicha aniqlanishi mumkin.
Konstruksiyaning buzilishi oralig‘ining 1/50 uzunligidan ortiq bo‘lgan egilish bilan
tavsiflanadi. So‘ngra
∑
∑
хис
буз
Р
P
nisbat aniqlanadi va S kattalik bilan taqqoslanadi, bunda
∑
буз
Р
— xususiy og‘irligini hisobga olgan holdagi buzuvchi yuklanish
yig‘indisi;
∑
хис
Р
— xususiy og‘irligini hisobga olgan holdagi hisobiy yuklanish
yig‘indisi.
150
GOST 8829-94 ga muvofiq S kattalik konstruksiyaning buzilishi tavsifiga
bog‘liq holda og‘ir va yengil betonlar uchun statik sinovda kamida quyidagicha
bo‘lishi kerak: bo‘ylama cho‘zilgan armaturaning oquvchanligida va siqilgan
hududdagi betonning maydalanishida bo‘ylama cho‘zilgan armaturaning
oquvchanligi bilan bir vaqtda — 1,4; bo‘ylama armatura uzilganda, siqilgan
hududdagi beton maydalanganda yoki uning qiya yoriqlar bo‘yicha buzilishida,
shuningdek armatura tortib olinganda va betonning chetlari yorilganda — 1,6.
Bikrlik sinalayotgan konstruksiyani me’yordagi yuklaish bilan yuklantirishda
uning oralig‘i o‘rtasida paydo bo‘ladigan egilishi kattaligi bilan tavsiflanadi. Agar
konstruksiya me’yordagi yuklanish bilan yuklantirilganda haqiqiy egilish kattaligi
nazariy egilish kattaligidan 10% dan ko‘proqqa ortiq bo‘lmasa, u holda konstruksiya
bikrlik talablariga javob beradi.
Agar konstruksiyada dastlabki yoriqlarning paydo bo‘lishi hisobdagi yoki
me’yordagi yuklanishlardan ortadigan (yorilishga bardoshlikning birinchi va ikkinchi
toifasi uchun) yuklanishlarda yuz bersa, va me’yordagi yuklanishda yoriqlarning
ochilishi 0,1–0,2 mm dan ortiq bo‘lmasa, (yorilishga bardoshlikning uchinchi
toifasidagi konstruksiyalar uchun), u holda konstruksiya yorilishga bardoshlik
bo‘yicha sinovdan o‘tgan deb hisoblanadi.
Konstruksiya sinalgandan so‘ng konstruksiyaning buzilgan qismlari,
shuningdek o‘ziga xos yoriqlar paydo bo‘lgan uchastkalar, fotosuratga olinadi, tajriba
ma’lumotlari ishlovdan o‘tkaziladi va sinovlar to‘g‘risida hisobot tuziladi.
Hisobotda konstruksiyaning nazariy hisob-kitobi amalga oshiriladi, sinash
uslubini tanlash asoslanadi, shuningdek konstruksiyaning mustahkamligini, bikrligini
va yorilishga bardoshligini baholab xulosalar chiqariladi.
Dostları ilə paylaş: |