236
Orta əsrlər fəlsəfəsində insan Allahın yaratmış olduğu mövcudat
kimi təsvir olunurdu. Xristian dini açıqca göstərirdi ki, o «Allahın obrazı
və bənzəridir». Bu tə‟limə görə insan ilahinin müəyyən etdiyi dünya
qaydasının passiv iştirakçısıdır.
Insanın əsas vəzifəsi Allaha qovuşmaq
və qiyamət günündə öz günahlarına görə cəza çəkməkdir
. Orta
əsrlərdən fərqli olaraq intibah dövrünün fəlsəfi fikrində insan bir növ
göydən yerə endirilir.
Insanın humanizmi və şəxsiyyəti ön plana çəkilir
.
Onda xeyrxahlıq, xöşbəxtlik və harmoniya kimi keyfiyyətlərin olması
zəruri hesab edilir. Insanın müstəqilliyi, onun qüvvə və qabiliyyətinin
tükənməzliyinə inam e‟lan olunurdu. Yeni dövr fəlsəfəsində bir tərəfdən
insanın fərdi mənafeləri, sosioloji və etik individualizmi ön plana çəkilir.
Məsələn Hobbsa görə insan insanın düşmənidir. Hamının hamıya qarşı
mübarizəsi cəmiyyətin təbii vəziyyəti hesab olunurdu. Insanlar arasında
daim rəqabət baş verir. Digər tərəfdən həmin dövrdə antropoloji rasiona-
lizm (insanın əsl mahiyyətini fikirləşməkdə, zəkada görmək deməkdir)
meydana gəlir. Məsələn R.Dekart belə hesab edirdi ki, fikirləşmək insanın
mövcudluğunun yeganə dəqiq göstəricisidir. «Fikirləşirəmsə, deməli
mövcudam» sözləri ona məxsusdur. XVIII əsr fransız materialistləri üçün
insana mexaniki baxış, onu maşın kimi və təbiətin məhsulu kimi
göstərmək səviyyəvidir. Insana maşın kimi yanaşılması Lametrinin
tə‟limində əsas yer tutmuşdur. Holbax, Helvetsiy və Didro isə insanı
təbiətin məhsulu hesab edirdilər. Onların mövqeyinə görə insanın
fəaliyyəti qəti surətdə təbiət qanunları ilə şərtlənir. O hətta fikrən də
təbiətdən kənara çıxa bilməz.
Klassik alman fəlsəfəsində insan mövzusu çox geniş müzakirə
olunmuşdur. Bu fəlsəfənin banisi I.Kant göstərirdi ki: «Insan nədir?» sualı
fəlsəfənin əsas məsələsi, insanın özü isə «bütün dünyada başlıca predmet-
dir»
1
Dostları ilə paylaş: 
