490
əsasında zəka durur. Zəka «sonsuz formaya», «sonsuz məzmuna» və
«sonsuz qüdrətə» malikdir; b) tarixi prosesin
bütövlüyünün və onun
məqsədəuyğunluğunun irəli sürülməsi,
ümumdünya tarixinin son
məqsədinin- ruhun öz azadlığını başa düşməsi kimi müəyyən edilməsi.
Əlbəttə Hegelin tarixə dair fikirləri nöqsanlardan azad deyildir.
Məsələn, o göstərirdi ki, ümumdünya tarixi əlaqələrinin əsasında
duran
mütləq ruh mədəniyyətlərin ardıcıl surətdə dəyişilməsində, xalqların ru-
hunda reallaşır. Guya bu ruh ardıcıllıqla «yaşayış yerini» dəyişir.
Əvvəl
Çində, Hindistanda olmuş, Şərq ölkələrini gəzmiş, oradan isə Yunanıstana
və Romaya keçmişdir. Sonra o, öz fəaliyyətini Avropada davam etdirir.
Nəhayət ruh öz tarixi inkişafını başa çatdırır və alman xalqının ruhunda,
Prus dövlətində əsas yeri tutur. Hegel öz sxeminin bitkinliyini pozmamaq
xatirinə Rusiyanı, Amerikanı, Afrikanı və müasir Şərq ölkələrini tarixin
çərçivəsinə daxil etmirdi. Cəmiyyətdəki dərin sosial mexanizmlər və iqti-
sadiyat ümumdünya tarixi prosesindən kənarda e„lan olunurdu. Lakin He-
gel tarixin mə„nası məsələsini irəli sürərək, bu məsələdə özündən əvvəlki
filosofların fikirlərini xeyli arxada buraxdı.
Dostları ilə paylaş: