Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001



Yüklə 3,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə545/635
tarix13.12.2023
ölçüsü3,75 Mb.
#175262
növüDərs
1   ...   541   542   543   544   545   546   547   548   ...   635
Zeynaddin Haciyev-Fəlsəfə

O göstərdi ki, bəşəriyyətin 
tarixi təsadüfi hadisələr yığımı deyildir, o qanunauyğun xarakter 
daşıyır

Tarixi proses haqqında O.Kontun ideyaları da diqqəti cəlb edir. 
Konta qədər cəmiyyəti fərdlərin mexaniki məcmusu, insanları isə «sosial 
atomlar» hesab edən baxış mövcud idi. Bu baxış göstərirdi ki, əvvəlcə 
ayrı- ayrı adamlar, sonra isə cəmiyyət inkişaf edir. Fərdlərin müxtəlif 
sahələrdə fəaliyyət qabiliyyəti, əxlaqi, siyasi və digər keyfiyyətləri nə 
qədər yüksəkdirsə, cəmiyyət də bir o qədər yüksək dərəcədə 
təkmilləşmişdir. Bu mövqeyi Herder, Lessinq, Volter, Russo və başqaları 
irəli sürmüşdülər. XVIII əsr fransız mütəfəkkirləri (Holbax və Helvetsiy) 
başqa xətti müdafiə edirdilər. Onların fikrincə şəxsiyyətin formalaşması 
sosial mühitin tə„siri altında baş verir. Nəinki insanların bu və ya digər 
fəaliyyəti, vərdişləri, həm də xarakteri onların sosial həyat şəraitinin tə„siri 
altında formalaşır. Odur ki, cəmiyyət özünə uyğun olaraq, öz üzvlərinin 
həyat tərzini əmələ gətirir. Buna görə də insanları dəyişdirmək, daha 
mükəmməl etmək üçün cəmiyyəti, onun sosial və siyasi institutlarını, 
təhsil və tərbiyə sistemini dəyişdirmək lazımdır. O, Kont bu qəbildən olan 
baxışları müdafiə və inkişaf etdirdi. O cəmiyyətə sistem kimi yanaşırdı. 
Onun fikrincə cəmiyyət onu təşkil edən şəxslərin, sosial təbəqələrin və 
qrupların, bir sözlə özünün bütün subyektlərinin inkişafını müəyyən edir.
Ümumilikdə pozitivizm fəlsəfəsi cəmiyyətin mütərəqqi istiqamətdə 
inkişafı ideyasını irəli sürmüşdür. 
Kontun sosial dinamika tə„limi 
cəmiyyətin inkişafını qanunauyğun və mütərəqqi proses kimi 
səciyyələndirir
. Onun fikrincə ictimai əmək bölgüsü bu prosesdə mühüm 


491 
rol oynayır. Özünün «Pozitiv siyasət sistemi» əsərində o yazırdı: 
«Bəşəriyyət sivilizasiyanın fiziki, mə„nəvi, əqli və siyasi nöqteyi- 
nəzərdən gedişi dövründə fasiləsiz surətdə inkişaf edir».
1
Bu proses bəşəriyyətin intellektual təkamülünü, cəmiyyətin 
mütərəqqi inkişafının bütün tərəflərinin məzmununu və istiqamətini 
müəyyən edir. O həmin tərəqqinin sanki daxili substansiyasıdır. 
Kont cəmiyyətin inkişafında harmoniyanın tə„min olunmasına 
mühüm yer verirdi. Onun fikrincə harmoniya cəmiyyətin stabilliynin əsas 
şərtidir. O hər bir insanın, sosial təbəqənin və xalqın normal mövcudluğu 
və inkişafına imkan yaradır. 
Cəmiyyətin inkişafı haqqında O.Kontun fikirlərini XIX əsr ingilis 
mütəfəkkiri H. Spenser davam və inkişaf etdirmişdir. O özünün 
cəmiyyətin üzvi quruluşu nəzəriyyəsində sosial təkamül məsələsinə geniş 
yer verirdi. Spenserə görə sosial təkamül cəmiyyətin mütərəqqi inkişafı 
deməkdir. Bu inkişaf cəmiyyətin quruluşunun mürəkkəbləşməsi və sosial 
insititutların fəaliyyətinin təkmilləşməsi yolu ilə baş verir. Onun fikrincə 
sosial təkamül insanların tələbatları ilə obyektiv surətdə şərtlənir. Spenser 
göstərirdi ki, bu prosesdə insanların kollektiv fəaliyyətinin və müxtəlif 
sosial institutların rolu artır. O yazırdı ki, cəmiyyətdə tərəqqi daim fərdi 
fəaliyyətin korporativ orqanların fəaliyyəti tərəfindən udulması 
istiqamətində baş verir. Müxtəlif nəsillərin birgə səyləri ilə həyata 
keçirilən sosial təkamül gedişində cəmiyyətin bir çox funksiyaları 
dəyişilir, «onların ölçüləri rəngarəngliyi,müəyyənlik dərəcəsi və 
mürəkkəbliyi artır». 
Görkəmli fransız mütəfəkkiri E.Dürkheym (1858-1917) də öz 
fəlsəfi təlimində cəmiyyətin inkişafı məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. O 
göstərirdi ki, kollektivçilik cəmiyyətin inkişafını müəyyən edən «əsas 
sosiallıq amilidir». Dürkheym kollektivçiliyinin inkişafında və sosial inte-
qrasiya prosesində idealların və etiqadların həlledici rol oynadığını qeyd 
edirdi. 
XIX əsrin fəlsəfi fikrində psixoloji istiqamət adlanan cərəyanın 
tərəfdarları (L.Uord, Q.Tard və başqaları) cəmiyyətin inkişafını fərdin və 
qrupların psixikası ilə izah edirdilər.
Ictimai fikir tarixində bir elmin konseptual əsasları və 
müddəalarının digərinə köçürülməsi halları az olmamışdır. Məsələn, XVII 
və XVIII əsrlərdə mexanika və həndəsə elmlərinin müddəaları cəmiyyət 
tarixinə tətbiq edilirdi. XIX əsrdə isə Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin 
tə„siri altında bir çox sosioloqlar və tarixçilər «orqanizm», «növ», 
1
Bax: Философия. V.Lavrinenkonun redaktəsi ilə. M.,1996, s.304. 


492 
«yaşamaq uğrunda mübarizə» və sair anlayışların cəmiyyət həyatına aid 
edirdilər. 
XIX əsrin sonunda fəlsəfi fikirdə geniş yayılmış istiqamət- 

Yüklə 3,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   541   542   543   544   545   546   547   548   ...   635




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin