Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001


Qədim mütəfəkkirlər tarixin ümumdünya xarakterini anla-



Yüklə 3,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə540/635
tarix13.12.2023
ölçüsü3,75 Mb.
#175262
növüDərs
1   ...   536   537   538   539   540   541   542   543   ...   635
Zeynaddin Haciyev-Fəlsəfə

Qədim mütəfəkkirlər tarixin ümumdünya xarakterini anla-
maqdan uzaq idilər
. Məsələn, antik dövrün tarixçiləri yunan və roma 
dünyasını bütün yerdə qalan dünyadan ayırır və bu vəhşi dünyaya qarşı 
qoyurdular. Orta əsrlərdə xristian ilahiyyatçıları bu nöqsanı aradan 
qaldırıb, onu başqası ilə əvəz etdilər. Onların baxışlarına görə tarix ilahi 
qüvvənin niyyətinin həyata keçməsi və insanın fövqündə duran xüsusi bir 
layihənin reallaşmasıdır. Bundan əlavə, onlar belə hesab edirdilər ki, tarix 
yalnız xristian xalqlarına aiddir. Bütün qalan bəşəriyyət tarixdən 
kənardadır. Görkəmli ilahiyyatçı Avqustin (354- 430) tarixi dini- ilahiyyat 
baxımından mə„nalandıraraq, onu aşağıdakı altı dövrə ayırmışdır: 1) 
Adəmdən su basqınına qədərki dövr; 2) su basqınından Ibrahimə qədərki 
dövr; 3) Ibrahimdən Davuda qədərki dövr; 4) Davuddan Babilistan 
çarlığına qədərki dövr; 5) o vaxtdan Isaya qədərki dövr; 6) Isadan Qiyamət 
gününə qədərki dövr. Bu dövrlər insanın keçdiyi yaş mərhələlərinə 
(körpəlik, uşaqlıq, yeniyetmə, gənclik, ahıllıq və qocalıq) uyğun gəlir. 
Göründüyü kimi Avqustin xristianlıq mərhələsini tarixin başa çatması 
dövrü kimi səciyyələndirir. Bu mərhələlərin bir- birini əvəz etməsinin 
səbəbini o ilahi qüvvədə görürdü. O göstərirdi ki, tarix şeytan (qaranlıq) 
ilə alahın (işığın) qarşılıqlı mübarizəsini nümayiş etdirir. Işığın labüddən 
qələbəsi məhz tarixin mə„nasını müəyyən edir. Onun tə„limində şərqin 
mistik ideyalarının tə„siri aydın görünür. Səciyyəvi cəhət budur ki, Avnus-
tin cəmiyyətin inkişafının guya dairə üzrə getdiyi haqqında antik fikirləri 
rədd edirdi. Bu mə„nada onu tarixi tərəqqi ideyasının əsasını qoyanlardan 
biri hesab etmək olar.
1
Intibah dövrü fəlsəfəsində ümumdünya tarixi prosesinin yeni 
anlamı işlənib hazırlandı. Bu dövrdə başqa məsələlərdə olduğu kimi, 
tarixə münasibətdə də humanist səpki əsas yer tuturdu. 
Yeni dövrdə mexanikanın və riyaziyyatın inkişafı belə bir fikrə 
gətirib çıxartdı ki, cəmiyyətin özü də mexaniki aqreqatdır. 

Yüklə 3,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   536   537   538   539   540   541   542   543   ...   635




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin