sababi kartalardagi xatoliklar ekanligi tushuntiriladi. Masalan, globus
Yerning kichiklashtirilgan modeli hisoblanadi, shuning uchun unda
geografik borliq xatosiz tasvirlanadi, karta esa globusning tekislikka yoyish
natijasida hosil bo’lgan shuning uchun uning chekka qimsmlarida
xatoliklar katta bo’lishi tushuntiriladi.
Kartalarning daraja to’ri, meridianlar va paralellar o’rganib bo’lin-
gandan so’ng o’quvchilar geografik kordinatalar bilan mashq qilishadi.
Buning natijasida ular har qanday nuqtani geografik o’rnini topishni
o’rganishadi va daraja to’rini ahamiyatini anglashadi, bundan tashqari ular
daraja to’ri meridian va parallelarga qarab yo’nalish va masofani
aniqlashni o’rganadi. O’quvchilar nuqtani geografik koordinatasini
aniqlashni yaxshi o’zlashtirib olishlari uchun hayotdan misollar keltirish
lozim. Masalan, o’z shahrini, yoki tumani markazini koordinatalarini
aniqlash, O’zbekistonni chekka nuqtalarini, eng baland va eng past
nuqtalarini koordinatalarini aniqlash.
Xarita masshtabi bilan ishlaganda o’quvchilar geografik borliqni
kichrayish yoki kattayishi darajalari bilan tanishishi lozim. Buning uchun
avval yirik, o’rta va mayda masshtablar xaqida tushunchalarga ega
bo’lmoqlari lozim. Shundan so’ng har xil geografik borliqni, masalan
Chorbog’ suv omborini kengligi va uzunligini aniqlashlari lozim. O’quv-
chilar geografik kartada masofani taxminan aniqlashlari uchun ayrim
geografik borliqni uzunligini aniqlab uning yordamida kerakli masofani
topishlari mumkin. Masalan, Saxalin orolini uzunligi 1000 km, shundan
foydalanib Osiyodagi joylarni uzunligini topish mumkin. Biror joyni
uzunligini topish uchun Saxalin orolini xayolan joylashtiriladi va masofa
aniqlanadi. Masalan, uzunligi aniqlanadigan joygacha 2 ta Saxalin oroli
sig’sa demak uning uzunligi 2000 km ekan.
Bundan tashqari daraja to’ridan foydalanib ham masofani o’lchashni
o’quvchilar o’rganmog’i lozim. Buning uchun 1
0
yoyning uzunligini bilish
kifoya. Meridian bo’yicha 1
0
yoyning o’rtacha uzunligi 111 km. agar ikki
nuqta orasidagi masofa 10
0
bo’lsa u kmda quyidagicha ifodalanadi:
10*111=1110km.
Dostları ilə paylaş: