Оliy va o„rta maхsus ta‟lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Nazariy ma‟lumot 
Sterilizatsiya mikrorbiologiya amaliyotida qo‗llaniladigan muhim va zarur 
usullardan biri hisoblanadi. ―Sterilizatsiya‖ so‗zi lotin tilidan olingan bo‗lib, 
―naslsizlantirish‖ degan ma‘noni anglatadi. Amaliy ishlarda sterillash deganda 
sterillanayotgan obyektning yuzasi hamda ichidagi hayot shaklini yo‗qotish 
qobiliyatiga ega bo‗lgan usullar tushuniladi. Umuman sterillashning ikki turi 
aniqlangan bo‗lib, ular issiq va sovuq sterillashga bo‗linadi. Issiq sterillashga: 
olovda qizdirish va yoqish, quruq issiq yordamida sterillish (issiq havo 
yordamida), to‗yingan bug‘ va bosim bilan (avtoklavlash), o‗tuvchi bug‘lanish 
yordamida (tendalizatsiya) hamda qaynatish yordamida sterillash kiradi. Sovuq 
sterillashga: filtrlash yordamida sterillash, gazlar yordamida sterillash, kimyoviy 
usulda, ultrabinafsha va boshqa nurlar yordamida sterillash kabilar kiradi. U yoki 
bu sterillash usullarining qo‗llanilishi birinchi navbatda sterillanayotgan material 
tarkibi va tadqiqot maqsadiga bog‘liq bo‘ladi.

---

17 
Ozuqa muhitini to„yingan bug‟ va bosim yordamida sterillash 
(avtoklavlash).
Yuqori harorat va bosimning qo‗llanilishi bu usulning 
samaradorligini ta‗minlaydi (1-jadval).
1-jadval 
Turli bosimlardagi to„yingan bug‟ning harorati
Bosim 
Harorat, °C 
Normal atm bosimi 
kPa 
1,0 
101,32 
100 
1,5 
151,98 
111 
2,0 
202,65 
121 
2,5 
251,20 
128 
3,0 
299,75 
134 
Bunday holatda barcha mikroorganizmlar vegetativ hujayralari va ularning 
sporalari nobud bo‗ladi. Aniqlanishicha, ko‗pgina mikroorganizmlarning sporalari 
harorati 121°С bo‗lgan to‗yingan bug‘da 5 daqiqagacha chidaydi. Bunday sharoit 
mikroorganizmlarning hujayralari va sporalarini o‗limiga olib keladi. Bosim va 
o‗tuvchi bug‘ yordamida sterillash avtoklavda amalga oshiriladi. 
Avtoklav yoqori bosimga chidamli, ikki qavat metall qobiq bilan o‗ralgan 
va ichiga sterillanadigan narsalar qo‗yiladi kamerasi mavjud bo‗lgan maxsus 
qurilma hisoblanadi (8-rasm). Sterillangan narsalar uning ichiga juda zich 
qo‗yilmasligi lozim, agar ularning orasidan bug‘ o‗tmasa, yetarlicha harorat hosil 
bo‗lmasdan, narsalar sterillanmasdan qolishi mumkin. Sterilizatsiya tugagandan 
so‗ng, avtoklav ichidagi bosim tashqi muhit bosimiga tenglashgandan so‗ng 
ochilishi mumkin. Avtoklavning jumragini tez ochilishi uning ichidagi bosimning 
tez pasayishiga va yuqori harorat ta‘sirida qaynab turgan ozuqa muhitlarining 
tiqinlarini otilishiga va sterillashning buzilishiga sabab bo‗lishi mumkin.