7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

Ovqat 
hazm 
qilish 
sistemasi. 
Boshskeletsizlarda,
jumladan,
lantsetniklarda 
ovqat 
hazm 
qilish 
sistemasi kuchsiz differentsiallangan nay bo`lib, halqum va ichakdan iborat. 
Halqum devorida ko`plab jabra teshiklari mavjud.
Tanasining oldingi qismi pastki tomonida
10-12 
juft paypaslagichlar bilan o`ralgan og’iz oldi teshigibo`lib, u og’izga ochiladi. 
Undan keyin halqumning qorin tomonida endostil deb ataladigan uzun
tarnovcha joylashgan Endostil hujayralari shilimshiq ishlab chiqaradi.
Kiprikchalarning harakati tufayli organik qoldiqlar va mayda organizmlar halq
umga 
tushadi. 
Oziq 
zarralari 
endostil 
ajratib 
chiqaradigan 
shilimshiqqa yopishib qoladi va o`rta ichakka o`tib hazm bo`ladi. O`rta ichakning 
oldingi tomoniga qarab ketgan o`simtasi jigar funktsiyasini bajaradi. Anal teshigi 
qorin
bo`limining keyingi qismida joylashgan. Shunday qilib, boshskletsizlarning hazm
qilish sistemasi kam ixtisoslashgan bo`lganidan ular juda sodda usulda oziqlanadi
Nafas olish sistemasi. 
Lantsetnik ichagining oldingi qismi tanasining o`rta
qismigacha cho`zilgan halqumdan iborat. Halqum devorida juda ko`p (100 juftdan 
ortiq) jabra yoriqlari bor Bu yoriqlarni devori juda mayda kapillyar qon tomirlari
bilan ta`minlangan. Jabra yoriqlari maxsus jabraoldi bo`shlig’iga, bu bo`shliq 
esa qorin tomonida tashqariga ochiladi. Jabraoldi bo`shlig’i –
jabralarni zararlanishdan va hayvon qumga ko`milganida ifloslanishdan saqlaydi. 
Suv 
og’izoldi
paypaslagichlari orqali dastlab og’iz bo`shlig’iga, undan juda ko`p kiprikchalar
yordamida halqumga haydaladi va jabra yoriqlari orqali jabra oldi bo`shlig’iga
chiqib ketadi. 
Qon aylanish sistemasi. 
Lantsetnikning qon aylanish sistemasi boshqa
xordali hayvonlarniki singari yopiq bo`lib, ikkita yirik orqa va qorin qon
tomirlaridan hamda ulardan ketuvchi kichikroq tomirlardan iborat. 
 
Karbonat angidrid bilan to`yingan qon butun tanadan qorin qon tomiriga
yig’iladi va undan tananing oldingi tomoniga oqadi. Qorin qon tomiridan
jabralarga juda ko`p mayda qon tomirlari keladi. Jabralarda sodir bo`ladigan gaz
almashinuvi tufayli qon kislorod bilan boyiydi. Bu qon jabralardan ikkita orqa qon 
tomiriga oqib 
chiqadi. 
Bu
tomirlar halqumdan 

---

59 
o`tgach umumiy bitta tomirga birlashadi. Qon orqa tomirlardan boshlanadigan
mayda
tomirlar
orqali
tanadagi 
barcha 
organlarga
tarqaladi. 
Boshskeletsizlarning qon aylanish sistemasi boshqa ko`pchilik xordalilarga nisb
atan
ancha
sodda
tuzilgan. 
Yuragi bo`lmaydi. Yirik tomirlar devorining qisqarishi tufayli qon harakatga 
keladi. 
Tarkibida nafas olish pigmenti gemoglobin bo`lmasligi tufayli boshskeletsizla
rning
qoni rangsiz bo`ladi.