2. Tabiatga munosabat odobini tarbiyalash
Inson onadan tug‘ilib, olamga kelgan chog‘idanoq tabiat
ehsonidan bahramand bo‘ladi. Ilk bor havodan to‘yib nafas oladi.
Odamzot o‘sib-unish uchun oziq-ovqat, suv, quyosh, harorati juda
zarur bo‘lib, u bularning hammasini tabiatdan oladi. Tabiat musaffo
bo‘lsa, odam ham sog‘lom, baquvvat o‘sadi.
Odam har nafas olganda uning o‘pkasiga yarim litrgacha havo
kiradi. Odam bir minutda 16-18 marta nafas oladi yoki tanaga 8-9 litr
havo kiradi. Bu miqdor bir kecha-kunduzda 11 ming litrdan ortadi.
Demak, havo inson tanasi uchun eng muhim va zarur tabiat in’omidir.
Havoga muntazam ravishda aralashib turadigan iflos chang o‘pkada
gaz almashuviga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu insonning sog‘lig‘ini
bora-bora izdan chiqarib, turli xastaliklarni vujudga keltiradi.
Tabiat shunday odil mo‘jizaki, atrof-muhitni muvozanatga
keltiradi. Chunonchi, chiqarilgan karbonat angidridni o‘simliklar
yutib, uni kislorodga aylantiradi, demak o‘simliklar dunyosi, ramziy
ma’noda aytganda, havoni chang va karbonat angidriddan tozalab
beruvchi bebaho vositadir. Bunday inson o‘z atrofini o‘rab turgan
tabiatni, uning o‘simliklar dunyosini ko‘z qorachig‘iday asrabgina
qolmay, uni boyitishi, qo‘lidan kelganicha ko‘proq daraxt ekishi,
ko‘kalamzorlashtirishga intilishi zarur degan xulosa chiqadi. Shuning
uchun ota-bobolarimiz daraxt ekish, bog‘-rog‘ yaratishni savobli ish
deb bilishgan. Bir tup mevali daraxt ekkan kishining ikki dunyosi
obod bo‘ladi, deb bejiz aytishmagan.
Muhammad alayhissalom hadislarida bu ishning savobi xususida
quyidagilar aytilgan: “Ekmoq niyatida qo‘lingizda ko‘chat turgan
paytda, behosdan qiyomat qoim bo‘lib qolishi aniq bo‘lganda ham,
ulgursangiz, uni ekib qo‘ying”.
Inson ehtiyoji uchun zarur
bo‘lgan suv, oziq-ovqat mahsu-
lotlari, kiyim-kechak ham tabiat-
dan olinadi, hattoki insonning
xastalikdan qutulishi, salomatligini
tiklashi uchun tabiatga munosabat
odobini tarbiyalash zarur bo‘lgan
dori-darmonlar ham ona tabiatda yetishgan mevalar, turli giyohlar va
185
ziravorlardan tayyorlanadi. Inson tanasida birorta ortiqcha a’zo
bo‘lmaganday, tabiatda ham ortiqcha yaratilgan birorta narsa yo‘q.
Ularning hammasi hayot uchun zarur.
Yer yuzi ekologiyasi keskin buzilmoqda. Daraxtlarning kesib
yuborilishi, qush va hayvonlarning shafqatsizlik bilan ovlab yo‘q
qilinishi tabiat muvozanati qonunlarining buzilishiga sabab bo‘ldi va
bo‘lmoqda.
Dengiz va daryolarga, okeanlarga neft qoldiqlari quyilib, yer
yuzidagi suv ekologiyasi tubdan izdan chiqarilmoqda. Inson uchun
quyosh nuri, toza havo, toza suv naqadar zarur bo‘lsa, ona zamin ham
shunday zarur, uni asrab-avaylash insonning o‘z qo‘lidadir.
Atrof-muhitning tozaligini ta’minlash o‘zimizga bog‘liq, biz
katta-yu yosh toza havodan bahramand bo‘lish uchun shahrimizga
ko‘chat ekib, ko‘kalamzorlashtirsak, uning ozodaligini saqlasak,
o‘zimizning sog‘lig‘imizni saqlagan bo‘lamiz.
Bahor faslida ko‘chat ekish oyligi o‘tkaziladi. Shunday ekan,
nihollarni yaxshi niyat bilan ekish, parvarishlash, gullar ekib o‘stirish
har bir o‘quvchi va kattalarning insoniy burchidir.
O‘zbek xalqi qadriyatlari orasida tabiatni saqlash, qadriga yetish,
chiroyiga chiroy, ko‘rkiga-ko‘rk qo‘shishi odatlari bor. Inson
tabiatdagi har bir giyoh, o‘t-alaf, dov-daraxt, parranda-darrandalarni,
olamda nimayiki kerakli bor narsani zarur deb biladi.
Ota-bobolarimiz zilol suvni, buloqlarni, so‘lim daraxtzorlarni,
qoya-g‘orlarni, xosiyatli o‘t-o‘lanlarni, gul-giyohlarni muqaddas bilib
asrashga, niyati nорок kishilardan saqlashga, toptamaslikka, oyoqosti
qilmaslikka alohida e’tibor berib kelganlar. Avvalo, har bir inson yer
yuzidagi o‘simliklarni ko‘paytirishga hissa qo‘shishi, kamaytirishdan
o‘zini tiyishi lozim. O‘simliklarni ko‘paytirishning birdan bir yo‘li
mevali va manzarali daraxtlarni iloji boricha ko‘proq ekishdir. Ularni
parvarish qilish, bog‘-rog‘lar yaratish har bir inson uchun xayrli ish
bo‘lishi bilan birga, savobli ish hamdir. Xalqimiz bog‘ yaratgan
odamlarni hech qachon esidan chiqarmaydi. Go‘zal bog‘lar yaratish,
yurtni gullar bilan burkash qadimdan eng yaxshi odatlarimizdan biri
bo‘lib kelgan.
Yaqin va O‘rta Sharq xalqlarining qimmatli va nodir yozma
yodgorliklaridan biri Sharofiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarida
Amir Temurning davlat faoliyati va harbiy yurishlari bayon qilinishi
186
bilan bir qatorda, XIV asr oxiri va XV asr boshlarida O‘rta Osiyodagi
madaniy hayotga doir bir qancha noyob ma’lumotlar ham keltirilgan.
Ajdodlarimizning yuksak did va nafosat nigohi bilan yaratilgan bog‘-
rog‘lari, ulkan qurilishlari hozirgi kunda ham Samarqand-u Buxoroni,
ko‘hna Urganch, Xivani bezab, yer yuziga zeb berib turibdi. Bu nodir
obidalar bobokalonlarimiz el-yurt obodonchiligiga alohida e’tibor
qilganliklaridan dalolat beradi.
“Zafarnoma”da Sohibqiron Amir Temur tomonidan barpo etilgan
“Bog‘i shamol”, “Bog‘i dilkusho”, “Shahrisabz qo‘rg‘oni” va Oqsaroy
kabi obidalar haqida batafsil hikoya qilinadi.
Bunday misollarni keltirishimizdan maqsad o‘tmish ajdodlarimizdan
bizgacha urf-odat bo‘lib yetib kelgan obodonchilik ishlaridan hozirgi
yoshlarni xabardor etish, ularni ana shu ishlar misolida tarbiyalashdir. Ular
ham Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy
kabi el farvonligi, yurt obodligi uchun kurashuvchi zabardast o‘g‘il-qizlar,
oliyhimmat inson, tabiatga mehr-muruvvatli kishilar bo‘lib yetishsinlar.
Dostları ilə paylaş: |