O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI

ng 
undoshi, turkiy so‘zlar boshida 
j 
(sirg‘aluvchi) undoshi kelolmaydi. Agar hozirgi o‘zbek tilida so‘z boshida j 
undoshi kelib qolsa, bunday so‘zlar o‘zlashgan qatlamga mansub ekanini ko‘rsatib 
turadi. 
Turkiy so‘zlar boshida undoshlar qator kelmaydi, ya’ni SSGS tipidagi 
struktura turkiy tillar uchun xos emas. Biroq hozirgi o‘zbek tilida 
programma, 
traktor, spravka 
singari bir qancha qator undoshlar bilan boshlanuvchi 
baynalmilal so‘zlar uchraydiki, ular o‘zbek tili so‘zlari va uning bo‘g‘inlari fonetik 
strukturasini yangi xususiyat bilan boyitadi. Bu so‘zlar hozirgi o‘zbek 
15
Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. Фонетика и морфология. – М., 1952. – С.100; Баскаков Н.А. 
Введение в изучение тюркских языков. – М., 1969. – С.11. 
16
Акбаев Ш.Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. – Черкеск, 1963. – С.68 – 95; 
Шоабдураҳмонов Ш., Ишаев А. Ўзбек шеваларидаги бир фонетик ҳодиса // Ўзбек тили ва 
адабиёти. 1965. №5. – Б.54 – 68. 
17
Юнусалиев Б.М. Киргизская лексикология. Ч.I. – Фрунзе, 1959. 
18
Кононов А.Н. О фузии в тюркских языках // Структура и история тюркских языков. – М., 1971. – 
С.107 – 120. 

---

orfoepiyasida o‘z holicha talaffuz qilinsa-da, ammo keksa avlod tilida qator 
undoshlar oldidan yoki undoshlar oralig‘iga bir unli orttirish bilan o‘zbek tilining 
o‘ziga xos qonuniyatiga moslashtiriladi. 
Turkiy so‘zlar o‘zak morfemalarining oxirida qator undoshlarning kelishi 
xarakterli emas (SGSS, GSS tipi). Hozirgi o‘zbek tilining o‘z ichki taraqqiyoti 
natijasida bir qator so‘zlarda o‘zak morfemalar oxirida qator undoshlar uchraydi. 
Bunday struktura SGS va GS strukturali o‘zak morfema va GS strukturali affiks 
morfemaning kontaminatsiyasi natijasida ikkilamchi struktura sifatida vujudga 
kelgan.
19
Boshqa tillardan so‘z qabul qilish natijasida esa bunday so‘zlar miqdori 
orta boradi. Hozirgi o‘zbek tilida besh yuzga yaqin bir bo‘g‘inli so‘z oxirida 
undoshlarning 139 xil qator kelish hollari uchraydi. Mazkur so‘zlar genetik 
tomondan ikki guruhga: 1) o‘z qatlam; 2) o‘zlashgan qatlamga mansubdir. 
Hozirgi o‘zbek tilida o‘z qatlamga mansub bir bo‘g‘inli o‘zak morfema 
auslautida