ГУРУҲ БЎЛИБ ИШЛАШ МОДЕЛИ
МУҲИТ
ТАЛАБ
ТАМОЙИЛ
-Психологик
-
Педагогик
-Ижодий
-Ўзига ишонч
-Ишчанлик
Масъулият
-
Бевосита
тажриба
(ўзаро, мақсадли
кузатиш ва б.)
- Ўрганиш
(мустақил,
семинар, малака
ошириш, гуруҳ-
ларда ишлаш)
-
Меҳнат
(НОТ ва маҳо-
рат)
-
Интеллект
(ақл-заковат,
маданият)
-
Мотив
(бошқариш)
ҲАРАКАТ
-
Вербал ва
новербал алоқа
-
Мунозара
қилиш
-
Ижодий ва
куп қиррали
фикрлаш,
консенсусни
қидириш, қарор
қабул қилиш,
баҳолаш ва уни
акс эттириш
9-rasm. Guruh bo‘lib ishlash modeli.
Xulosa qilib aytish mumkinki, interfaol ta’lim bir vaqtda bir nechta masalani hal
etish imkoniyatini beradi. Bulardan asosiysi o‘quvchilarning muloqot olib borish
bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini rivojlantiradi, o‘quvchilar orasida emosional
aloqalar o‘rnatilishiga yordam beradi, ularni jamoa tarkibida ishlashga, o‘z
74
Алекс Муур. Таълим бериш ва Таълим олиш: Педагогика, Таълим дастури ва тарбия. Боулинг Грин
штати Университети кутубхоналари, 2012. –
Б. 114.
355
o‘rtoqlarining fikrini tinglashga o‘rgatish orqali tarbiyaviy vazifalarning
bajarilishini ta’minlaydi.
Interfaol metodlarning klassifikasiyasi
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy metodlari keng
qo‘llanilmoqda. O‘qitishning zamonaviy metodlarini qo‘llash o‘qitish jarayonida
yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Ta’lim metodlarini tanlashda har bir
darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq sanaladi.
An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda, unga turli-tuman ta’lim oluvchilar
faoliyatini faollashtiradigan metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning
o‘zlashtirish darajasining ko‘tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni
oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning
qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag‘batlantirilib
turilishi, o‘quv materialini kichik-kichik bo‘laklarga bo‘lib, ularning mazmunini
ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli
vaziyat, yo‘naltiruvchi matn, loyiha, rolli o‘yinlar kabi metodlarni qo‘llash va
ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi. Bu
metodlarni interfaol yoki interaktiv metodlar deb ham atashadi. Interfaol metodlar
deganda-ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi,
ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo‘lgan metodlar tushuniladi. Bu
metodlar qo‘llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga
chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi
markazda bo‘lgan yondoshuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
- ta’lim samarasi yuqoriroq bo‘lgan o‘qish-o‘rganish;
- ta’lim oluvchining yuqori darajada rag‘batlantirilishi;
- ilgari orttirilgan bilimning ham e’tiborga olinishi;
- o‘qish shiddatini ta’lim oluvchining ehtiyojiga muvofiqlashti-rilishi;
- ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo‘llab- quvvatlanishi;
- amalda bajarish orqali o‘rganilishi;
- ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi
Bugungi kunda respublika ta’lim muassasalarida interfaol ta’limni tashkil etishda
quyida 2-jadvaldagi eng ommaviy texnologiyalar qo‘llanilmoqda:
356
2-jadval
Interfaol ta’limni tashkil etish texnologiyalari
Interfaol ta’limni tashkil
etish texnologiyalari
Namunalar
Interfaol metodlar
“Blis-so‘rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”,
“Munosabat”, “Reja”, “Suhbat” va b.
Strategiyalar
“Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-
zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotasiya”,
“T-jadval”, “Yumaloqlangan qor” va h.k.
Grafik organayzerlar
“Baliq skeleti”, “BBB”, “Konseptual jadval”,
“Venn diagrammasi”, “Insert”, “Klaster”, “Nima
uchun?”, “Qanday?” va b.
Bugun jahon g‘oyalarni izlash, ijodiy tasavvur va uni rivojlantirshning intellektual
qurollari uslublaridan foydalanishning qo‘llab-quvvatlanishi avj olmoqda. Hozirgi
kunda bunday uslublarning ko‘plab turlari mavjud. Quyida 3-jadvalda jahonda eng
taniqli va hozirgi kunda ta’lim va tarbiya tizimida ko‘p qo‘llanilayotgan yangi
g‘oyalarni izlash, ijodiy tasavvur va uni rivojlantirishning intellektual qurollari
safidan joy olgan uslublarning umumiy xarakteristikasini keltiramiz75:
3-jadval
Mualliflik uslublari
№ Uslub
Ixtiro qilingan
Muallif
Davlat
Yil
Diagramma Pareto
Italiya
1897
V.Pareto
75
Абдуқодиров А.А., Отабоева Ф.Т. Ижодий тасаввур ва уни ривожлантришнинг интеллектуал
қуроллари
.
–
Наманган, 2014. –
116 б. –Б. 13.
357
Katalog
Olmoniya
1926
F.Kunse
Morfologik tahlil
AQSh
1942
F.Svikki
Sinektika
AQSh
1944
V.Gordon
Nazorat savollar
AQSh
1945
Dj.Poya
Bosqchma-bosqich tahlil
qilish
Rossiya
1950
Yu.Sobolev
Isikavi uslubi
Yaponiya
1952
Kaoru Isikavi
Tushunchalarn tashkil
etish
GDR
1953
F.Xazen
Nazorat savollar
AQSh
1954
R.Krouford
Ixtiro matrisalar
AQSh
1954
A.Mol
Kashfiyot algoritmi
Rossiya
1956
G.Altshuller
Aqliy hujum
AQSh
1957
A.Osborn
Fokal obyektlar
AQSh
1958
Ch.Vayting
Delfi
AQSh
1950-
1960
Olaf Helmer,
Norman Dalkey
N.Rescher
Yechimga yo‘naltirilgan
Rossiya
1961
N.Sereda
Muhandislik-narxlik tahlil AQSh
1961
L.Maylz
Nazorat savollar
AQSh
1964
A.Osborn
Yetti karra izlash
AQSh
1964
G.Bush
Rasional konstruksiya
AQSh
1966
R.Mak-Krori
Funksional loyihalash
Buyuk
Britaniya
1966
Ye.Metchett
Delfi
AQSh
1966
O.Xelmer
Muammolarni majmuaviy Chexislovaki
1967
S.Vit
358
yechish
ya
Psixoevristik dasturlash
Rossiya
1968
V.Chavchanidze
Nazorat savollar
Buyuk
Britaniya
1969
T.Eyloart
Yechimga zinama-zina
yondashish
AQSh
1969
A.Freyzer
Evristik usullar
kutubxonasidan
foydalanish
Rossiya
1969
A.Polovinkin
Funksional ixtiro
Buyuk
Britaniya
1970
Mualliflar jamoasi
G‘oyalar anjumanlari
GDR
1970
V.Gilde, K.Shtarke
Tizimli evristika
GDR
1970
M.Myuller
Kano modeli
Yaponiya
1970
Noriaki Kano
Kreatikan
Fransiya
1970
M.Dimor, X.Ebert
Iste’mol narx asosdagi
sarfni tahlil qilish
Olmoniya
1971
K.Tomas
Izlashni o‘nli matrisalari
Rossiya
1972
R.Povileyko
Ixtiro masalalarini
yechishga tizimli-mantiqiy
yondashuv
Rossiya
1972
V.Shubin
Tasodiflar va
assosiasiyalar marjonlari
uslubi
Rossiya
1972
G.Bush
Integrllashgan “Metra”
Fransiya
1972
N.Buven
Berk vaziyatlarni yo‘q
qilish
Buyuk
Britaniya
1972
Dj.Djons
Tizimlarni transformasiya Buyuk
1972
Dj.Djons
359
qilish
Britaniya
Bichmarking
AQSh
1972
Tuzilishli tahlil
Rossiya
1973
G.Altshuller
“Kichik odamchalar
bilan” modellashtirish
Rossiya
1974
G.Altshuller
Fikrlshning olti shlyapasi
AQSh
1974
T.Gollvey
Yuqorida bayon etilgan yangi g‘oyalarni izlashning uslublarini uch guruhga
ajratiladi:
Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublari.
Tizimlashtirilgan izlash uslublari.
Yo‘naltirilgan izlash uslublari76.
Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublariga aqliy hujum, teskari aqliy hujum,
ko‘lankalik aqliy hujum, kemalik kengash, fokal obyektlar uslubi, sinetika,
analogiyalar usullari, RVS operaori, g‘oyalar anjumani, kichik odamchalar,
assosiasiyalar marjoni va metaforalr oltita shlyapalar, kouching vaboshqa
uslublarni kiritish mumkin.
Tizimlashtirilgan izlash uslublariga nazorat savollar ro‘yxati, morfologik tahll,
funksional tahlil, Metchett funksional lyihalash, fokal obyektlar, assosiasiyalar
marjoni va metaforalar, ko‘p qirrali ketma-ket sinflashtirish, optimal shakllar
sintezi, tizimli iqtisodiytahlil va elementli konstruktiv yechimlarni ilash besh nima
uchun va boshqa shu kabi uslublarni kiritsh mumkin.
Yo‘naltirilgan izlash uslublariga R.Keller izlanishli konstruksiyalashning
funksional-fizik uslubi, jodiy masalalarni yechish nazariyasi (TRIZ-IMEN) kabi
uslublarni kiritish.
G‘oyalarni izlash uslublarini ichidan alohida boshqarishga oid uslublariga oltita
sigma, sifatli boshqarishning yettita qurollari, AVS tahlil, tejamkorlikdagi ishlab
chiqarish, nazorat varaqasi, Delfi, sochilgan diagramma, qarindoshlik diagrammasi,
76
Абдуқодиров А.А., Отабоева Ф.Т. Ижодий тасаввур ва уни ривожлантришнинг интеллектуал
қуроллари
.
–
Наманган, 2014. –
116 б. –Б. 18
-19.
360
aloqalar diagrammasi, Pareto diagrammasi, Gistogrammalar, Isikavi
diagrammalari, nazorat xaritalari, ustivorliklr matrisasi, Kano modeli, autsorsing,
parallel muhandislik ishlanma, siyosatni yoyish, xatolarni himoyalash, ko‘rinishlar
va rad etishlar oqibatining tahlili, AVS benchmarking, Taguti, strelkachilik
diagramma, strelkachilik xaritalar va boshqa shu kabi uslublarni kiritish mumkin.
Usulning maqsadi: ushbu usul orqali talabalarga tarqatilgan qog‘ozlarda
ko‘rsatilgan harakatlar ketma-ketligini avval yakka tartibda mustaqqil ravishda
belgilash, kichik guruhlarda o‘z fikrini boshqalarga o‘tkaza olish yoki fikridan
qolish, boshqalar bilan hamfikr bo‘la olish kabi ko‘nikmalarni shakllantirish.
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi. Ushbu usul bir necha bosqichda o‘tkaziladi:
o‘qituvchi talabalarga ushbu mashg‘ulot bir necha bosqichda o‘tkazilishi haqida
tushuncha beradi. Har bir bosqichga mo‘ljallangan vazifalarni bajarishga aniq vaqt
berilishi, talabalar esa shu vaqtdan unumli foydalanishlari kerakligi haqida ularni
ogohlantiradi;
o‘qituvchi hamma talabalarga alohida-alohida tarqatma material beradi va ulardan
ushbu materialni sinchiklab o‘rganishlarini so‘raydi;
o‘qituvchi tarqatma material mazmuni va bajariladigan vazifa(tarqatma materialda
berilgan harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri belgilash, belgini qog‘ozda alohida
ajratilgan bo‘limga raqamlar bilan qo‘yish kerakligi)ni tushuntiradi;
Блиц
-
сўров. Ушбу усул талаба (ўқувчи)ларни, ҳаракатлар кетма
-
кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга
ўрганалаётган предмет асосидан ҳилма
-
хил фикрлар
маълумотлар ичидан кераклигини танлаб олишни, шу билан бир
қаторда, ўзгалар фикрини ўтказа олиш ҳамда ўз фаолияти,
кунини режалаштира олишни ўргатишга қаратилган.
361
tarqatma materialda berilgan vazifa dastlab yakka tartibda bajarilishini
ta’kidlaydi;
har bir talaba o‘zining shaxsiy fikri asosidagi tarqatma materialdagi “yakka baho”
bo‘limiga berilgan harakatlarning manttiqiy ketma-ketligini raqamlar bilan belgilab
chiqadi;
talabalarning yakka tartibdagi ishlari tugagach, o‘qituvchi ulardan 3 kishidan
iborat kichik guruhlar tashkil etishlarini so‘raydi. Kichik guruhlar talabalarning
hohishlariga qarab yoki raqamlar bo‘yicha tashkil etishi mumkin;
kichik guruhlardagi talabalarning har biri o‘z qog‘ozidagi “yakka baho” bo‘limida
belgilangan harkatlar ketma-ketligi bilan bir-birlarini tanishtiradilar, keyin ular 3
kishida uch xil bo‘lgan ketma-ketlikni birgalashib kelishgan holda tarqatilgan
qog‘ozdagi “guruh bahosi” bo‘limiga muqobil raqamlarni belgilab chiqadilar;
bacha kchik gruhlar o‘z ishlarni tugatgach, o‘qituvchi harakalar ketma-ketligi
bo‘yicha to‘g‘ri javobni beradi ya’ni talabalardan ularga tarqatilgan qog‘ozlardagi
“to‘g‘ri javob” bo‘limiga u tomonidan aytilggan harakatlar ketma-ketligi
raqamlarini yozishni so‘raydi;
o‘qituvchi “to‘g‘ri javob” bo‘limda berilgan raqamlar bilan “yakka xato” hamda
“guruh bahosi” bo‘limidagi raqamlarni solishtirish va kattasidan-kichigini ayirish,
ayirmalarni mos holda “yakka xato” va “guruh xatosi” bo‘limlariga yozishlarini
so‘raydi;
o‘qituvchi yakka va guruh xatolarinig umumiy soni bo‘yicha tushunchacha beradi
va ularning har birini alohida-alohida sharhlab beradi;
o‘qituvchi mashg‘ulotni yakunlab, ba’zi guruhlarning mashg‘ulot mobaynidagi
ish faoliyatlariga o‘z fikrini bildiradi va talabalarning bilimini ilovadagi mezonlar
asosida baholaydi yoki mos kelgan to‘g‘ri javoblar soniga qarab har bir talaba o‘z
bahosini ilovada ko‘rsatilgandek aniqlaydi77.
77
Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент:
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 40
-41.
362
Blis-so‘rov: Kasbiy ta’lim
Gur
u
h
b
ah
o
si
Gur
u
h
x
ato
si
T
o‘
g‘
r
i javo
b
Ya
k
k
a
x
ato
Ya
k
k
a
b
ah
o
Tushunchala
r
Tushunchalarga izoh
2
Kasbiy
tarbiya
muayyan sohaga oid ish
faoliyatini shakllantirish va
rivojlantirishga yo‘naltirilgan
ta’lim
1
Kasbiy
ta’lim
inson kasbiy madaniyatiga oid
strategiya, usul, malaka, kasbiy-
shaxsiy sifatlarni shakllantirish
jarayoni
3
Kasbiy
mahorat
ta’lim oluvchilarning muayyan
ish yoki ishlar majmuini bajarish
uchun zarur malakalarni jadal
egallash maqsadini nazarda
tutadigan pedagogik jarayon
7-8 ta to‘g‘ri javob – “qoniqarli
Takrorlash, mustahkamlash va yangi bilimlarni bayon qilishda qo‘llaniladi.
1. Evristik suhbat (evristika yunoncha so‘z – heurisko – izlayman, topaman,
kashf etaman)
Maqsad – o‘qituvchining mohirlik bilan qo‘ygan savollari yordamida hamda
o‘quvchilarning tirishqoqligi va mustaqil fikrlashlari tufayli ularni yangi
bilimlarni jadal o‘zlashtirishlariga olib kelish.
Bu suhbatda o‘qituvchining bitta savoliga o‘quvchilarning ko‘plab javoblarini
kutish mumkin.
2. Katexizik suhbat (katexizis yunoncha so‘z – katechesis – nasihat, o‘git –
biron-bir ta’limot asoslarini savol-javob tarzidagi qisqacha bayoni).
363
Maqsad – o‘quvchilarning bilimlarni tushunganlik va o‘zlashtirganliklarini
nazorat qilish. Bu metod birinchi o‘rinda xotira va tafakkurni rivojlanishiga
yordam beradi.
Bu suhbatda o‘qituvchining bitta savoliga o‘quvchilar bitta aniq tug‘ri javob
berishlari kerak.
3. Germenevtik suhbat – (yunoncha so‘z –hermeneutikos – tushuntiruvchi, talqin
qiluvchi) – matnlarni sharxlash san’ati.
Maqsad - o‘qilayotgan, o‘rganilayotgan matnni, tomosha qilinayotgan rasmni,
eksperiment va ekskursiya natijalarining asl ma’nosi, mazmunini o‘quvchilar
hamkorligida tushuntirish va izoxlash.
Bu suhbatda o‘rganilayotgan materialni tug‘ri tushunish va baho berish
ko‘nikmalari hosil bo‘ladi.
4. Sokrat suhbati - Sokrat metodi va mayevtikaga asoslangan (mayevtika –
yunoncha so‘z - maieutike –povival san’at, insondagi yashiringan bilimlarni o‘ylab
ko‘rishga undaydigan, yordamchi savollar yordamida yuzaga chiqarish).
Maqsad – dialektik fikrlashga, baxs-munozara san’atiga o‘rgatish, qat’iyan man
qilinadigan fikrlardan qochish.
Bu suhbatda suhbatdoshni ikkilanish, hz fikrini bayon etish, pozisiyasini
aniqlashga qaratilgan og‘zaki dialogik metod ishlatiladi78
Debat (bahs)ning mohiyat jarayoni. Oxirgi 100 yillardagi markaziy ta’limiy
debatlarning ko‘pchiligi, amaliyotchi o‘qituvchilar o‘zlarining nazariy va falsafiy
qarashlarining aloqadorligi sabab namoyish qildilar. Ma’lumki, ta’limning tez-tez
takrorlanib turuvchi maqsadi o‘rtasidagi qarama-qarshilik uchun ular
javobgardirlar, hali ham jamoaviy tekshiruv o‘quv rejalari va milliy ta’lim
dasturlarining ko‘plab ko‘rinishlariga joylashtirilgan maktab o‘quvchilari uchun
muhim bo‘lgan narsa shundaki, ma’lum bilimning jismi (jarayon ustidagi mohiyat
va pedagogika ustidagi o‘quv rejasiga urg‘u berish)ni orttirishdir va muqobil
ko‘rinish, ko‘plab o‘qituvchilar tomonidan juda kuchli ushlab turilgan ta’lim,
nafaqat “orttirilgan ta’lim”, balki mustaqil ravishda uni so‘roq qilish mumkin
bo‘lgan o‘rganish qobiliyatlarini oshirish uchun ta’lim talabalarga yordam berishi
78
Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент:
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 116
-118.
364
keraq aytish kerakki, pedagogika ta’lim dasturida eng muhim hisoblangan
malakaga asoslangan usul va jarayonda qanday qilib bolalar o‘rganmoqdalar – ular
nimani o‘rganmoqdalar (quyidagi Gong Kong ta’lim rejasiga qarang).
Lekin bilim manbayining qo‘lga kiritgan narsasi pedagogikaning turli
ko‘rinishlarini yoki bir ko‘rinishini taklif qilishi mumkin o‘rganish mahoratlarining
rivojlanishi esa boshqasini, bunga sabab ko‘rsatish mumkin, masalan, uzatish
uslubi, ish qog‘ozlari va kitoblar orqali talabalarga og‘zaki ma’lumotni o‘tkazish
uchun o‘qituvchi qidiradi (izlanadi, bo‘ysunishning kuchaytirilishi va
ma’lumotning xotirada saqlanishi bilan, ayniqsa, ta’limiy maqsad bilan qulay
ravishda mos tushadi, shu bilan bir qatorda ko‘proq talaba markazda (ilg‘or yoki
ijodkor) yo‘l tutish fikrning ruxlantiruvchi mustaqilligi, aniqlangan donolikning
da’vati va so‘roq qilishiga qaratilgan ta’limiy maqsadga yaxshiroq mos tushadi.
Barnes bu masalaga bog‘liq shunday sabab ko‘rsatgan:
Sinfda muloqot shakli o‘zgarganideq nimani o‘rganishning maqsadi ham
o‘zgaradi.
Muloqotning bir turi, tafsilotlarning yodda saqlanishini qo‘llab-quvvatlaydi,
boshqasi dalillar haqidagi sababga talabalarni ruhlantiradi va uchinchisi hayot
tarzini hayoliy qayta qurishga qarab ularni boshqaradi. Muloqotdan ular ham
o‘quvchilardeq ulardan nima kutilganini o‘rganadilar. Ular bilimning aniq ifoda
qilingan rejasini tayyorlashda ishtirok etishga qanchalik umid qilganliklarini
aniqlaydilar, yoki ular o‘zlarini asosan qabul qilib oluvchilardek tutadilar (Barnes
1976, 19-bet; ko‘ring Freire 1972)79.
79
Алекс Муур. Таълим бериш ва Таълим олиш: Педагогика, Таълим дастури ва тарбия. Боулинг Грин
штати Университети кутубхоналари, 2012. –
Б.38.
ФСМУ стратегияси.Ушбу технология
мунозарали масалаларни ҳал этишда,
баҳс
-
мунозаралар ўтказишда ёки ўқв
-
семинари якунида (талаба,
ўқувчи)ларнинг ўқув машғулотлари
ҳамда
ўтилган мавзу ва бўлимлардаги
баъзи мавзулар, муаммоларга нисбатан
фикрларини билиш мақсадида ёки ўқув
режаси асосида бирор
-
бир бўлим
ўрганилгач қўлланилиши мумкин [8. –
Б.
43].
365
Texnologiyaning tavsifi. Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda,
bahs-munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv-seminari yakunida (talabalarning o‘quv
mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limlardagi ba’zi mavzular
muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) yoki o‘quv rejasi asosida biror-
bir bo‘lim o‘rganilgach qo‘llanilishi mumkin. Chunki bu texnologiya talabalarni
o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va o‘z fikrini boshqalarga o‘tkazishga,
ochiq holda bahslashishga, shu bilan qatorda o‘quvchi-talabalar tomonidan o‘quv
jaryonida egallangan bilimlarini tahlil etishga va egallanganlik darajasini
aniqlashga, baholashga hamda talabalarni bahslashish madaniyatiga o‘rgatadi.
Texnologiyaning maqsadi: Ushbu texnologiya talabalarni tarqatilgan oddiiy
qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki
inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi.
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
o‘qituvchi har bir talabaga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan
qog‘oz varaqalarini tarqatadi va yakka taribda ularni to‘ldirishni iltimos qiladi. Bu
yerda:
F-fikringizni bayon eting;
S-fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating;
M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring;
U-fikringizni umumlashtiring.
o‘qituvchi talabalar bilan bahs mavzusini belgilab oladi;
yakka tartibdagi ish tugagach, talabalar kichik guruhlarga ajratiladi va o‘qituvchi
kichik guruhlarga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan katta
formatdagi qog‘ozlarni tarqatadi;
kichik guruhlarga har birlari yozgan qog‘ozlardagi fikr va dalilllarni katta
formatda umumlashtirgan holda to‘rt bosqich bo‘yicha yozishlarini taklif etiladi;
o‘qituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya
qilishlarini so‘raydi;
366
mashg‘ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha bildirilgan fikrlarni
ummlashtirish bilan yakunlanadi80.
Namuna: “Ommaviy madaniyatning insonlarga ta’siri” mavzusi bo‘yicha
quyidagi fikrlaringizni bayon eting:
F-fikringizni bayon eting;
S-fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating;
M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring;
U-fikringizni umumlashtiring.
Mavzuga qarab, doiraga yoki umumiy bitta muammo yoki har bbir guruhnig
muammolari yozilib doskagayopishtiriladi (yetarl miqdorda qog‘oz baglar oldidan
tayyolab qo‘yilshi kerak).
80
Ишмухамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. –
Тошкент:
Истеъдод, 2008. –
180 б. –
Б. 43.
Кунгабоқар. Талабалар 4
-
5 кишидан иборат бўлган
гуруҳларга бўлинади. Ўқитувчи ўқув предмети мавзусидан
келиб чиқиб, ўртага 1та муаммо ёки асосий муаммодан
келиб чиқиб ҳар бир гуруҳга биттадан муаммо ташлайди.
Ҳар
бир гуруҳ биттадан кунгабоқар ясаб, унинг марказига
доира ёпиштириб, барглар ёпиштиради.
367
Ajratilgan vaqt ichida guruhlar birgalikda fikrlashib, umumiy yoki bir-birlarining
muammolari bo‘yicha fikr almashmoqchi bo‘lsalar fikrlarini bargga yozib, uni
o‘sha guruh muammosi yozilgan gulga joylashtirib qo‘yadilar va har bir guruhning
“muammoli guli” vaqt o‘tishi bilan o‘sib boraveradi.
O‘qituvchi barcha guruhlar qatnashchilariga muammonning eng qulay yechish
yo‘llarini topishga doim yordam berib boradi.
Bu uslubdan o‘tilgan mavzuni tushuntirish, uni mustahkamlash va takrorlash
hamda talabalar egallagan bilimlarni aniqlashda foydalanish mumkin. Uslub,
talabalrga muammolarni yechish, umumlashtirish, mustaqil fikrlash va fikrlarini
erkin bayon qilishga o‘rgatadi81.
Namuna: Kasb – hunar ta’limi jarayonlari tahlili va asosiy didaktik
tushunchalarning ta’lim jarayonidagi o‘rni.
Guruhlarga ajratiladi. Ajratilgan vaqt (5-10minut). Birinchi guruh ishi
quyidagicha taqdimot qilishi mumkin:
Dostları ilə paylaş: |