Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

AMALIY MASHG„ULOT №23 
Qorin parda. Qorin bo„shlig„ining topografiyasi
. Qorin bo‗shlig‗i. Bo‗shliqda 
joylashgan a‘zolar. Qorin pardaning yo‗nalishi. Kichik va katta charvi, qavatlar, 
haltalar, erkaklar va ayollarda qorinparda yo‗nalishidagi farq. 
Qorin parda 
(peritoneum) qorin devori va qorin bo‘shlig‗idagi a‘zolarni o‘rab 
turuvchi seroz pardadan iborat. Qorin parda ikki varaqdan, ya‘ni devorni qoplab 
turuvchi pariyetal (peritoneum parietale) va ichki a‘zolarni o‘rab turuvchi ichki 
visseral (peritoneum viscerale) varaqlardan iborat. Bu ikkala varaq erkaklarda qorin 
bo‘shlig‗ini tashqi muhitdan ajratib turadi, ayollarda esa bachadon nayining bir uchi 
qorin bo‘shlig‗iga, ikkinchi uchi esa bachadonga ochiladi. Shuning uchun qorin 
bo‘shlig‗i, bachadon nayi, bachadon va qin orqali tashqi muhit bilan aloqada bo‘ladi. 
Seroz parda qorin bo‘shlig‗ini ikki bo‘shliqqa: xalta bo‘shlig‗i (cavitas peritonei) va 
qorin bo‘shlig‗i (cavitas abdominalis) ga ajratadi. Qorin bo‘shlig‗i tepadan diafragma, 

---

369 
oldindan serbar muskullar bilan, orqadan umurtqa pog‗onasi va uning ikki 
Yonboshida joylashgan muskullar bilan chegaralanadi. Qorin bo‘shlig‗i past 
tomondan Chanoq bo‘shlig‗i (cavum pelvis) ga qo‘shilib ketadi. Qorin pardaning 
tashqi bo‘shlig‗ida yog‗ to‘qimalari, buyrak, buyrak usti bezi va siydik yo‘li 
joylashgan. Qorin parda bu a‘zolarning faqat old Yuzasini qoplab turadi. Qorin 
pardaning visseral varag‗i qorin bo‘shlig‗ida joylashgan a‘zolarni turlicha o‘rab oladi. 
Jumladan me‘da, ingichka ichak va h.k.ni hamma tomondan o‘raydi. Bunday 
a‘zolarga intraperitoneal a‘zolar deyiladi. A‘zolar (jigar, ko‘tariluvchi – colon 
ascendens, tushuvchi – colon descendens chambar ichaklar va h.k.) qorin parda bilan 
uch tomondan o‘ralib tursa, mezoperitoneal a‘zolar deb ataladi. 
Qorin parda tashqarisida joylashgan a‘zolar (buyrak, buyrak usti bezi, siydik 
yo‘li, me‘da osti bezi va h.k.) ekstraperitoneal a‘zolar bo‘lib, ular seroz parda bilan 
faqat bir (old) tomondan o‘ralib turadi. Seroz parda suYuqlik ishlab chiqaradi. Bu 
suYuqlik qorin parda Yuzalarini namlab turgani uchun qorin parda bo‘shlig‗idagi 
a‘zolar ishqalanmay harakat qiladi. Qorin pardaning pariyetal varag‗i a‘zolarga 
o‘tishida yoki aksincha a‘zolardan qaytib pariyetal varaqqa o‘tishida, ikki varaq 
o‘zaro qo‘shilib dublikat hosil qiladi. Bu qorin parda dublikati boylamlar nomi bilan 
ataladi. Seroz parda iChakka o‘tib, me‘da-ko‘ndalang chambar ichak boylamlari (lig. 
gastrocolicum) ni vujudga keltiradi. Shuni ham aytib o‘tish kerakki, jigarni ushlab 
turuvchi toj boylam (lig. coronarium hepatis) jigarni diafragmaga yopishtirib turadi. 
Bu boylam jigarning o‘ng va chap tomonida uchburchakli boylamlar (lig. triangulare 
dextrum et sinistrum) ga o‘tadi. 
Erkaklar qorin pardasi.
1–corpus sterni; 2–diaphragma; 3–processus xiphoideus; 4–hepar; 5–ventriculus; 
6–bursa omentalis; 7–mesocolon transversum; 8–recessus inferior omentalis; 9–colon 

---

370 
transversum; 10–cavum peritonei; 11–peritoneum parietale; 12–omentum majus; 13–
ileum; 14–spatium retropubica; 15–vesica urinaria; 16–sympysis pybica; 17–corpus 
cavernosum penis; 18–urethra; 19–glans penis; 20–tunica vaginalis testis; 21–tunica 
vaginalis propriae; 22–testis; 23–epididymis; 24–ductus deferens; 25–anus; 26–
excavatio rectovericalis; 27–rectum; 28–promontorium; 29–mesocolon sigmoideum; 
30–jejumum; 31–radix mesenterii; 32–duodenum; 33–spatium retroperitoneale; 34–
pancreas; 35–foramen epiploicum zonti; 36–lig.hepatogastricum; 37–recessus 
superior omentalis; 38–lig. coronarium hepatis. 
Qorin parda ichaklar uchun tutqichlar hosil qiladi. Qorin parda bo‘shlig‗ida 
joylashgan ingichka ichak seroz parda bilan atroflicha (intraperitoneal) o‘ralgan 
bo‘lib, uning orqa tomonidagi ichak tutqichi ildizi – radix mesenterii – qorin 
bo‘shlig‗ining orqa devoriga borib yopishadi. Qorin parda ingichka ichakdan 
tashqari, ko‘ndalang chambar ichak – mesocolon transversum, ―S‖ simon chambar 
ichak – mesocolon sigmoideum va chuvalchangsimon o‘simta – mesoappendix 
tutqichlarini hosil qiladi. Tutqichlar oralig‗ida yog‗ to‘qimalari, limfa tugunlari va 
qon tomirlar joylashgan. Charvilar ham seroz pardaning dublikatidan vujudga keladi. 
Qorin parda old devorining pastki qismida kindikka boruvchi beshta burmani 
hosil qiladi. Ulardan biri o‘rta burma – plica umbilicalis mediana va ikkita juft – 

---

371 
plicae umbilicales mediales va plicae umbilicales lateralis bo‘lib, qovuq tepasida har 
ikki tomonda joylashgan ikkitadan chuqurcha (fossa inguinales) Chov kanaliga 
aloqadordir. Shu bilan birga Chov boylami medial qismining ostida fossa femoralis 
bo‘lib, shu nomdagi kanalning ichki halqasi sohasiga to‘g‗ri keladi. Qorin parda 
kindikdan Yuqorida qorinning oldingi devoridagi diafragmaga o‘roqsimon boylam 
(lig. falciforme hepatis) bo‘lib o‘tadi. Boylamning oldingi uchidan jigarning dumaloq 
boylami lig. teres hepati – puchaygan kindik venasi joylashgan. Qorin parda 
o‘roqsimon boylam orqasida jigarning diafragma Yuzasiga tojsimon boylam (lig. 
coronarium hepatis) holida o‘tib, jigar qirrasida uchburchak shaklidagi boylam (lig. 
triangulare dextrum et sinistrum) ga aylanadi. 
Qorin parda jigarning tepa Yuzasidan pastki Yuzasiga o‘tib, o‘ng buyrakka – lig. 
hepatorenale, jigar darvozasidan me‘daning egriligi – lig. hepatogastricum, 
duodenum ga lig. hepatoduodenale bo‘lib o‘tadi. Bu boylamlar qorin parda ikki 
varag‗ining bir-biriga yaqinlashuvidan vujudga kelgan. Lig. hepatoduodenale bilan 
lig. hepatogastricum lar birlashib, kichik charvi (omentum minus) ni hosil qiladi. 
Kichik charvi me‘daning kichik egriligida ikki varaqqa ajralib, me‘dani o‘raydi va 
uning katta egriligida qo‘shilib, katta charvini hosil qilishda qatnashadi. 
Katta charvi (omentum majus) me‘dani o‘rab, katta egriligida – orqa va oldingi 
varag‗i birlashib, ko‘ndalang chambar ichak hamda ingichka ichak oldida pastga 
tomon yo‘naladi. Katta charvi qorin pardaning to‘rtta varag‗idan vujudga keladi, 
ulardan ikkitasi oldingi va ikkitasi orqa varaqdir. Oldingi ikkita varaq me‘daning 
katta egriligidan pastga tushib, qaytib Yuqoriga ko‘tariladi va katta charvining orqa 
varaqlari nomi bilan ko‘ndalang chambar iChakka borib, uni o‘raydi, so‘ngra 
chambar ichak tutqichi (mesocolon transversum) qorin bo‘shlig‗ining orqa devoriga 
yopishadi. Katta charvining me‘da bilan ko‘ndalang chambar ichak oralig‗idagi 
qismi, me‘da-ko‘ndalang chambar ichak boylami (lig. gastrocolicum) deb ham 
ataladi. 
Katta charvi colon transversum dan fartuk shaklida tushib, ingichka ichakni old 
tomondan qoplaydi. Charvining oldingi varag‗i bilan orqa varag‗i oralig‗ida 
joylashgan kichkinagina yoriq charvi xaltasiga ochiladi. Ko‘pincha katta charvining 
oldingi varag‗i bilan orqa varaqlari bir-biriga yopishgan bo‘lib, tarkibida limfa 
tugunlari (nodi lymphatici omentalis) joylashgan. 
Qorin parda qorin bo‘shlig‗ining oldingi devoridan ko‘ndalangiga yo‘nalib, 
qorin bo‘shlig‗ining Yonbosh devori orqali orqa devorga o‘tib, ko‘richak va 
chuvalchangsimon o‘simtani hamma tomondan o‘rab, ushlagich – mesoappendix ni 
hosil qiladi. Qorin pardaning orqa devor qismi colon ascendens ni old va ikki 
Yonboshidan o‘rab o‘tib, o‘ng buyrak old Yuzasining old qismini o‘raydi, medial 
tomonga yo‘nalib, m. psoas va siydik yo‘lining old tomonidan ichak tutqichining 
o‘ng tomonini hosil qiladi, Yuqoriga ko‘tarilib ingichka ichakni hamma tomondan 
o‘rab, pastga qarab yo‘naladi va ichak tutqichining chap tomonini hosil qiladi. 
Keyinchalik ichak tutqichi ildizi (radix mesenterii) orqali qorin bo‘shlig‗i orqa 
devorining chap qismini qoplaydi. 

---

372 
Qorin parda chap tomonda chap buyrak old Yuzasining pastki qismini, pastga 
tushuvchi chambar ichakning old va ikkala Yonbosh Yuzasini qoplab, qorin 
bo‘shlig‗ining Yonbosh devori orqali old devorga boradi.
1
Qorin bo‘shlig‗i qorin parda orqali uch qavatga bo‘linadi.
1.Tepa qavat tepadan diafragma va pastdan mesocolon transversum bilan 
chegaralanadi. Bu qavatda joylashgan charvi xaltasi (bursa omentalis) qorin parda 
bo‘shlig‗ining bir qismi bo‘lib, u oldindan omentum minus (lig. hepatogastricum va 
lig. hepatoduodenale dan iborat), pastdan mesocolon transversum, tepadan jigarning 
dumsimon qismi bilan chegaralansa, orqadan aortani, pastki kavak vena, chap buyrak 
bilan buyrak usti bezi va me`da osti bezini qoplovchi pardaning pariyetal varag‗i 
chegaralaydi. 
Charvi xalta o‘ng tomondagi foramen epiploicum teshigi orqali qorin parda 
bo‘shlig‗iga qo‘shiladi. Xaltaning lig. hepatoduodenale orqasidagi qismi xalta dahlizi 
vestibulum bursae omentalis deb ataladi. Lig. hepatoduodenale tarkibida umumiy o‘t 
yo‘li (o‘ng tomonda), umumiy jigar arteriyasi (chap tomonda) darvoza venasi 
(ularning orqa tomon oralig‗ida) va limfa tugunlari, tomirlari hamda nervlar 
joylashgan. 
Charvi xaltaning chap devori me‘da-taloq boylami (lig. gastrolienale) bilan 
diafragma-taloq boylami (lig. phrenicolienale) dan tashkil topgan. 
2. O‘rta qavat mesocolon transversum bilan pastdan kichik Chanoq 
bo‘shlig‗ining tepa chegarasi oralig‗idagi qorin parda bo‘shlig‗idan iborat. 
O‘rta qavat ko‘tariluvchi va tushuvchi chambar ichaklar ichak tutqichi 
yordamida to‘rt qismga bo‘linadi. Qorin bo‘shlig‗ining Yonbosh devori bilan colon 
ascendens va descendens oralig‗ida canales laterales dexter et sinister joylashgan. 
Qorin parda bo‘shlig‗ining o‘rtasi tepadan o‘ng tomonga qarab qiyshiq joylashgan 
ichak tutqichi vositasida o‘ng charvi bo‘shlig‗i – sinus mesentericus dexter va sinus 
mesentericus sinister ga bo‘linadi. 
Ichak tutqichi (mesenterium) qorin bo‘shlig‗ining orqa devoridagi pariyetal 
varaqlarning ikki varag‗i bo‘lib, visseral varaqqa o‘tishidan paydo bo‘ladi, ichak 
tutqichining ana shu qismida 15–17 sm tutqich ildizi – radix mesenterii bo‘ladi. 
Tutqichning ikkinchi erkin qismi och va Yonbosh ichaklarni o‘raydi. Shuning uchun 
tutqich bu qismining uzunligi ichaklar uzunligiga teng bo‘ladi. 
Ichak tutqichi II bel umurtqasining chap ro‘parasidan boshlanib, duodenum va 
pastki kavak vena hamda o‘ng siydik yo‘li oldidan yo‘nalib, o‘ng Yonbosh 
chuqurchasiga boradi. Tutqich oralig‗ida qon tomirlar, nervlar, yog‗ to‘qimasi, limfa 
tugunlari va limfa tomirlari joylashgan. Bulardan tashqari, qorin parda duodenum dan 
och iChakka o‘tish joyidagi ichakning burilish joyida cho‘ntakcha – recessus 
duodenalis superior et inferior uchraydi. Yonbosh ichakning ko‘riChakka o‘tish 
joyida recessus ileocaecalis inferior et superior hosil bo‘ladi, ko‘richak orqasida esa 
recessus retrocaecalis bo‘lib, colon ascendenas bilan qorinning orqa devori 
oralig‗igacha boradi. ―S‖ simon ichak charvisining pastki chap tomonida recessus 
intersigmoideus joylashgan. 
1
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill 
Livingstone, 2014

---

373 
138- rasm. Ko‗krak qafasi va qorin bo`shlig‗ida joylashgan a‘zolar 
3. Pastki qavat kichik Chanoq bo‘shlig‗i sohasi bo‘lib, o‘rta qavatdan kichik 
Chanoq bo‘shlig‗iga kirish chegarasi bilan ajralib turadi. Qorin parda kichik Chanoq 
bo‘shlig‗ining devori (pariyetal varag‗i) ni va unda joylashgan a‘zolar (visseral 
varag‗i) ni qoplaydi. Jumladan qorin parda to`g`ri ichak boshlanish qismini hamma 
tomondan (intraperitoneal), o‘rta qismini oldindan va ikki Yonboshidan 
(mezoperitoneal) qoplasa, pastki qismi (ekstraperitoneal) qorin pardadan tashqarida 
joylashgan. Erkaklarda qorin parda to‘g‗ri ichakdan qovuqqa o‘tayotib chuqurcha 
(excavatio rectovesicalis) ni hosil qiladi. Ayollarda to‘g‗ri ichak bilan qovuq 
oralig‗ida bachadon joylashganligi uchun ikkita chuqurcha bo‘ladi. Ulardan biri 
to‘g‗ri ichak bilan bachadon oralig‗idagi cho‘ntak excavatio rectouterina va bachadon 
bilan qovuq oralig‗ida excavatio vesicouterina hosil bo‘ladi. Bulardan tashqari, ikkala 
jins qovug‗i oldida spatium prevesicale (oraliq) bo‘ladi.