Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Uzuksimon va cho’michsimon tog‘aylar o’rtasida Yonbosh joylashgan muskul 
(m. cricoarytenoideus lateralis) – uzuksimon tog‗aydan boshlanadi, Yuqoriga 
yo‘nalgan holda orqa tomonda cho‘michsimon tog‗ayning muskul o‘sig‗i (processus 
muscularis) ga yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Muskul qisqarganda tovush boylamlari taranglashadi 
(processus vocalis), ichkariga burilib, yoriq torayadi. 
2.
Qalqonsimon va cho’michsimon tog‘aylar o’rtasidagi kvadrat muskul 
(m. 
thyroarytenoideus) qalqonsimon tog‗ay plastinkasining ichki Yuzasidan boshlanib, 
cho‘michsimon tog‗ayning muskul o‘sig‗iga yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Muskul ikki tomondan barobar qisqarganda tovush boylamlari 
bo‘shashadi, hiqildoqning tovush boylamidan Yuqori qismi torayadi. 
3.
O’ng va chap cho’michsimon tog‘aylar o’rtasida ko’ndalang joylashgan toq 
muskul 
(m. arytenoideus transversus) ikkala cho‘michsimon tog‗ayning bukilgan orqa 
Yuzalari o‘rtasida tortilib joylashgan. 
F u n k s i y a s i. Muskul qisqarganda tovush yorig‗ining orqa qismi torayadi. 
4.
Cho’michsimon tog‘ayning qiyshiq muskuli 
(m. arytenoidei obliqui) bir juft 
bo‘lib, m. arytenoideus transversus ning orqa tomonida o‘zaro kesishib joylashadi. 
F u n k s i y a s i. Muskullar qisqarib hiqildoqqa kirish teshigini toraytiradi.

---

379 
5.
Uzuksimon-cho’michsimon 
tog‘aylar 
o’rtasidagi 
orqa 
muskul 
(m. 
cricoarytenoides posterior) uzuksimon tog‗ay halqasidan boshlanib, cho‘michsimon 
tog‗ayning processus muscularis iga yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Muskul qisqarib tovush yorig‗ini kengaytiradi. 
6.
Qalqonsimon tog‘ay bilan hiqildoq usti o’rtasidagi muskul 
(m. thyro-
epiglotticus) qalqonsimon tog‗ay plastinkasining ichki Yuzasidan boshlanib, hiqildoq 
usti tog‗ayining Yonboshiga yopishadi. Muskulning bir qismi plica aryepiglottica ga 
qo‘shiladi.
F u n k s i y a s i. Tovush boylamlarini taranglatib, hiqildoqqa kirish teshigini 
kengaytiradi. 
7.
Uzuksimon tog‘ay bilan qalqonsimon tog‘ay o’rtasidagi muskul 
(m. 
cricothyroideus) uzuksimon tog‗ay halqasidan boshlanib, qalqonsimon tog‗ay 
plastinkasiga yopishadi. 
F u n k s ya s i. Tovush boylamlarini taranglashtiradi. 
8.
Tovush muskuli 
(m. vocalis) bir juft bo‘lib, tovush burmalari bag‗rida yotadi. 
Qalqonsimon tog‗ay ichki Yuzasidan boshlanib, cho‘michsimon tog‗ayning ovoz 
o‘sig‗iga (processus vocalis) yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Muskul qisqarganda tovush boylamlari bo‘shashadi.
Hiqildoqning orqa muskullari. 
1–uvula; 2–radix linguae; 3–plica glossoepiglottica lateralis; 4–cornu superius 
cartilaginis thyroideae; 5–m. arytenoideus transversus; 6–lamina cartilaginis 
cricoideae; 7–m. cricoarytenoideus posterior; 8–cornu inferius cartilaginis thyroideae; 
9–paries membranaceus tracheae; 10–m. cricothyroideus; 11–lamina dextra 
cartilaginis thyroideae (kesilgan); 12–mm. arytenoidei obliqui; 13–m. aryepiglotticus; 
14–epiglottis; 15–tonsilla palatina; 16–arcus palotopharyngeus. 
H i q i l d o q b o‘ sh l i g‗ i (cavitas laryngis, 142) qumsoatga o‘xshagan bo‘lib, 
kirish teshigi noto‘g‗ri, oval shaklda. Hiqildoqqa kirish qismi (aditus laryngis) old 
tomondan hiqildoq usti tog‗ayi qirralari bilan, orqadan cho‘michsimon tog‗ay – plica 
interarytenoidea (cho‘michsimon tog‗ay oraliq burma), ikki Yonboshdan – plicae 
aryepiglotticae (cho‘michsimon tog‗ay bilan hiqildoq usti tog‗ayi oraliq burma) bilan 

---

380 
chegaralanadi. Plicae aryepiglotticae tashqarisida noksimon chuqurcha (recessus 
piriformes) ko‘rinib turadi.
1
Hiqildoqqa kirish teshigi pastga, hiqildoq dahliziga qadar davom etadi. Hiqildoq 
dahlizi (vestibulum laryngis) tepadan hiqildoqqa kirish teshigi bilan, pastdan soxta 
tovush boylamlarining burmalari (plica vestibularis) bilan chegaralangan, uning 
bag‗rida lig. vestibulare bo‘ladi. Hiqildoq dahlizi oldindan hiqildoq usti tog‗ayining 
orqa Yuzasi, orqadan cho‘michsimon tog‗ay – plica interarytenoidea bilan 
chegaralangan. Ikki Yonboshda plica vestibularis bilan plica aryepiglottica lar 
oralig‗ida elastik parda (membrana fibroelastica laryngis) tortilgan. 
Dahliz boylamlarining burmalari orasidagi yoriq (rima vestibuli)da o‘zidan 
pastroqda joylashgan tovush boylamlari (lig. vocale – tovush boylami) bo‘ladi. 
Dahliz burmalari bilan tovush burmalari orasida o‘ng va chap chuqurchalar (hiqildoq 
qorinchasi – ventriculus laryngis) ko‘rinadi. Tovush burmalari orasida joylashgan 
yoriq (rima glottidis) ning hiqildoq bo‘shlig‗idagi eng tor qismiga pardalar oraliq 
qismi (pars intermembranacae) deyilsa, uning processus vocalis (cho‘michsimon 
tog‗ayda) oralig‗idagi kalta qismiga tog‗aylar oraliq qismi (pars intercartilaginea) 
deyiladi. 
Hiqildoqning pastki kengaygan qismi (cavitas infraglottica) asta-sekin torayib, 
kekirdakka qo‘shiladi. 
Hiqildoqning shilliq pardasi pushti rangli, ko‘p qatorli, kiprikli qadahsimon 
hujayralar aralashgan epiteliydan iborat. 
Hiqildoq bo‘shlig‗i. 
1–epiglottis; 2–vestibulum laryngis; 3–cartilago thyroidea; 4–rima vestibuli; 5–
sacculus laryngis; 6–ventriculus laryngis; 7–m. vocalis; 8–rima glottidis; 9–m. 
cricothyroideus; 10–glandula thyroidea; 11–trachea; 12–cavum infraglotticum; 13–
cartilago cricodea; 14–m. thyroarytenoideus; 15–plica vocalis; 16–plica vestibularis; 
17–tuberculum epiglotticum; 18–membrana thyrohyoidea. 
Sezuvchi nerv oxirlari hiqildoq dahlizida ayniqsa ko‘p tarqalgan. Shu sababli 
havo bilan kirgan zarrachalar, changlar yo‘talga sabab bo‘ladi. Hiqildoq faqat havo 
o‘tkazish a‘zosi bo‘lib qolmasdan, tovush chiqarish a‘zosi hamdir. Nafas chiqarishda 
kekirdakdan kelayotgan havo ovoz yorig‗idan o‘ta turib tovush boylamlarini titratadi, 
1
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill 
Livingstone, 2014

---

381 
natijada tovush paydo bo‘ladi. Turli tovush (ovoz)larning paydo bo‘lishi havo 
to‘lqinining kuchiga va tovush boylamlarining tebranish qobiliyatiga bog‗liq. 
Chaqaloqlarda hiqildoq kalta va keng, qalqonsimon tog‗ay burchagi unchalik 
rivojlanmagan bo‘ladi. Bolalarda hiqildoq usti tog‗ayi Yuqoriroqda joylashganligidan 
ovqat luqmasi uning ikki Yonboshidan osongina o‘tadi. Shuning uchun ular bir 
vaqtning o‘zida ovqat Yutib, nafas olishlari ham mumkin. Tovush yorig‗i kattalarga 
nisbatan 3 marta kalta bo‘lib, muskullari yaxshi rivojlanmagan. Bolalarning 
balog‗atga yetish davridan boshlab 23–25 Yoshgacha hiqildoq tez rivojlanib 
kattalashadi. Hiqildoq (shu jumladan tovush boylamlari ham) o‘g‗il bolalarda 
qizlarga nisbatan tezroq kattalashadi. Yosh ulg‗aygan sari hiqildoq tog‗ayi (hiqildoq 
usti tog‗ayidan tashqari) asta-sekin suyaklanib boradi. Shuning uchun qarilarda 
hiqildoq tog‗aylari sinuvchan bo‘ladi.