Sayali sadiqova
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
peyrov
(ardı- cıl; davamçı) və pişrov (irəlidə gedən; qabaqcıl; başçı) sözlərinin lüğətdəki qarşılıqları kimi işlənmiş artcagedici və öncəgedici sözləri xüsusilə diqqətçəkicir. Belə ki, bu iki sözün ikinci tərəfi (gedici) ilə fars mürəkkəb sözlərinin ikinci tərəfi (rov) eyni söz- lərdir. H.Naxçıvani həmin fars sözlərinin birinci tərəflərini (pey- arxa, dal, piş, irəli, ön) artca və öncə şəklində çevirmişdir. Yuxa- rıdakı mürəkkəb sözlərdən üçü də edici sözünün köməyi ilə dü- zəlmişdir: dilkülik edici, karedici, yardımedici. Bu sözlərdən bi- rincisi yaltaq, ikiüzlü mənasını daşıyır. Göründüyü kimi, H.Nax- çıvani dilkülik (tülkülük) sözünü məcazi mənada işlətmişdir. Yuxarıdakı sözlərdən ipdəoynayıcı da diqqətçəkicidir. Belə ki, fars dilində rəsənbaz sözünün qarşılığı olan bu leksem müasir ədəbi dilimizdə kəndirbaz şəklində işlənir. Qeyd edək ki, rəsən- 108 baz mürəkkəb sözünün birinci tərəfi ip, kəndir; ikinci tərəfi isə oynayan anlamındadır. H.Naxçıvani də bu mürəkkəb fars sözü- nü elə bu cür də tərcümə etmişdir: ipdəoynayıcı. Maraqlıdır ki, XVI əsr mütərcimi Bəvazici də “Kəvamilüt-təbir” adlı tərcümə əsərində rəsənbaz sözünü ipdəoynayıcı kimi çevirmişdir 1 . De- məli, bu mürəkkəb söz XVI yüzillikdə də ümumişlək səciyyəsi daşımış, sonralar onun əvəzində kəndirbaz işlənmişdir. Lüğətdəki yolurucı sözünə isə Bəvazinin adı çəkilən tərcü- mə əsərində yolkəsici şəklində rast gəlirik 2 . Maraqlıdır ki, yolu- rucu və yolkəsici sözlərinin farsca qarşılığı farsmənşəli rahzən sözüdür. Bu sözün lüğəvi mənası isə yolvuran deməkdir. Qeyd edək ki, orta əsrlərə aid yazılı abidələrdə, o sıradan Nəsiminin dilində bu leksem yolurucı, yoluran şəklində qeydə alınmışdır. Bununla belə, müasir ədəbi dilimizdə bu anlayış yolkəsən (qul- dur) şəklində işlənir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, orta əsrlərə aid türk mətnlərində ikinci tərəfi -ıcı şəkilçili bu qəbildən olan mürəkkəb sözlərin ikinci tərəfində müasir ədəbi dilimizdə feli si- fətin morfoloji əlaməti olan -an şəkilçisi işlənir. Məsələn: kər- pickəsici – kərpickəsən, oqatan – oxatan, qılıncoynadıcı, – qılın- coynadan, yükçəkici – yükçəkən, yükdaşıyan və s. Yuxarıdakı siyahıda verilən mürəkkəb sözlərin bir neçəsin- də birinci tərəflər arxaik səciyyə daşıyır: Biləolucı, kəndingörici, külahdikici, sınqazıcı, sığırgüdüci bu qəbildəndir. Bu sözlərdən birincisi lüğətdə farsca həmdəm sözünün qarşılığı kimi verilmiş- dir. Məlum olduğu kimi, həmdəm sözü müasir Azərbaycan dilin- də də dost, həmsöhbət anlamında işlənir. Bununla belə, H.Nax- çıvani fars mənşəli bu sözün kalka edərək biləoluci şəklində ver- mişdir. Lüğətdəki külahdikici sözü isə papaqtikən deməkdir. Maraqlıdır ki, bu söz klassik Azərbaycan ədəbiyyatında elə lü- ğətdəki kimi külahduz şəklində işlənmişdir. Kəndingörici sözünə 1 Möhsün Nağısoylu. XVI əsr Azərbaycan tərcümə əsəri “Kəvamilüt-təbir”. Bakı, Elm və təhsil, 2011. 2 Yenə orada. 109 gəldikdə isə bu leksem lüğətdə farsca xodbin (xudbin, eqoist, xudpəsənd) sözünün türkcə kalka şəklində olan qarşılığıdır. Fars mənşəli Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|