To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti



Yüklə 153,71 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/63
tarix25.12.2023
ölçüsü153,71 Kb.
#194972
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63
O\'zbekiston davlati va huquqi tarihi. Xamidova M.

Jinoyat va jazo. 
Jinoyat huquqi normalari shariatning nisbatan past 
darajada ishlab chiqilgan qismini o ‘zida aks ettiradi. Ular qadimgi 
elementlami o ‘zida saqlab qolganligi, hamda yuridik texnikaning nisbatan 
past darajasini aks ettirishi bilan ajralib turadi. Jinoyatning umumiy 
tushunchasi boimagan. Suiqasd, ishtirokchilik, aybni yengillashtiradigan 
va ogirlashtiradigan holatlar kabi instiktlar yaxshi ishlab chiqilmagan. 
Musulmon huquqshunoslari o ‘rta asrlardayoq barcha jinoyatlami uch turga 
ajratganlar. Ulaming birinchisini, «Olloh huquqlariga» tajovuz qilish 
tashkil qilgan boiib, avf etishga yo‘1 qo‘yilmagan. Eng avvalo bunga 
o iim jazosi bilan jazolanadigan, islomdan qaytish taalluqli boigan. 
Bunday qattiq jazo, shuningdek, boshqarish tartibiga qarshi jinoyatlar -
qo‘zg‘olon va davlat hokimiyatiga qarshi turish kabilar uchun ham 
qoilanilgan. Bu turga o ‘g ‘rilik, spirtli ichimliklami iste'mol qilish, xotin- 
bozlik, nohaq ayblash kabi jinoyatlar kirgan va ular «xadd» jinoyatlari 
gumhi ham deb atalgan.
Jinoyatlaming ikkinchi guruhini butun musulmon jamiyatiga emas, 
balki alohida shaxslaming huquqlariga tajovuz qilish sifatida qaraladigan 
g ‘ayri huquqiy harakatlar tashkil qilgan. Ularga «qasos» yoki «dia» 
gurahidagi jinoyatlar deb qaralgan. Ulami tartibga soluvchi normalar urug‘
80


qabila tuzumi odatlaridan kelib chiqqan bo‘lib, aybdor va jabrlanuvchining 
bevosita qasd olish kabi qoldiqlari saqlanib qolgan. Qasddan odam 
o ‘ldirish yoki o ‘limga olib keladigan darajada jarohat yetkazish o ‘ldirilgan 
shaxsning qarindoshlari tomonidan qonli qasos olinishiga olib kelgan 
keyinchalik shariatda agar o ‘ldirilgan shaxsning qarindoshlari qotilni 
kechirsalar, qonli qasosni pul bilan qoplash imkoniyatlari nazarda tutilgan. 
Xun haqi ozod kishini qasddan oidirganlik uchun ming oltin tanga, 
kumushdan ming dirxam, 100 ta tuya berish nazarda tutilgan.
Ehtiyotsizlikdan qilingan qotillik uchun sotib olish belgilangan 
bo'lib, bunga qo‘shimcha tariqasida 1 oy ro ‘za tutib berish va bitta 
musulmon qulni ozod qilish shart bo‘lgan. Bu guruhga kiruvchi boshqa 
jinoyatlar, xususan, tan jarohati uchun ham javobgarlik qasd ya'ni tovon 
prinsipi asosida pay do bo‘lgan. Bu prinsip Qur’onda qat'iy belgilab 
qo‘yilgan: «qalb uchun qalb, ko‘z uchun ko‘z, quloq uchun quloq, burun 
uchun burun javob berishi kerak». Va nihoyat, uchinchi guruh jinoyatlami 
xalifalikni tashkil topishi davrida jazolashga loyiq emas deb hisoblangan 
harakatlar tashkil qiladi. Shuning uchun ular asosiy shariat manbalarida 
ham o ‘z ifodasini topmagan.
Huquqiy ta'limotning rivojlanishi va yuqori tabaqaning shakllangan 
ijtimoiy tartibni mustahkamlashga intilishi oqibatida - zakot to‘lamaslik, 
ro‘zaga amal qilmaslik, yengil tan jarohati yetkazish, haqorat, bezorilik, 
firibgarlik, poraxo‘rlik kabi harakatlari jinoyat sifatida baholanadigan va 
sud tartibida jazolanadigan bo‘ldi. Bu ishlar yuzasidan jazoning chegarasi 
mujtaxidlar tomonidan bildirilgan fikr va alohida sud’yalaming shaxsiy 
baholashiga bog‘liq bo‘lgan.
Musulmon huquqida jazolar jazolashning davlatgacha bo‘lgan 
usullari bilan bir qatorda, yetarli darajada ishlab chiqilgan yo‘naltirilgan 
huquqiy repressiyani o‘zida aks ettiradi.
Birinchi va ikkinchi guruh jinoyatlar qat’iy belgilangan va qattiq 
jazolanadigan xarakterga ega bo‘lgan. Uchinchi guruhga tegishli, jinoyat 
uchun jazo keng turli xilliylik va egiluvchanlik bilan ajralib turadi. 
Yuqorida ta'kidlab o ‘tilganidek, shariat qonli qasosni ruxsat bergan, bu 
bilan qonunlashtirgan. Shu bilan birga shariatda qotil jabrlanuvchi yoki 
uning qarindoshlaridan, agar ular o ‘zlarining qonli qasos olish huquq- 
laridan voz kechsalar kompensatsiya tariqasida ashyo yoki pul berib o ‘z 
jonini sotib olishi mumkin bo‘lgan. Shariat o ‘rta asrlarga xos qattiq va 
vahshiy jazolami qo‘llashni ko‘zlaydi. Masalan, bir qancha jinoyatlarga 
nisbat oshirilgan, so‘ngra jasad umumiy nalatlashga qo‘yilgan. Shuning­
dek, o ‘lim jazosining tirigicha ko‘mish yoki cho‘ktirish kabi turlari ham
81


qo‘Ilanilgaii. Jinsiy a'zolarni ishdan chiqarish va tan jazolari, barmoqlami 
oyoq va qo‘llami kesish bichish, toshbo‘ron qilish, kabilar keng 
qo‘llanilgan. Arab xalifaligida odatda qamoq jinoyatchilarni sudgacha 
saqlab turadigan joy vazifasini bajargan, asta-sekin uni jazo turi sifatida 
qo‘llash keng tus oldida, ayniqsa, aloxida holatlar bo‘yicha butun umrga 
qamash holatlari ko‘p kuzatilgan. Ozodlikdan mahrum qilish, shuningdek, 
uy yoki masjidga qamash yo‘li bilan amalga oshirilgan.
Musulmon huquqida, shuningdek mulkiy sanksiyalar va uyaltirish 
jazolari - soqolini olib tashlash, hamma oldida izza qilish, surgun qilish 
kabilar ma’lum b o ‘lgan.

Yüklə 153,71 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin