Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

4)
iqtisodiyotda 
demokratik 
harakatlarning 
to‘sib 
qo‘yilishi. 
Monopolistlar iqtisodiyotdagi erkin va halol raqobatga to‘sqinlik qilib, nisbatan 
kuchsiz bo‘lgan korxonalarni o‘zlariga bo‘ysundirishlari, jamiyatga o‘z 
ishchilarining mehnatiga pasaytirilgan miqdorda haq to‘lash, past sifatli tovarlarni 
ishlab chiqarish, o‘ta darajada oshirib yuborilgan sotish narxlari (yoki pasaytirilgan 
xarid narxlari), o‘z mahsulotini iste’mol qilishga bilvosita usul orqali majburlash 
kabi o‘zlarining kamsituvchi shartlarini ko‘ndalang qo‘yishlari mumkin. Bundan 
ko‘rinadiki, monopolistik faoliyat iqtisodiy rivojlanishiga ancha jiddiy ta’sir 
ko‘rsatishi, taraqqiyot yo‘liga g‘ov bo‘lishi ham mumkin. Shunga ko‘ra, bugungi 
kunda deyarli barcha mamlakatlar iqtisodiyotida monopoliyalarni davlat 
tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari qo‘llanilib, bu 
monopoliyaga qarshi 
siyosat
deb ataladi. Davlatning monopoliyaga qarshi siyosati asosini 
monopoliyaga qarshi qonunchilik
tashkil etib, u turli mamlakatlarda turli 
darajada rivojlangan bo‘ladi. 
Odatda AQShdagi monopoliyaga qarshi qonunchilik nisbatan ilgariroq va 
mukammalroq ishlab chiqilgan, deb hisoblanadi. U quyidagi uchta qonunchilik 
hujjatlariga asoslanadi:

---

256 
1.
Sherman qonuni
(1890 yilda qabul qilingan). Bu qonun savdoni yashirin 
monopollashtirish, u yoki bu tarmoqdagi yakka nazoratni qo‘lga olish, narxlar 
bo‘yicha kelishuvlarni taqiqlaydi. 
2.
Kleyton qonuni 
(1914 yilda qabul qilingan). Bu qonun mahsulot sotish 
sohasidagi cheklovchi faoliyatlarni, narx bo‘yicha kamsitish, ma’lum ko‘rinishdagi 
birlashib ketishlar, o‘zaro bog‘lanib ketuvchi direktoratlar va boshqalarni 
taqiqlaydi.