Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

30 avqust 1991 

---

MÜSTƏQİLLİYİN ŞİRİN XÜLYASI, YAXUD CƏNAB JİRİNOVSKİ  

BORİS NİKOLAYEVİÇİN SAĞLIĞINA BADƏ QALDIRACAQMI 

 

Avqustun  30-da  Azərbaycan  parlamenti  respublikanın  müstəqilliyinin  elan  etdi. 

Bir zaman tarixi adlana biləcək həmin sessiyanın iştirakçısı idim və hamı ilə birlpkdə 

mən  də  bəyannaməni  ayaq  üstə  alqışladım.  Xalqın  ürəyində  yaşayan  ən  müqəddəs 

diləyin - öz evinin sahibi olmaq, bütün dönümləri ilə birlikdə öz taleyini özü həll etmək 

arzusu həqiqətə çevrilmişdi. 

Yadımdadır,  60-cı  illərin  əvvəllərində  Moskvada  Ali  ssenari  kurslarında  birgə 

oxuduğumuz gözəl rejissor və yüksək intellektə malik bir insan olan İlya Averbax necə 

oldusa, məndən soruşdu: 

-Sən istərdinmi ki, Azərbaycan müstəqil olsun? 

- Mən öz xalqımın oğluyam və hansı xalq arzu etməz ki, müstəqil olsun,  - deyə 

gənclik illərinə xas bir az da ifrat təmtəraqla ilə cavab verdim. 

Lakin  bu  arzunun  ömrümün  axırına  qədər  (hərçənd  ki,  dediyim  kimi,  o,  zaman 

lap cavan idim) həyata keçəcəyinə azacıq da olsa, inamım yox idi. 

Otuz il keçib, indi budur, sanki ağlagəlməz və mümkünsüz  bir şey həyata keçir. 

Bəs ürəyimdəki bu təlaş nədəndir? Nəyə görədir ki, mən (həm də  yəqin ki, təkçə mən 

yox)  bu    cür  tarixi  hadisələrdə  təbii  görünən  ümumi  şadlığın  o  ruh  yüksəkliyini,  o 

məstedici təsirini duymuram. Yəni doğrudanmı fərəhsiz, ümidsiz keçən uzun vaxtsızlıq 

illərində  ürəkdə  hər  şey  yanıb  kül  olub.  Ya  bəlkə  səbəb  odur  ki,  müstəqilliyin  qələbə 

sədaları  od  tutub  yanan  və  qanına  qəltan  olunan  Qarabağ  torpağından  eşidilən  güllə 

vıyıltıları,  partlayış  gurultuları  içərisində  itib-batır?  Yoxsa  iş  başqa  şeydədir  -  bu 

hərəkətin əsəbi tələsgənliyi arxasında populist konyuktura olduqca açıq-aydın görünür. 

Elə bilirəm, hər halda ürəyimdən tikan çıxmasının başlıça səbəbi, təəssüf ki, kağız 

üzərindəki  müstəqilliyin  əsasının  əvvəllər  elan  olunmuş  kağız  üzərindəki  suverenlik 

kimi  şərti  olmasıdır.  Adamı  şübhələr  bürüyür  -  azadlıq  haqqında,  müstəqillik  barədə 

bütün bu bəyannamələr şirin xülya deyil ki? Və «azad respublikaların sarsılmaz ittifaqı» 

kabusu qarşısında bir qorxu baş qaldırır. Ağlıma acı bir fikir də gəlir; axı bütün bunlar 

bir dəfə olub. 

---

1917-ci  ildə  qalib  gəlmiş  bolşevik  hakimiyyətinin  ilk  sənədlərindən  biri  keçmiş 

Rusiya imperiyasındakı xalqların öz müqəddəratını təyin etmək barədə Lenin tərəfindən 

imzalanmış  bəyannaməsi  olmuşdur.  Bu  bəyannamədən  ilhamlanan  Zaqafqaziyanın  üç 

respublikası  -  Gürcüstan,  Azərbaycan  və  Ermənistan  öz  müstəqilliklərini  elan  etdi. 

Şərqin «böyük biliciləri»nin bəzən belə «dərin» bir mülahizəsini eşitmək mümkündür: 

guya  totalitarlığa  meyl,  antidemokratik  əhval-ruhiyyə  Şərq  xalqlarına,  o  cümlədən  də 

azərbaycanlılara xas cəhətdir. Mətbuat səhifələri və televiziya ilə belə səthi mülahizələr 

söyləməzdən qabaq, heç olmasa, Azərbaycan Demokratik Respublikasının qısamüddətli 

tarixi ilə (28 may 1918-ci ildən 28 aprel 1920-ci ilə qədər) tanış olmaq lazım idi. 

Bütün  müsəlman  Şərqində  ilk  parlament  respublikası  sayılan  Azərbaycan  hələ 

həmin  uzaq  illərdə  Avropa  demokratik  respublikalarında  mövcud  olan  bütün  siyasi 

strukturlara  malik  idi.  Çoxpartiyalılıq,  azad    mətbuat  şəraitində,  dini  dövlətdən  dəqiq 

ayırmaqla  milli,  dünyəvi,  hüquqi  dövlət    yaradırdı..  Parlamentdə  Azərbaycan  milli 

partiyası  ilə  yanaşı,  yalnız  kommunistlər,  sol  eserlər  deyil,  hətta  rus  monarxistləri  və 

erməni daşnaklarının nümayəndələri də var idi. 

Düz 23 ay yaşayan Azərbaycan Demokratik Respublikası (bir az sonra müstəqil 

Ermənistan  və  Gürcüstan  respublikaları  kimi)  Kirov,  Orconikidze  və  Mikoyanın 

başçılıq  elədiyi  XI  Qızıl  Ordunun  həmləsi  altında  yıxıldı.  Bu  ordunu  Azərbaycana, 

əlbəttə, elə Azərbaycanın öz inqilabi komitəsi «çağırmışdı». 

Belə  bir  model  sovet  tarixində  ilk  dəfə  təsdiq  edildi:  qanuni  hakimiyyət  xalqın 

özünün  heç  kəs  tərəfindən  vəkil  edilməmiş  nümayəndələrindən  ibarət  bir  dəstənin-

müəyyən vaxta qədər, hətta ərazi baxımından belə işğal olunan yerdən kənarda yerləşən 

bir dəstənin çağırdığı yad ordunun köməyi ilə devrilir. Bu model sonralar digər ölkələrə 

də  tətbiq  edildi:  elə  həmin  20-ci  ilin  payızında  Ermənistana,  21-ci  ilin  fevralında 

Gürcüstana,  40-cı  ildə  Baltikyanı  dövlətlərə,  56-da  Macarıstana,  68-də 

Çexoslovakiyaya, 79-da Əfqanıstana. Bu modelin birinci sınaq meydanı isə Azərbaycan 

oldu.  Lakin  bir  az  əvvəl  bütün  dünyaya  elan  olunmuş  istiqlaliyyət  prinsiplərini  dərhal 

inkar  etmək  yaxşı  düşməzdi,  odur  ki,  Lenin  Bakıya  təqribən  eyni  vaxtda  iki  teleqram 

göndərdi.  Birini  Azərbaycan  İnqilab  komitəsinin  sədri  N.  Nərimanova  -  «Yaşasın 

---

müstəqil  Sovet  Azərbaycanı!»,  o  birini    mərkəzin  səlahiyyətli  nümayəndəsi 

Orconikidzeyə - «Hakimiyyəti bütünlüklə öz əlinizə alın». 

Nərimanovun özündə də - əslində təmiz insan və əqidəli kommunist olan, inqilabi 

və beynəlmiləl səxavətin xumarıyla Azərbaycanın təkcə yeraltı sərvətlərini deyil,  bütöv 

rejionlarını belə bağışlamağa hazır olan Nərimanovun özündə də  - acı bir ayılma hissi 

çox tez başladı. O, sözlərin və vədlərin nəyə dəydiyini başa düşdü, elan olunmuş yüksək 

ideyalarla  həyata  keçirilən  real  məqsədlər  arasındakı  fərqi  dərk  etdi.  Çox  tezliklə 

millətçi  təmayüldə  ittiham  olunan  Nərimanov  Leninə,  Stalinə,  Trotskiyə  fəryad 

məktubları göndərirdi. «Azərbaycanın müstəqilliyi barədə danışan Siz deyildinizmi?» - 

deyə  Vladimir  İliçdən  soruşurdu.  Sual  cavabsız  qaldı.  Cavab  uzaqdan  gəldi.  Parisdə 

Leninin qatı siyasi düşməni olan Milyukov dağılmış Vahid, Bölünməz Rusiyanı bərpa 

etmiş dövlət xadimi kimi Vladimir İliçin sağlığına badə qaldırdı. 

Bizim günlərdə - respublikalar Moskva, Leninqrad demokratlarının xeyir-duaları 

ilə  öz  suverenliklərini  elan  etdikləri  və  müstəqillik  barədə  sənədlər  qəbul  etdikləri  bir 

vaxtda,  eyni  zamanda  Yeltsinin  ətrafında  olanlardan  respublika  sərhədlərinin  yenidən 

nəzərdən keçirilə biləcəyi barədə sözlər eşidəndə, dəhşət içərisində düşünürəm: bunda 

da  tarix  təkrar  olunmurmu?  Yəni  doğrudanmı  bir  gün  gələcək,  cənab  Jirinovski  Boris 

Nikolayeviçin sağlığına badə qaldıracaq? 

Rusiya  ilə  Ukrayna,  Rusiya  ilə  Qazaxıstan  arasında  anlaşılmazlıq  qığılcımını, 

xoşbəxtlikdən, düz bir gün ərzində söndürdülər. Çox yaxşı, - böyük respublikalar gərək 

savaşmasınlar. Bəs nəyə görə orta və kiçik respublikalar gərək savaşsınlar? Nəyə görə 

Azərbayçana  qarşı  sürülən  mücərrəd  yox,  tamamilə  konkret  ərazi  iddialarını  eləcə 

operativ  yatırmadılar  və  millətlərarası  qarşıdurma  tonqalı  artıq  dördüncü  ildir  ki, 

yüzlərlə  insanı  həyatdan  aparmaqla,  bütöv  xalqları  faciə  yanğınına  atmaqla  hələ  də 

közərə-közərə qalır. 

Bütün  bu  dörd  ildə  mənim  üçün  bundan  daha  əzablı,  ürək  parçalayan  bir  fikir 

yoxdur: əgər, şairin dediyi kimi, dünyada səadət yox, yalnız rahatlıq və azadlıq varsa, 

min əzab çəkmiş Zaqafqaziya torpağına bunlar bəs nə vaxt gələcək? Bu iki məfhumu - 

rahatlıq və azadlığı mən elə məhz birlikdə, qırılmaz əlaqədə təsəvvür edirəm. 

---

Üç Zaqafqaziya respublikası kağız üzərində deyil, həqiqi müstəqillik, boş deyil, 

möhkəm  suverenlik  qazanmaq  istəyirlərsə,  18-20-ci  illərin  faciəli  təcrübəsindən  dərs 

almalıdırlar.  Onların  müstəqil  mövcudluğu  hər  şeydən  qabaq  özlərinin  aralarında  sülh 

və  razılıq  olmasından  asılıdır.  Hər  hansı  barışmaz,  əsaslı  antoqonist  qarşıdurma  bizi 

məhvə aparır. Bu xalqların taleyn, siam əkizləri kimi, bütün mövcud fərqli cəhətləri ilə - 

xasiyyət,  ruh,  mənəviyyat  ayrılığı  ilə  bərabər  bir-birinə  möhkəm  bağlıdır.  Allahın 

səxavətlə  bol-bol  nemətlər  verdiyi  Zaqafqaziya  torpağına  dinclik  və  azadlıq  o  zaman 

gələcək  ki,  Baltikyanı  respublikaların  artıq  çoxdan  başa  düşdüklərini,  nəhayət,  bizim 

xalqlarımız  da  başa  düşəcəklər;  Zaqafqaziya  xalqları  eyni  zəncirlə  bağlanmışlar  və 

onlardan hər hansı biri azad deyilsə, üç respublikadan heç biri həqiqi mənada müstəqil 

ola  bilməz.  Birinin  əsarəti  başqalarının  azadlığının  boğulması  üçün  meydandır. 

Tariximizin bu mühüm və çoxdan keçilmiş dərsini yəni doğrudanmı dərk etməyəcəyik? 

Ədavətin, düşmənçilik və nifrətin, qarşılıqlı ittihamların bir-birindən betər qızışdırılması 

azadlığa gedən yolda ən böyük əngəl, ən əsas maneədir. 

Kimlərinsə fitnə-fəsadına, mərkəzin ikimənalı mövqeyinə, yalan vədlərinə, DTK-

nın məkrinə nə qədər istinad etmək olar. İidi DTK da, deyəsən, əvvəlki mahiyyətində 

son  günlərini  yaşayır.  Mərkəz  də  qıc  vəziyyətindədir  və  Köhnə  meydandakı  böyük 

binanın  sakit  otaqlarında  verilmiş  ikibaşlı  vədlər  keçmişdə  qalıb.  Elə  bir  vaxt  gəlib 

çatmayıbmı  ki,  hər  şeyi  özümüz  dərk  edək,  öz  ağlımızla  hərəkət  edək  və  kimlərinsə 

fitnə-fəsadının  əbədilik  girovu  olmayaq.  Mən  əminəm  ki,  Zaqafqaziya  respublikaları 

üçün istər Qərbə, istərsə də Şərqə üz tutub müstəqilliyə nail olma gümanı xalis xülyadır. 

Onlar yalnız bir-birlərinə üz tutmaqla müstəqillik qazana bilərlər. 

Lakin problemin heç də az əhəmiyyətli olmayan cəhəti bizim demokratik Rusiya 

ilə münasibətlərimizdir. Təbii ki, Qafqazın digər xalqlarının adından danışmağa heç bir 

haqqım  olmadığından,  mən  yalnız  azərbaycanlıların  keçirdikləri  ağrı-acıdan  söz  aça 

bilərəm.  Mənim  xalqım  bütün  bu  son  illəri  təkcə  hüquqi  yox,  eyni  zamanda  mənəvi, 

psixoloci  cəhətdən  fövqəladə  vəziyyətdə,  od  ilə  qan  arasında  yaşayır  -  hər  gün 

partlayışlar,  ölümlər,  girov  tutulması...  Bu  dəhşətlər  mənəvi  terrorla,  alçaldılma  və 

söyüşlərlə,  böhtan  və  yalanlarla,  yanlış  informasiyalarla,  bir  faktın  gizlədilməsi, 

digərinin  qabardılması  ilə  yüz  qat  tündləşir.  Bir  sözlə,  xalqımız  hər  gün  açıq-aydın 

---

bədxah münasibətə məruz qalır, günahımız da budur ki, kiçik, lakin yeganə vətənimizin 

ərazi  bütövlüyünü  saxlamaq  istəyirik.  Güllə  və  süngü  ilə  yaralananları  qələmlə 

öldürürlər, sol və keçmiş sağ (indi hamısı tamam soldur), mətbuat səhifələrində sataşır, 

təhqir edirlər. Bizim üçün daha çoxdan fərqi yoxdur ki, üstümüzə çirkab atan kimlərdir - 

demokratlar, yoxsa vətənpərvərlər. Sağmühafizəkar «Naş sovremennik» (№ 7, 1991-ci 

il)  jurnalının  səhifələrində  irticaçı  müsəlmanlara  qarşı  xristian  Ermənistanın  tərəfində 

durmaqa  çağırırlar;  sol-demokrat  «Literaturnaya  qazeta»  isə  16-cı  səhifədə  verdiyi 

zarafatyana təklifini, görünür, çox məzəli hesab edir: «Azərbaycan Sovet Respublikaları 

İttifaqı» yaradılmasın ki?». 

Səviyyəsiz, ucuz,səfeh zarafata ciddi, yumorsuz cavab verirəm: Yox, Azərbaycan 

Respublikaları  İttifaqı  yaratmaq  lazım  deyil.  Bizə bu  da  bəsdir  ki, öz  respublikamızın 

taleyini  Moskva  mətbəxlərində  həll  etməsinlər;  avqust  qiyamına  qədərki  tanınmış  bir 

jurnalistin dediyi kimi və bu gün yeni ideoloji kişili-qadınlı komissarların dediyi kimi, 

xalqları «bizimkilərə» və «özgələrə» ayırmasınlar, həddən ziyadə mütərəqqi, yaxud ifrat 

irticaçı  publisistlər  xalqları  qurbanlıqlara  və  cəlladlara,  ağlara  və  qaralara  (dərilərinin 

rəngi mənasında yox, ümumiyyətlə, yaxşılara, pislərə) bölməsinlər. 

Bir zaman Moskva dalanlarında bütün cənublulara «qaradallılar» deyirdilər. İndi 

sanballı qəzetlərdə cənub respublikaları qarınaltı elan olunur. Yaxşıdır ki, yenə arxadan 

qabağa keçiriliblər. 

Durğunluq dövründə bir çox görünməmiş cinayətlər baş verib, ancaq hər halda nə 

o  vaxt,  nə  də  sovet  sisteminin    daha  amansız  illərində  xalqları  bəyənilməyən 

müsəlmanlar»  və  «çox  xoşa  gələn  bütün  başqaları»  -  deyə  ayırmamışdılar.  Mən  bunu 

elə-belə  demirəm,  bax,  indicə  -  məqaləmi  bitirdiyim  bu  dəqiqələrdə  televiziya 

«Xəbərlər»inin («Vesti») aparıcısı müsəlman respublikalarını (onları dini prinsipə görə 

məhz  elə  beləcə  də  müəyyənləşdirir)  bütün  ağır  günahlarına  görə  -  mühafizəkarlığa, 

patriarxallığa,  kommunizm  totalitarizminə  sədaqətə,  rəhbərlərə  pərəstişə,  diktaturaya 

meylli  olmağa  görə  və  s.  və  i.  a.  açıq  mətnlə  biçib  tökür.  (Görünür,  Stalin,  Hitler, 

Mussolini,  Mao,  Brejnev  -  hamısı  sırf  müsəlman  rəhbərləridir).  Həm  də  ki, 

«Xəbərlər»in fikrincə, müsəlman respublikalarının müstəqillik cəhdi, heç də Baltikyanı 

respublikalarda, Moldova, Gürcüstan və Ermənistanda olan cəhdin eyni deyil. Orda bu 

---

cəhd səadətdir, burda bəla. Niyə? Belə ikili ölçünün səbəbi nədir? Bədbəxt müsəlmanlar 

bu zirək aparıcıya nəyə görə xoş gəlmir? 

Həm də, bir halda ki, müsəlmanlar bu dərəcədə pisdirlər, nəyə görə onlardan bərk 

yapışıblar,  heç  cür  ayrılmaq  istəmirlər  -  qoy  çıxıb  getsinlər  öz  totalitar  recimlərini 

qursunlar, keçmiş İttifaqın belə səfalı demokratik mənzərəsini də korlamasınlar?!. 

Avqust günlərində Moskvada üç gözəl cavanın faciəli ölümünə - bu əvəzsiz itkiyə 

Azərbaycanda  bütün varlığımızla  acıdıq. Ancaq 90-cı  ilin  dəhşətli  Yanvar günlərində, 

ordu generalı Yazov  (bundan sonra marşal rütbəsi aldı) Bakıda qanlı qırğın törədəndə 

ölkənin yazıçılarından, humanist sənətin nümayəndələrindən kim bizim dərdimizə şərik 

oldu? Tanklar minik avtomobillərini sərnişinləri ilə bərabər əzib tökəndə, təcili yardım 

maşınları  atəşə  tutulanda...  Ordu  gülləsindən  həlak  olmuş  126  şəhid,  o  cümlədən, 

uşaqlar, qadınlar, qocalar  Bakıda  Şəhidlər  xiyabanında uyuyurlar.  Sağ olsun  Stanislav 

Qovöruxin  ki,  qara  Bakı  yanvarı  barədə  «Moskovskiye  novosti»də  yazdı.  Sağ  olsun 

Oljas  Süleymenov  ki,  həmin  faciəln  günlərdə  Bakıya  uçdu:  lakin  bu  layiqli  misallar 

böyük  bir  dövlətin  ictimaiyyəti  üçün  az  deyilmi?  Bəs  yerdə  qalanları  hardaydılar  - 

ölkənin  qaymağı,  şərəfi?  Birinin  dərdlərinə  çox  həssas,  o  birininkinə  tamamilə 

soyuqqanlı olan mətbuat hardaydı? Bir neçə kəndin boşaldılmasını aləmə car çəkib, iki 

yüz minin amansızcasına qovulmasına göz yumanlar hardaydı? Bir qatilliyi haqlı olaraq 

pisləyib,  o  birini  özünün  susub  durmağı  ilə  sanki  yeni  cinayətlərə  təhrik  edənlər 

hardaydı? 

Qara Yanvar günlərində ölkənin yazıçı təşkilatlarına etdiyimiz müraciətlərə cavab 

çıxmadı.  SSRİ  Yazıçılar  İttifaqı  duzsuz  bir  teleqram  göndərdi,  başqaları  isə 

ümumiyyətlə susdular. İndi Azərbaycan yazıçılarını kim inandıra bilər ki, biz məhz elə 

bu lallar-karlar İttifaqının tərkibində qalmalıyıq. 

Amma Azərbaycanda demokratik ənənənin kifayət qədər inkişaf etmədiyi barədə 

nə  qədər  desən,  ağız  dolusu,  ağayana  təkəbbürlə  danışsınlar.  Azərbaycan  həmişə  belə 

məhsuldar,  bərəkətli,  belə  amansızcasına  istismar  edilən  və  buna  körə  də  ölkənin  bu 

dərəcədə ayıq-sayıq qorunan regionu olduğu halda, 1920-ci ilin aprelində rəhmsizcəsinə 

dağıdılmış  demokratik  təşəbbüslər  nə  yolla  inkişaf  etməliydi?  Məgər,  demokratik 

təmayüllərin  inkişafına  imkan  vermək  olardımı  ki,  nəticədə  də  strateci  cəhətdən  belə 

---

mühüm  bir  yeri,  hələ  üstəlik  havayı  nefti,  pambığı,  qul  əməyinə  bərabər  işçi  qüvvəsi 

olan bir ərazini itirəsən? 

Əgər kimsə bu barədə cıqqırını çıxarsa, o, əlbəttə ki, mənfur xalq düşmənidir, qatı 

millətçi, dünyadakı bütün xarici dövlətlərin akentidir. Əgər ev kitabxanasında hətta rus 

türkoloqlarının da kitabını saxlamış olsa, - pantürkistdir, Şərq dillərinin birini bilirsə, - 

panislamist, Avropa dilini bilirsə, - vətənsiz kosmopolitdir. 

Məhz  buna  görə  də  bir  nəslin  həyatı  ərzində  bu  xalqın  əlifbasını  iki  dəfə 

dəyişmək  olar,  onun  tarixini  saxtalaşdırmaq,  epik  dastanlarını  və  milli  bayramlarını 

qadağan  etmək,  neftini  vəhşicəsinə  sormaq,  kimyəvi  preparatlarla  pambıq  tarlalarını 

zəhərləmək  olar.  Xəzəri  məhv  etmək,  uşaq  ölümünə  görə  ölkədə  ən  yüksək  rəqəmə 

dözmək olar. 

Azərbaycan  yazıçıları  bütün  bunlar  barədə  susublarmı?  Gəlin  Bakıya,  Sizə 

Yazıçılar Birliyinin binasındakı xatirə barelyefini (Stalin repressiyası qurbanlarına həsr 

olunmuş bəlkə də ölkədə birinci xatirə lövhəsini) göstərək. Həmin lövhədə təkcə elə bir 

37-ci  ildə  güllələnmiş,  məhv  edilmiş,  Xəzər  dənizində  batırılmış,  Sibir  düşərgələrində 

əzab  verilmiş  27  Azərbaycan  yazıçısının  adı  həkk  olunmuşdur;  bu  bizim  o  zamankı 

yazıçılar təşkilatımızın üzvlərinin sayının təqribən yarısıdır. Amma axı sonrakı illərin də 

təqibləri  olub,  -  mənəvi  təqib,  şıdırğı  qəzet  kampaniyaları,  yazılı  və  şifahi  çuğulluq, 

İttifaqdan  xaric  etmək,  intihar.  Altmışıncı  illər  nəsli  həyatımıza  qara  yaxmağa  görə, 

gözəl  sosialist  kerçəkliyinə  şər  atmaq  üstə,  mövzu  xırdaçılığına  görə  gözümçıxdıya 

salınırdı. 

Yeni bir dövr başladı - Yenidənqurma elan olundu, Aşkarlıq başlandı. Və yenə də 

bizim  ziyalılar  oyundankənar  vəziyyətdə  qaldılar.  Azərbaycan  yazıçılarının  mərkəzi 

kütləvi  informasiya  vasitələrinə  yolu  məharətlə  kəsilir  ki,  sonra  onların  özlərini 

passivlikdə, ətalətdə, geri qalmaqda təqsirləndirsinlər. 

Əgər  Azərbaycanın  mütərəqqi  yazıçıları,  ümumən  respublikada  demokratik 

hərəkat  müəyyən  çətinlik  çəkirsə,  bunun  səbəblərindən  biri  mərkəz  demokratlarının 

bizim problemlərimizə qərəzli, bədxahlıqla yanaşmalarıdır. Belə münasibət təkcə özünə 

qapılıb  qalmış,  təkləimiş,  qaraqabaq  millətçiliyi  (mövcudluğunu  inkar  etməyə  ehtiyac 

---

yoxdur) deyil, həm də bu gün hələ olmayan, lakin sabah baş qaldıra biləcək və möhkəm 

yer tuta biləcək, uzun müddətə bərqərar ola biləcək dini fundamentalizmi yetişdirir. 

Bir  halda  ki,  respublikaların  müstəqillik  əldə  etmək  prosesi,  göründüyü  kimi, 

tarixən  qaçılmazdır  və  mümkün  çətinliklərə,  geriyə  çəkilmələrə  baxmayaraq,  axır 

nəticədə  tarixi  perspektivdə  qarşısıalınmazdır,  onda  yaxşı  olmazmı  ki,  qonşuluqda 

demokratik, sülhsevər, açıq və dost dövlətlər görəsən? 

Öz vətənində azad, müxtəlif əqidələrə, fikirlərə dözümlü cəmiyyətə, demokratik, 

sivilizasiyalı  quruluşa,  «insani  simada  suverenliyə»  malik  olmaq  arzusu  mənim  üçün 

yalnız  mücərrəd-altruist  istək  deyil,  həm  də  xalis  şəxsi,  eqoist  mülahizələrlə  bağlıdır. 

Yalnız belə bir ölkədə cəmiyyətimizin əksər hissəsi də, ziyalılarımız da yaşaya bilər, o 

cümlədən də mən özüm həmfikirlərim, dost və yaxınlarımla birlikdə. 

İnsan  azadlığına  malik  olmayan  milli  müstəqillik  birincinin  və  ikincinin 

olmamasından az bəla deyil. Və bu vahidləşən məqsədlərin - milli müstəqillik və hər bir 

adamın şəxsi azadlığının, şəxsi fikrə sahib olmaq və onu ifadə etmək azadlığının əldə 

edilməsində,  daxili  amillərlə  yanaşı,  çox  mühüm  bir  xarici  amil  də  var  -  ilk  növbədə 

Rusiya  demokratiyasının  mövqeyi.  Tarixin  dərsi  belədir  ki,  keçmiş  İttifaqın 

respublikalarının  müstəqilliyi,  rus  xalqının  və  onun  qanuni  seçilmiş  hökumətinin 

nəcibliyi və fədakarlığı ilə əldə ednlə və təmin oluna bilər. 

Müxtəlif əsrlərdə Tarix bu həqiqətən çox əzablar görmüş, səbrli və böyük xalqı - 

Rus  xalqını  -  Qərbin  və  Şərqin  bir  çox  digər  xalqlarının  da  taleyini  müəyyənləşdirən 

sınaqlara çəkmişdir. Bizim əsrdə - əsrin birinci yarısının axırıncı onilliyində Rus xalqı 

faşizmin  darmadağın  edilməsində  müstəsna  rol  oynayıb.  Əsrin  axırıncı  onilliyində  bu 

xalq  onu  və  başqa  xalqları  bu  qədər  uzun  müddət  ərzində  qorxu  və  yalan,  saxta 

özündənrazılıq  və  yerinə  yetməyən  vədlər  girdabında  saxlayan  quruluşun  tarmar 

olmasında həlledici rol oynadı. Rus xalqı 41-ci ildə Moskvanı qoruduğu kimi 91-ci ilin 

avqustunda azadlığı qorudu. Elə bir məqam gəlib ki, impernyanın həm sayca, həm də 

siyasi-iqtisadi,  hərbi  çəki  və  mənəvi  potensial  etibarilə  ən  qüdrətli  xalqı  -  Rus  xalqı- 

hamının, o cümlədən də özünün xilası naminə bir yol seçməlidir! Demokratiya, yaxud 

imperiya! Ya o - ya bu. Uyuşması mümkün olmayanı uyuşdurmaq kimi xam xəyallarsız 

ikisindən birini seçmək gərəkdir. 

---

Əgər  qəti  çıxış  yolu  demokratiyanın  xeyrinə  seçilsə,  bu  heç  də  keçmiş  İttifaqın 

xalqları  arasında  əlaqələrin  kəsilməsi  demək  deyil.  Azadlıq  birləşdirir,  ayırmır. 

Bəzilərinin  sevmədiyi  Şərqin  şairi  deyib:  «Qoy  bizi  bağlayan  ip  qırılsın.  Ona  təzədən 

düyün salanda biz bir-birimizə daha yaxın olacağıq». Ayrılmaq aralanmaq demək deyil. 

Həmişəlik vidalaşmaq lazım deyil. Müvəqqəti ayrılmaq lazımdır ki, öz şəxsi evini 

öz  istədiyin  kimi  qurasan  və  ancaq  bundan  sonra  yenidən  bərabər  hüquqlu  xeyirxah 

qonşular  kimi  görüşəsən  -  qarşılıqlı  iqtisadi  faydalı  əlaqələr,  dərin  mədəni-mənəvi 

münasibətlər, rəngarənk, maraqlı idman, turist mübadiləsi-bütün bu tellər ilə bir-birinə 

bağlı  olan  mehriban  qonşular  kimi…  Bizim  ümumi  mənəvi  fəzamız  - 

hafizəmizdir.Hamımızın 

birgə 

yaşadığımız 

 

günlər,illər 

barədə 

xatirələrimizdir.Yaddaşımız imkan verməz ki, bir-birimizə yadlaşaq. Rusiya müstəqillik 

yoluna  çıxmış  xalqlara  münasibətdə  öz  yüksək  və  nəcib  borcunu  yerinə  yetirməklə 

özünün də həqiqi, əsl müstəqilliyini əldə etmiş olur; ədalətə və tərəqqiyə, yüksək rifaha 

və bütün həmhüdud xalqların ona cavab olaraq göstərdikləri nəcib dostluq münasibətinə 

əsaslanan həqiqi qüdrət əldə etmiş olur. Əsl qüdrət «qüvvət var - ağıl gərək deyil» atalar 

sözündəki kinayəli «müdrikliyi» təkzib edir. 

Rusiya  əzab-əziyyətlə  marksizm  üçün  yox,  azadlıq,  demokratiya,  ləyaqət  üçün 

yetişmişdir. Totalitar qandallardan azad olmuş digər xalqlar kimi. 

Və  inanıram  ki,  cənab  Jirinovski  heç  vaxt  Boris  Nikolayeviçin  sağlığına  badə 

qaldırmalı olmayacaq.