Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

ÖMRÜMÜN «QOBUSTAN» İLLƏRİ 

 

 «Qobustan» - mənim gəncliyimdir, bizim nəslin gəncliyidir. Düz otuz il bundan 

əvvəl  -  1968-ci  ilin  payızında  bu  toplunun  baş  redaktoru  təyin  olunanda  otuz 

yaşındaydım və yeddi nəfərdən ibarət olan redaksiyamızın əməkdaşları (məsul katib, iki 

şöbə  müdiri,  rəssam,  texniki  redaktor,  makinaçı)  -  hamısı  məndən  cavan  idilər. 

Müəlliflərimizin də böyük qismi gənclər idi.  

«Qobustan»  ədəbiyyatımızda,  sənətimizdə  «60-cılar»  adlanan  və  mədəniyyət 

tariximizdə  silinməz  izlər  salan  bir  nəslin  səsi  idi,  onun  ruhunun,  dünyagörüşünün  və 

dünyaduyumunun, düşüncələrinin, estetik  zövq və meyarlarının ifadəsi idi. O nəslin, o 

dövrün  ümidlərini  və  fərəhlərini,  aldanışlarını  və  xəyal  qırıqlığını  yaşayır  və  öz 

səhifələrində əks etdirirdi.  

Toplu  ilk  nömrəsindən  oxucuların  marağını  və  sevgisini,  bədxahların  

qısqanclığını  və  kinini  qazandı.  (Təbii  ki,  bu  sonuncular  da  oxucular  idi,  oxuyurdular 

«Qobustan»ı, amma pis gözlə, qurdalayıb bir şey tapmaq məqsədiylə oxuyurdular). Hər 

halda  topluya  biganə  qalanlar  yoxdu.  Məlumat  alırdıq  ki,  bəzən  toplunu  köşklərdə 

piştaxtanın altından artıq qiymətə satırlar.  

Bu  oxucu  marağının  səbəbi  nəydi?  Materialların  oxunaqlı  şəkildə,  o  vaxtlar 

yalnız  «Qobustan»a  məxsus  bir  dillə  və  üslubla,  çeşidli  formalar,  biçimlər,  rubrikalar 

şəklində təqdim olunması, rəngli şəkillərin və kağızın yüksək keyfiyyətli olması diqqəti 

çəkirdisə, bu işin yanız zahiri cəhəti idi. Daha vacib, daha önəmli məsələ topluda gedən 

yazıların  məzmunu  və  daha  geniş  anlamda  «Qobustan»ın  ümumi  ruhu,  məramı, 

mövqeyi idi.  

«Qobustan»  incəsənət  toplusu  dərc  etdiyi  müxtəlif  səpgili  yazılarla  göstərmək 

istəyirdi  ki,  ən  yeni,  mütərəqqi,  irəlici  sənət  yönlərinin,  təmayüllərinin  təbliği, 

dəstəklənməsi heç  də  keçmiş  irsimizdən  qopmaq,  köklərimizi  danmaq,  onlara  etinasız 

yanaşmaq  deyil.  «Qobustan»  öz  yazılarıyla  sübut  edirdi  ki,  xalqımızın  neçə  min  illik 

mədəni  sərvətinə  ehtiram,  milli  yaradıcılıq  ənənələrinə  diqqət  və  sayğı  heç  də 

inkişafımızın qarşısını almamalıdır, yeni axtarışlara, eksperimentçiliyə, çağdaş dünyayla 

---

ayaqlaşmağa  əngəl  törətməməlidir.  «Qobustan»  həm  Keçmişimizə  sadiq  idi,  həm  də 

Gələcəyimizə.  

Toplu  Azərbaycan  incəsənətinin  bütün  sahələrini  işıqlandırırdı,  amma  eyni 

zamanda onun qapıları bütün dünyanın- Qərbin də, Şərqin də, Şimalın da, Cənubun da 

sənət xəzinəsinə açıq idi. İlk nömrəmizin üz qabığında Qobustan qaya rəsmlərinin şəkli 

verilmişdi,  sonrakı  saylarımızı  Orta  əsr Azərbaycan  miniatürləri,  xalçalarımız,  «Molla 

Nəsrəddin»  karikatürləri,  Səttar  Bəhlulzadənin,  Cavad  Mircavadovun,  Mikayıl 

Abdullayevin, Tahir Salahovun, Toğrul Nərimanbəyovun, Rasim Babayevin tablolarıyla 

bərabər, Orta əsr İtaliya İntibah rəssamlarının, fransız impressionistlərinin, Behzadın və 

Matissin şəkilləri, yapon qravürləri və Pikassonun qrafik «Göyərçini» bəzəyirdi.  

«Qobustan» dünyaya açılan Azərbaycan pəncərəsiydi. Əbubəkr Əcəmi Naxçıvani 

və Sultan Məhəmməd, Üzeyir Hacıbəyov və Bülbül, Abbas Mirzə Şərifzadə və Fatma 

Muxtarova,  Rəşid  Behbudov  və  Niyazi  «Qobustan»  səhifələrində  Çarli  Çaplin  və 

Rabindranat  Taqorla,  Şostakoviç  və  Karbüzye  ilə,  Fellini  və  Meyerholdla,  Brext  və 

Kurasavayla,  Mey  Lan  Fan  və  Salvador  Daliylə,  Qarsia  Lorka  və  Dieqo  Rivyeroyla, 

Çurlenis və Pirosmaniylə görüşürdülər. «Qobustan»ının birləşmiş (iki nömrə bir sayda) 

özəl  nömrələri  XX  əsr  dünya  sənətinə,  Asiya  və  Afrika  ölkələrinin  mədəni  irsinə, 

keçmiş SSRİ xalqlarının bədii yaradıcılığına həsr olunurdu. 

O dövrün məhdud ideoloji çərçivələri içində «Qobustan» Azərbaycanda, bəlkə də 

bütün Sovet İttifaqında Türkiyənin keçmiş və müasir sənəti haqqında ən çox materiallar 

verən bir nəşr idi. Türkiyədən başqa ümumən Türk dünyasının sənət sərvətləri haqqında 

yazılar, şəkillər dərc edilirdi. Əlbəttə, o vaxtlar «Türk dünyası» ifadəsi işlənə bilməzdi, 

amma  Qazax  rəssamı,  Özbəkistanın  memarlıq  abidələri,  Qırğız  kinosu,  Türkmənistan 

xalçaları,  Tatar  musiqisi,  Tuva  heykəlləri,  haqqında  türlü  materiallar  bütün  Türk 

dünyasının  keçmiş  və  çağdaş  sənətini  ehtiva  edirdi.  «Qobustan»a  verilən  pantürkizm, 

türkçülük «ittihamlarının» bir səbəbi də məhz bu idi. 

Toplumuz  heç  vaxt  Güney  Azərbaycan  mövzusunu  da  unutmurdu.  Cənubi 

Azərbaycanın  memarlıq  abidələri,  xalq  yaradıcılığı,  xalça  örnəkləri,  müğənniləri, 

ifaçıları, rəssamları haqqında materiallar toplunun demək olar ki, bütün saylarında yer 

alıb. Bir nömrəmiz isə Güney və Qüzey Azərbaycan sənətinin paralel şəkildə təqdiminə 

---

həsr  edilib.  Yəni  hər  səhifənin  yuxarı  hissəsində  Şimali,  aşağı  hissəsində  Cənubi 

Azərbaycan  sənətinə  aid  yazılar,  şəkillər  verilib  və  bu  səhifələrin  iki  hissəsini  ayıran 

nazik  xətt  Araz  çayı  kimi  keçilməz  sərhəd  deyil  -  mətnlər,  şeirlər,  rəsmlər  bir-birini 

tamamlayır,  bir-birinə  əlavələr  edir,  küll  halında  bütöv  və  bölünməz  milli 

mədəniyyətimizi nümayiş etdirir. 

«Qobustan»  daha  bir  cəhətiylə  də  oxucuların  diqqətini  çəkirdi.  Səhifələrində 

sənətin sıravi adamlarına, ya adları tamamilə unudulmuş, yaxud da müəyyən xidmətləri 

olan,  amma  yada  düşməyən  adi  sənət  işçiləriylə  söhbətlər,  onların  barəsində  yazılar 

verirdi. 

Unudulmuş,  yaxud  adları  o  dövrdə  yasaq  edilmiş  şəxslər  sırasında  Azərbaycan 

Demokratik  Respublikası  zamanı  fəaliyyət  göstərmiş  adamlar  da  vardı.  Onlar  siyasət 

adamları,  deməli  Sovet  Quruluşunun  düşmənləri  sayılırdısa  da,  biz  həmin  adamların 

incəsənətlə  bağlı  fəaliyyətinə  əsaslanaraq  məlumat  xarakterli  yazılar  verirdik.  Bu 

rubrikanın yaranmasında həmin yazıların daimi müəllifi, memar və araşdırıcı Mövsüm 

Əliyevin  xidmətini  qeyd  etməyə  bilmərəm.  «Qobustan»da  yazıları  dərc  edilmiş 

müəlliflər  sırasında  mədəniyyət  tariximizin  tanınmış  simaları  var:  Qara  Qarayev  və 

Fikrət  Əmirov,  xalçaçı  Lətif  Kərimov,  teatrşünas  Cəfər  Cəfərov,  memarlıq  tarixçisi 

Əbdülvahab  Salamzadə,  sənətşünas  Kərim  Kərimov,  alim-geoloq  Xudu  Məmmədov, 

filosof Cahangir Əfəndiyev… 

Rəssam Elçin, sənətşünas Rasim Əfəndi, memarlıq tarixçiləri Cəfər Qiyasi, Şamil 

Fətullayev,  yazıçı-publisistlər  Rafael  Hüseynov,  Vaqif  Əlixanlı,  filosof  Rəhman 

Bədəlov toplunun fəal müəlliflərindən idilər.  

 «Qobustan»da ilk gündən və bir qədər sonradan fəaliyyət göstərən əməkdaşları - 

mərhum  Vidadi  Paşayevi,  itkin  düşmüş  Yusif  Əliyevi  bu  gün  İstanbulda  olan,  türk 

mətbuatında  «Qobustan»  ruhunu  yaşadan  Tofiq  Abdin  Məhərrəmoğlunu,  indi  «Oğuz 

eli»  qəzetini  redaktə  edən  Azər  Abdullanı,  məsul  katib  Sərvər  Məmmədzadəni, 

toplunun rəssamları Ramiz Yanbulatovu və Qəyyuru, fotoqraf Tofiq Xanməmmədovu, 

Esmira xanımı, makinaçı Mayanı minnətdarlıqla anır, birlikdə çalışdığımız günləri xoş 

hisslərlə xatırlayır, ölənlərə rəhmət deyir, qalanlara uzun ömür diləyirəm. 

---

Bu  gün  «Qobustan»ın  indiki  baş  redaktoru,  gözəl  şairimiz  və  mənim  etibarlı 

dostum  Fikrət  Qocanın  təklifiylə  «Qobustan»ın  bu  özəl  yubiley  nömrəsinə  Son  söz 

yazarkən  o  vaxtkı  dövr  üçün  -  bütün  çətinlikləri,  sıxıntıları,  haqsızlıqları,  dözülməz  

mənəvi təzyiqlərinə baxmayaraq - qəribsəyirəm, gəncliyimin «Qobustan» günləri üçün 

nostalji  hissləri  duyuram.  Bu  da  təbiidir,  çünki  gənclik  hansı  şəraitdə  və  mühitdə 

keçməsindən  asılı  olmayaraq  ömrün  ən  işıqlı,  ən  ümidli  çağıdır  -  axı  hər  şey  hələ 

irəlidədir.  Qəlbinə,  zehninə    hakim  olan  duyğu-fikir  də  Gələcəyə  ümiddir  -  Azad, 

Ədalətli,  Firavan,  hürr  düşüncəli,  sərbəst  davranışlı  Gələcəyə  ümid.  İndi  -  XX  əsrin 

qurtara-qurtarında,  bizim  nəsil  üçün  hər  şey  irəlidə  yox,  geridədir.  Odur  ki,  tez-tez 

keçmişə  boylanır,  yaşanılmış  ömrün  mənasını  da,  mayasını  da,  tarixdə  yerimizi  də 

keçmişdə axtarırıq. 

1964-cü  ildə  Moskvada  Ali  ssenari  kurslarını  bitirdikdən  sonra  üç  il  Bakıda, 

radioda əvvəl Uşaq şöbəsinin, sonra İncəsənət şöbəsinin müdiri kimi çalışdım. 67-ci ildə 

ilk  ssenarim  üzrə  lentə  alınan  «Torpaq,  Dəniz,  Od,  Səma»  filminin  çəkilişində  iştirak 

etdiyimçün  Radiodan  çıxdım,  film  bitdikdən  sonra  isə  bir  il  işləmədim.  1968-ci  ilin 

yayında  Buzovna  bağında  götür-qoy  edirdim  ki,  payızda  hara  işə  düzəlməyə  təşəbbüs 

göstərim. Belə günlərin birində şəhərdən bağa qayıdan Ənvər Məmmədxanlı mənə dedi 

ki,  Cəfər  səni  ministr  eləmək  istəyir.  Atamın  və  Ənvərin  yaxın  dostu,  universitetdə 

mənim  müəllimim  və  diplom  işimin  rəhbəri  olmuş  Cəfər  Cəfərov  o  vaxt  Mərkəzi 

Komitənin  ideoloji  katibi  vəzifəsinə  təzəcə  seçilmişdi.  Bu  sözləri  də  Ənvərlə  görüşü 

zamanı deyib və məni yanına dəvət edib.  

Səhərisi Bakıya gəldim, Cəfər müəllimə telefon etdim, görüşdük və məlum oldu 

ki,  məni  nazir  yox,  Kinematoqrafiya  Komitəsi  sədrinin  müavini  təyin  etmək  istəyir. 

Tamamilə səmimi etiraf edirəm ki, bu təklifə çox da sevinmədim. Mənimçün ən kiçik 

işdə belə sərbəst işləmək, hər hansı böyük vəzifəli müavin olmaqdan üstündür. Nə yaxşı 

ki, Cəfər müəllimin bu fikri nə ondan, nə də məndən asılı olmayan səbəblərə görə baş 

tutmadı.  

Ancaq  elə  həmin  görüşdə  Cəfər  Cəfərov  mənə  başqa  bir  niyyətini  də  söylədi. 

Dedi  ki,  vaxtilə  Mehdi  Məmmədovun  redaktorluğu  ilə  «Azərbaycan  incəsənəti»  adlı 

almanax çıxıb. Cəmisi üç nömrəsi çıxıb, sonra qapanıb. Həmin almanaxı bərpa eləmək 

---

istəyir və Mehdi müəllimin teatrda çox məşğul olduğunu nəzərə alaraq baş redaktorluğu 

mənə təklif edir. Bu təklifi böyük həvəslə və sevinclə qəbul etdim və 19 il - 1968-ci ilin 

sentyabrından 1987-ci ilin iyununa qədər - incəsənət almanaxının baş redaktoru işlədim. 

Dəqiqləşdirirəm:  incəsənət  almanaxının  yox,  incəsənət  toplusunun.  Həm  də  bu  toplu 

Mərkəzi  Komitə  bürosunun  qərarında  «Azərbaycan  incəsənəti»  nəşrinin  bərpası  kimi 

qeydə alınmışdısa da, mən onu «Qobustan» adlandırmağı təklif etdim. Cəfər müəllimə 

fikrimi izah etdim: «Azərbaycan incəsənəti» çox yıpranmış, rəsmi, protokol xarakterli 

addır, jurnal adı kimi cəlbedici deyil. Tarixi Qobustan sənətin bir sıra növlərini - təsviri 

sənət  (qaya  rəsmləri),  musiqi  (qaval-daş),  rəqs  (Yallını xatırladan  şəkillər)  əks  etdirən 

yerdir. Müxtəlif sənət sahələrini işıqlandıracaq bir toplunun «Qobustan» adlanması həm 

bu  baxımdan,  həm  Qobustanın  özünün  daha  geniş  tanıdılması  baxımından,  həm  də 

orijinal jurnal adı kimi daha münasibdir. Cəfər müəllim də o vaxt Mərkəzi Komitənin 

şöbə müdiri işləyən Teymur Əliyev də bu mülahizələri qəbul etdilər və partiya qayda-

qanunlarında  görünməmiş  bir  iş  baş  verdi:  Büronun  əvvəlki  qərarı  dəyişdirildi, 

«Azərbaycan  incəsənəti»  almanaxı  əvəzinə  «Qobustan»ın  nəşri  haqqında  sənəd  qəbul 

olundu. Almanaxın toplu adlandırılmasını isə özümüz - qərarsız-filansız etdik.  

Dərhal bu ada etirazlar meydana çıxdı. Elə Mərkəzi Komitənin məsul işçilərindən 

biri: «Qobustan» niyə?  - deyə təəccübləndi  - Qobustan deyəndə dəvələr yada düşür. - 

Dəvələr niyə? - deyə indi də mən təəccübləndim. Demə məsul yoldaşın  

Qobustan  qaya  rəsmlərindən  xəbəri  yoxmuş.  Haradasa  Qobustan  ərazisində 

dəvəçilik sovxozu olduğunu bilirmiş.  

Beləliklə,  «Qobustan»la  bağlı  mübahisələr  hələ  toplu  çıxmamışdan,  elə  onun 

adından  başlamışdı.  Görkəmli  sənətkarımız,  xalçaçılıq  sahəsində  mötəbər  mütəxəssis, 

sonralar  «Qobustan»-ın  redaksiya  üzvü  və  fəal  müəlliflərindən  biri  mərhum  Lətif 

Kərimov da bu ada etiraz edir, «o yerin adı Qobustan yox, Qəbristandır» - deyirdi. - Hər 

halda oranı hamı Qobustan kimi tanıyır - dedim. Toplunun adını da «Qobustan» qoyaq, 

amma  elə  ilk  nömrədə,  Lətif  müəllim,  Sizin  «Qobustan,  yaxud  Qəbiristan»  haqqında 

mülahizələrinizi  də  dərc  edək.  Razılaşdı.  Birinci  nömrəyə  çatdırmadı,  amma  sonrakı 

saylardan  birində  Lətif  müəllimin  «Qobustan,  yaxud  Qəbiristan»  adlı  məqaləsini  çap 

etdik.  Beləliklə  «Qobustan»ın  elə  ilk  nömrələrindən  əsas  prinsiplərinin  birini  də 

---

nümayiş  etdirdik  -  sərbəst  fikir  söyləmək  üçün,  hətta  redaksiyanın  mövqeyinə  uyğun 

olmayan, zidd olan mülahizələr irəli sürmək üçün toplu öz səhifələrində yer ayıracaq.  

Dediyim kimi başı bəlalı «Qobustan»la bağlı söz-söhbətlər toplunun hələ ilk sayı 

işıq  üzü  görməmişdən  başlamışdı.  «Qobustan»  adından  başqa  «toplu»  sözü  də 

mübahisələr  doğururdu.  Əcnəbi  «almanax»  yaxud  «Məcmuə»  kəlmələri  heç  kəsi 

narahat etmirdisə, «toplu»nu türk dilindən (?!) alınma söz kimi qəbul edirdilər və bunun 

yaman nigarançılığını çəkirdilər. Türk sözü! Bu irad, xüsusilə Azərbaycanda o dövrün 

və  o  sistemin  anlayışlarına  görə  ən  ağır  siyasi  ittihama  bərabərdi.  Azərbaycan 

lüğətlərinə  istinadən  «toplu»  sözünün  Azərbaycan  (guya  ki.  Azərbaycan  türk  deyil!) 

kəlməsi olduğu barədə izahat verməli olurduq.  

İş  ondaydı  ki,  Azərbaycan  dili  lüğətlərinə  daxil  olan,  amma  çox  istifadə 

edilməyən, az qala unudulmuş sözləri məhz «Qobustan» səhifələrində görəndə bunları 

«türk  dilinin»  (oxu:Türkiyə  türkcəsinin)  təsiri  kimi  qələmə  verirdilər.  Məsələn 

müvəffəqiyyət əvəzinə daha çox uğur, nümunə əvəzinə örnək, müqəddimə əvəzinə ön 

söz,  əsr  əvəzinə  yüz  il,  əlaqədar  əvəzinə  bağlı  yozum  işlədəndə  bunu  «pantürkizm» 

əlamətləri  kimi  qiymətləndirirdilər.  «Qobustan»  haqqında  şeytançılıq  edən  «qeyrətli 

donosbazlarımızın»  xəbərdarlıqları  əsasında  Mərkəzi  Komitənin  ikinci  katibi  Kozlov 

Cəfər Cəfərovdan soruşurdu: Doğrudurmu ki, «Qobustan» türk dilində çıxır? (Bu günün 

gənc oxucularına bir daha izah edirəm ki, o dövrdə «türkcə» anlayışı yalnız «Türkiyə 

türkcəsinə» şamil edilirdi və Azərbaycanda «türkcə» jurnal çıxarmaq azı Türkiyəyə və 

dünya imperializminə xidmət kimi ciddi siyasi suç sayılırdı.) 

Yenə  də  izahat  verməli  olurduq  ki,  məsələn  «təfsir  etmək»  əvəzinə  «yozmaq» 

kəlməsini  (rejissor  yozması,  rejissor  yozumu)  işlətməyin  Türkiyə  türkcəsinə, 

pantürkizmə  və  dünya  imperializminə  heç  bir  dəxli  yoxdur.  İzah  etməli  olurduq  ki, 

«Qobustan» incəsənətə aid nəşrdir, incəsənətin bəzi növləri (məsələn kino, balet, dəzgah 

rəsmi)  sənətimizə  yeni  gəlib,  odur  ki  min  illik  xalçaçılıq,  muğam,  şeir  sahələrinə  aid 

yüzlərcə  istilahımız  olduğu  halda  simfonik  musiqi,  yağlı  boya,  heykəltəraşlığa  aid 

terminlərimiz  yox  dərəcəsindədir.  Onları  yaratmalıyıq.  Tutalım  yağlı  boya  sənətində 

«mazok» mənasında  «yaxmaq» felindən «yaxı» sözünü işlədə bilərik. Heykəltəraşlıqda 

taxta  heykəli  yonmaq,  kipsi  isə  yapmaq  olar.  Və  bu  «yapmaq»  kəlməsindən  Türkiyə 

---

türkcəsindəki «yapmağa» görə ürkmək lazım deyil. Bizdə də çörəyi təndirə «yapırlar». 

Biz də «nə yoğurdum, nə yapdım, hazırca kökə tapdım» deyirik. Gizlətmirəm ki, bəzən 

Türkiyə  türkcəsindən  də  uğurlu  sözləri  alırdıq  -  məsələn  indi  hamının  işlətdiyi 

«çağdaş»,  «önəmli»,  «öncə»  kəlmələri  ilk  dəfə  «Qobustan»  səhifələrində  yer  aldı. 

Ancaq  Türkiyə  türkcəsindən  yalnız  Azərbaycan  dilinə  tam  uyğun  olan  sözləri 

götürürdük.  

 «ÇAĞ»  da  (Axşam  çağı,  bahar  çağı),  «daş»  da  «yolDAŞ,  vətənDAŞ,  sirDAŞ) 

hər bir Azəriyə aydındır. Onların məntiqi birləşməsindən əmələ gələn doğma «Çağdaş» 

sözü  nədən  ərəb  kəlməsini  -  «müasiri»  əvəz  etməsin?Amma  ayrı  fikirdə  olanlar  da 

vardı.Xalq  şairi  Nəbi  Xəzri  «Kommunist»  qəzetində  «Qobustan»ın  dilinə  irad  tutan 

məqaləsində  yazırdı  ki,  doğma  (!-A.)  «müasir»  sözümüz  ola-ola  niyə  yabançı(!-A.) 

«çağdaş» sözünü işlətməliyik?   

İşlətdiyimiz yeni sözlərin əksəriyyətini isə Azəri türkcəsinin öz daxili ehtiyatları, 

qanunları  və  məntiqi  əsasında  yaradırdıq.  «Dünyagörüşü»,  «dünyabaxışı»  işlədilirsə 

nəyə  görə  «dünyaduyumu»  işlənə  bilməz?  Mən    başa  düşürəm  ki,ağır  ərəb  sözü 

«fövqəladənin» məna tutumunu «görünməmiş», «inanılmaz» kəlmələri tamamilə ehtiva 

etmir.  Amma    fövqəladənin  yerinə  «inanılmaz»,  «görünməmiş»  işlənərsə  get-gedə  bu 

sözlərin  məna  tutumu  da  genişlənər.İndi  bu  qəbildən  olan  neçə-neçə  söz  ən  geniş 

şəkildə dilimizə daxil olmuş və tamamilə təbii səslənir. Yəqin çoxları heç fərqinə varmır 

ki, hazırda hər kəs tərəfindən çox adi bir söz kimi qavranılan «danılmaz» kəlməsini ilk 

dəfə «Qobustan»da - «inkar edilməz» tərkibinin yerinə işlətməyə başladıq. «Danılmaz» 

kəlməsində olduğu kimi başqa yeni sözləri də yaradarkən dilimizin qanunlarına riayət 

edirdik,Məsələn,mən  ağır  tələffüz  edilən  «nailiyyət»  sözünün  yerinə  «çatım»  (çatmaq 

felindən)  işlədirdim.Bu  da  dilimizin  özəlliklərinə  tamamilə  uyüğun  idi  -  xalçanı 

yatımına  görə  sığallayarlar.  «Bir  atım  barıtı  varmış»-  deyirlər.Atmaqdan  -

atım,yatmaqdan -yatım varsa,nədən çatmaqdan çatım ola bilməz?Bir dəfə balaca qızım 

Cünellə    bulvarda  gəzərkən  uşaqların  dalaşdığını  gördük.Günel:  -Onlar  nə  edir?-deyə 

soruşdu - Bir-birinə sataşırlar dedim. -Onlar sataşqandırlar? Dörd-beş yaşlı qız özü də 

bilmədən  dilimizin  qanunlarına  tam  uyuğun  olan  yeni  bir  söz  işlətmişdi.  Dalaşmaq  -