D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya


Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə104/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   290
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
sü, türk dastanlarındakı onomastik vahidlərin bir hissəsinin lek-
sik-semantik izahı mətnlərdə aydın şəkildə verilirsə (...Bir buğa 
öldürmüş  səniŋ  oğlıŋ,  adı  Buğac  olsun  –  “Kitab”),  bir  hissəsi 
məhz mətnə görə müəyyənləşdirilir (“Kitab”dakı Basat adı “At 
başubən qan sümürər” cümləsinin semantikası kontekstində izah 
olunur). Dördüncüsü, qədim türk dastanlarındakı zəncirvari bağ-
lılığı, mətnlərin assosiativ münasibətlər şəklində qurulmasını da 
unutmaq olmaz. 
Qarşılaşdırmalar  göstərir  ki,  “Kitab”dakı  “Turu  ayğır”la 
“Koroğlu”dakı  “Dürat”  forma,  həm  də  semantika  baxımından 
eyni xətdə birləşirsə, “Keçər ayğır”la “Qırat”da məna baxımın-
dan eyni semantik yuvaya daxil olur: Keçər at – sürətlə qaçan, 
atları ötüb keçən; Qırat – sədləri qıran, aşan, sürətlə qaçan. Yeri 
gəlmişkən, bu qarşılaşdırmanı qəbul etməyənlər əlavə arqument 
kimi Q.Cəfərovun V.Xulufluya, daha doğrusu, onun 1929-cu ildə 
çap etdirdiyi “Koroğlu” kitabına istinadən söylədiyi fikirləri də 
göstərə bilərlər: “XVIII əsrin sonu, XIX əsrin başlanğıcında da 
erməni əlifbası ilə Azərbaycan dilində yazıya alınmış “Koroğlu” 
parçalarında deyilir ki, Əli (Alı kişi) adlı kor ilxıçı iki ayğırdan 
ala, boz olanına Qırat, zil qara olanına isə Qara at adı verir”. Bu-
rada bir detala diqqət yetirək. Əgər qara olan at Qara at adlan-
dırılıbsa, onda ala, boz rəngdə olan at da Ala at, Boz at, yaxud 
Ala-boz  at  şəklində  ifadə  edilməli  idi.  Konkret  desək,  mətndə 
“qır    olanına  Qırat  adı  verir”  tipli  cümlələrin  olmaması  həmin 
hökmün çıxarılmasına imkan vermir. Digər tərəfdən, “Kitab”dakı 
“Keçər ayğır” zooniminin semantik tutumu “Qırat” zooniminin 
rəng anlamlı vahidlər yox, hərəkət bildirən sözlər kontekstində 
izah  olunmasını  diktə  edir. Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  fikirlər  də 
“Kitab”  və  “Koroğlu”da  işlənmiş  ən  məşhur  at  adlarının  məhz 
hərəkət  bildirən  sözlər  (fellər)  əsasında  yarandığını  təsdiqləyir: 
turmaq  (durmaq)  +  uğ=turuğ=  turu//dür,  keçər  (keçmək),  qır 


108

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin