DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI (qırmaq). Bu da təsadüfi deyil. Çünki “Kitab”da və “Koroğlu”da
elə bir qəhrəman yoxdur ki, daim hərəkətdə verilməsin. Deməli,
qəhrəman və at obrazları həm də bu müstəvidə tədqiq olunmalı-
dır.
Ağ-boz at. “Kitab”da həm Qəflət qoca oğlu Şir Şəmsəddinin
(...ağ-boz atıŋ yalısu üzərində qar turduran Ğəflət qoca oğlı Şir
Şəmsəddin çapar yetdi), həm də Oğuz igidlərinin mindiyi atın adı
kimi verilir: Çaparkən ağ-boz atıŋ büdrəməsün! Bu nümunədəki
“ağ-boz at” ümumiləşdirilmiş at obrazıdır. “Ağ-boz at” zoonimik
vahidi birinci növ təyini söz birləşməsi modelindədir. Birləşmənin
hər üç komponenti türk mənşəlidir: ağ, boz, at. “Kitab”da “Ağ-
boz at” daha çox uğurla, şad xəbərlə bağlı məqamlarda təsadüf
olunur. Bu istiqamətdə sistemli araşdırma aparmış B.Abdulla
yazır: “...Səgrək qardaşı Əgrəki kafirlərin əlindən qurtarmağa
gedəndə anası ona Ağboz atı minməyi məsləhət bilir. Yeynək də
Düzmürd qalasında əsir saxlanılan atasının arxasınca yollanma-
ğa hazırlaşanda yuxusunda bu səfərə Ağboz atlı alplarla getdi-
yini görür. Elə atası uğrunda vuruşa qalxan Uruzun da altında
Ağboz atdır” (B.Abdulla. “Kitabi-Dədə Qorqud”da rəng sim-
volikası. Bakı, 2004, s. 36). Burada qəhrəmanın taleyinin Atı ilə
əlaqələndirilməsi, həm də eyni kontekstdə təqdim olunması mətn
semantikası müstəvisində təhlil olunur ki, bu da dastan poetika-
sı baxımından dəyərlidir. Ağ və boz sözləri əsasında yaranmış
at adlarının ümumən türk tarixi və etnoqrafiyası ilə bağlı olma-
sı türkologiyada elmi həllini tapmışdır. Burada M.Seyidovun bir
fikrini xatırlatmaq yerinə düşür: “Xaqanlar, böyük sərkərdələr
ağ, hərdən isə boz at minərmişlər. Misal üçün, Gültəkinin iki
atı ağ, üçüncüsü isə boz olmuşdur. Dədə Qorqud boylarının
məşhur qəhrəmanı Beyrək ağ-boz at minərmiş... Başqırd xalq
yaradıcılığındakı yarımilahələr, yarıtanrılar, adlı-sanlı igidlər
ağ-boz, boz ata, eləcə də Altay mifik təbiət qəhrəmanları boz ata
minirmişlər... Manasın atı “ağ qula” və “ağ boz” adlanır. Deməli,